Ο ΡΟΥΜΑΝΙΚΟΣ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΣ

  (Εισαγωγή, ανθολόγηση και απόδοση στα Ελληνικα: Βίκτωρ Ιβάνοβιτς)

Το ακόλουθο μικρό ανθολόγιο σκοπεύει να δώσει στον αναγνώστη του Poeticanet μιαν, όσο το δυνατόν αντιπροσωπευτική εικόνα του ρουμανικού Μοντερνισμού. Ό,τι και να σημαίνει εννοιολογικά και τυπολογικά ο συγκεκριμένος όρος (δεν είναι της ώρας να προχωρήσω εδώ σε «βαθυστόχαστες», λεπτολογικές αναλύσεις επί του προκειμένου), η επιλογή μου καλύπτει εν πολλοίς τις δεκαετίες 1920-1950, με ορισμένες εύλογες  και ευνόητες προεκτάσεις και στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, δηλαδή την περίοδο κατά την οποία διαμορφώνεται και εμπεδώνεται ο λεγόμενος «νεωτερικός κανόνας».

         Ο Μεσοπόλεμος, που αποτελεί την σκληρό πυρήνα της συγκεκριμένης περιόδου είδε να μεσουρανούν - στη Ρουμανία, όπως και απανταχού στην Ευρώπη - πολλοί ποιητικοί αστέρες πρώτου μεγέθους. Τρεις εξ αυτών, οι Bacovia, Barbu και Blaga, έγιναν αφορμή για να ισχυριστούν μερικοί ότι «το αλφάβητο της ρουμανικής ποίησης αρχίζει από Β»^• κάτι που θα ήταν απόλυτα αληθές εάν στην Πλειάδα αυτή δεν έπρεπε να προσθέσουμε και τον «μεγάλον Άλφα», όπως δικαίως χαρακτηρίστηκε ο Arghezi. Στα έργα των τεσσάρων κιρυφαίων δημιουργών ο Μοντερνισμός πολιτογραφήθηκε στη ρουμανική ποιητική γλώσσα, μέσα από μια σειρά αισθητικών επαναστάσεων που επέκτειναν και εμβάθυναν την επικράτειά της.
         Πρώτος τη τάξει, ο Tudor Arghezi προσέφυγε στην εκφραστική αξιοποίηση της ασχήμιας, και παράλληλα στο ευτυχέστατο «πάντρεμα» γλωσσικής πλαστικότητας και μουσικής, φέροντας έτσι εις πέρας μια «μπωντλαιρικού» τύπου ρήξη με την παραδοσιακή ιδέα του «ποιητικού». Ο George Bacovia εκπροσωπεί στη Ρουμανία την «αυτοκριτική» του Συμβολισμού (όπως ο Καρυωτάκης στην Ελλάδα)^• εγκαταλείποντας τον κορεσμένο αισθητισμό του fin de siècle, ο ποιητής στρέφεται προς νέα θέματα όπως η αστική πεζότητας και ανία, αλλά και η μοναξιά εν μέσω του πλήθους, ενώ στον κλαυσίγελό του πολλές φορές  «ηχεί της ύλης η οιμωγή» και στάζουν τα «δάκρυα των πραγμάτων» (οι lacrimae rerum, που είχε αφουγκραστεί κάποτε ένας αρχαίος ποιητής). Ο Ion Barbu φαντάζει, τρόπον τινά, ένας Janus bifrons: όχι μόνον επειδή τίμησε με την ίδια λαμπρότητα δύο Μούσες τόσο διαφορετικές όπως η ποίηση και τα μαθηματικά, αλλά και διότι η ίδια η ποίησή του είναι δισυπόστατη και διφυής. Αφ’ ενός φέρνει στα ρουμανικά γράμματα μια γεύση «καθαράς ποιήσεως» αλά Mallarmé, και αφ’ ετέρου προβάλλει την κρυστάλλινη αυτή Ουτοπία σε μια ποικιλόχρωμη βαλκανική πόλη, τη μυθική του Ισαρλίκ. Τέλος, ο βαθύτατα μεταφυσικός Lucian Blaga καλλιεργεί έναν ριζωμένο Εξπρεσιονισμό, όπου η μυθολογία της ρουμανικής αυτοχθονίας διεκδικεί διαχρονικές διονυσιακές και ορφικές καταβολές.

         Αντιστικτικά προς τον κανόνα του «μεγάλου» Μοντερνισμού (High Modernism), η ρουμανική λογοτεχνία ανέπτυξε και μια δυναμική Πρωτοπορία, στενά συνδεδεμένη με την γαλλική avant-garde, σε σημείο που αρκετοί εκπρόσωποί της να δραστηριο-ποιούνται παράλληλα ή διαδοχικά και στους δύο γλωσσικούς και πολιτισμικούς χώρους.
         Στη Ρουμανία λοιπόν, οι σχετικές ποιητικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες εκτυλίσσονται σε δύο φάσεις. Η μία εντοπίζεται κατά τον Μεσοπόλεμο και συνίσταται στην, λίγο-πολλή συλλήβδην πρόσληψη και στις πρώτες προσπάθειες επεξεργασίας και εγκλιματισμού της όλης «περιρρέουσας» αισθητικής αμφισβήτησης και ρήξεως που έφτανε από τη Δυτική Ευρώπη. Στο πρώτο αυτό κύμα της ρουμανικής avant-garde ανήκει λ.χ. ο Tristan Tzara – όχι ακόμη ντανταϊστής αλλά ήδη ανατρεπτικός και εμπρηστικός, στα νεανικά ποιήματά του γραμμένα στη μητρική γλώσσα. Ανήκει επίσης επιστήθιος, παιδικός φίλος του Ion Vinea, που εκτός από δεινός ποιητής και πεζογράφος υπήρξε και ακαταπόνητος δημιουργός και εμψυχωτής βραχύβιων αβανγκαρντιστικών εντύπων, μέσα από τα οποία γνωστοποιούσε στους νεωτεριστές λογοτέχνες, αλλά και στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό της χώρας του, ό,τι καινούριο υπήρχε ανά τον κόσμο στη σφαίρα της Τέχνης και των ιδεών. Τέλος, στην ίδια ιστορικο-φιλολογική περίοδο ανήκει και ο Ilarie Voronca, που ύστερα από μια πλούσια ποιητική συγκομιδή στα ρουμανικά, μεταπήδησε επιτυχώς στον γαλλόφωνο χώρο *.
         Η δεύτερη φάση της Πρωτοπορίας περιλαμβάνει την Υπερρεαλιστική Ομάδα του Βουκουρεστίου, η οποία ιδρύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’40 και βγήκε από τις «κατακόμβες» κατά to συντομότατο χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ της πτώσεως της φασιστικής δικτατορίας και στην εγκαθίδρυση του σταλινικού καθεστώτος στη Ρουμανία (1944-1948). Μέλη της οι διάσημοι ζωγράφοι Victor Brauner και Jacques Hérold, ο καλλιτέχνης και ψυχαναλυτής D. Trost και οι ποιητές Virgil Teodorescu, Gherasim Luca, Paul Păun και Gellu Naum. Ο τελευταίος,  δεν είναι μόνον ο μεγαλύτερος Ρουμάνος ποιητής του δευτέρου ημίσεως του 20ού αιώνα, αλλά και ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του όψιμου Υπερρεαλισμού.
         Στην ίδιαν ατμόσφαιρα ανήκουν επίσης, καίτοι γραμμένα στις παρυφές της Υπερρεαλιστικής Ομάδας, τα δεκατέσσερα ρουμανικά ποιήματα του νεαρού τότε Paul Celan^• ο συγγραφέας τους, που είχε χάσει την οικογένειά του στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου, ετοιμαζόταν να αποδράσει από τη γενέθλια χώρα προκειμένου να διαφύγει το σταλινικό Ολοκαύτωμα. Πέραν της αδιαμφισβήτητης αισθητικής αξίας τους, τα κείμενα αυτά (που μόλις την δεκαετία του ’90 είδαν το φως της δημοσιότητας) μας φωτίζουν τις εν πολλοίς άγνωστες ρουμανικές καταβολές του σημαντικότερου γερμανόφωνου ποιητή της μεταπολεμικής εποχής.

Βίκτωρ Ιβάνοβιτς
      

                                                  Ο «ΜΕΓΑΛΟΣ» ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ

                                                              - TUDOR ARGHEZI

                                                            - GEORGE BACOVIA 

                                                                    - ION BARBU     

                                                                  - LUCIAN BLAGA

                                                  ΠΡΩΤΗ ΡΟΥΜΑΝΙΚΗ AVANT-GARDE

                                                                   - TRISTAN TZARA

                                                                        - ION VINEA

                                                                  - ILARIE VORONCA