Γράφει η Ευσταθία Δήμου

Άννα Γρίβα, Δαιμόνιοι, Μελάνι, Αθήνα 2020.

Η νέα, πέμπτη κατά σειρά, ποιητική συλλογή της Άννας Γρίβα φέρει τον μονολεκτικό, γι’ αυτό ακριβώς άκρως δραστικό, τίτλο Δαιμόνιοι. Η λέξη, με την οικείωσή της σε διάφορα γλωσσικά περιβάλλοντα, διαμορφώνει ένα πρώτο πεδίο προσδοκιών που έχει στο κέντρο του τα συγκεκριμένα, ιστορικά προσδιορισμένα πρόσωπα τα οποία κέντρισαν τη δημιουργική διάθεση της ποιήτριας και τα οποία χαρακτηρίζονται κατά τρόπο τέτοιο ώστε να αναδεικνύεται η ιδιαιτερότητα, η ελκυστικότητα και η δυναμική τους ως προσωπικοτήτων. Σε δεύτερο επίπεδο, και αν θελήσει κανείς να ανατρέξει στην αρχαιοελληνική έννοια της λέξης «δαίμων» η οποία, σύμφωνα με τον προσωκρατικό φιλόσοφο Ηράκλειτο, συνδέεται με το ήθος, τον χαρακτήρα δηλαδή κάθε ανθρώπου, αλλά και τη μοίρα του, όπως καταδεικνύει η περίφημη φράση «ἦθος ἀνθρώπῳ δαίμων» (: «ο χαρακτήρας κάθε ανθρώπου είναι η μοίρα του και ο θεός του»), θα μπορούσε να ισχυρισθεί πως οι Δαιμόνιοι δεν είναι τόσο τα υπαρκτά, ιστορικά πρόσωπα που κατονομάζονται και αποτελούν την αφορμή και την αφόρμηση καθενός από τα ποιήματα, όσο οι χαρακτήρες τους που προσλαμβάνουν ενδεικτική και παραδειγματική λειτουργία, καθώς επίσης και η πορεία της ζωής τους που θεμελιώθηκε και εξελίχθηκε πάνω στη βάση των χαρακτήρων αυτών.

Η συλλογή αποτελείται από είκοσι δύο ελευθερόστιχα ποιήματα, μέσης μάλλον έκτασης, που αφορμώνται και εστιάζουν σε μία περισσότερο ή λιγότερο γνωστή ιστορική προσωπικότητα. Πρόκειται για φυσιογνωμίες προερχόμενες από τους χώρους της ποίησης, της φιλοσοφίας, της επιστήμης, της ζωγραφικής και της ευρωπαϊκής, κατά κύριο λόγο, ιστορίας. Ωστόσο, ενώ το σημείο από το οποίο εκκινεί η ποιήτρια είναι το ιστορικά προσδιορισμένο πρόσωπο και ένα καίριο και καταλυτικό της ζωής του γεγονός, ο χειρισμός γίνεται με τρόπο άκρως ποιητικό, νοούμενο στην κυριολεκτική σημασία της λέξης, αναπλαστικό δηλαδή της πραγματικότητας. Η ποιήτρια, δηλαδή, επιχειρεί και κατορθώνει να προσεγγίσει την εκάστοτε ιστορική φιγούρα με μία διάθεση ποιητικής απόδοσης της, κυρίως όμως με την πρόθεση να την δικαιώσει, να την εξυψώσει και να την καταξιώσει, αυτή τη φορά όχι μέσα στην ιστορία, αλλά μέσα στην ποίηση που, σύμφωνα και με τον Αριστοτέλη, είναι «φιλοσοφώτερη», άρα καθολικότερη και εντελέστερη της ιστορίας: Κι όπως τη μνημόνευαν/στα καφενεία και στα σοκάκια/μια ζήλια φούντωνε στα στήθη τους/όχι που έγινε αγνή/ και ξέχασε τον έρωτα/μα που έμεινε πια αόρατη/μακριά απ’ τον πόνο/εκείνον που αποκτάς/όταν σε βλέπουν σε αγγίζουν/και τη φθορά σου/απεργάζονται. («5^ος αι. μ. Χ. Φήμες περί της Μαρίας της Αιγυπτίας») Η καταξίωξη αυτή, όμως, δεν παίρνει πάντα τη μορφή της ηθικής αποκατάστασης της ιστορικής προσωπικότητας που κάθε φορά μπαίνει στο ποιητικό μικροσκόπιο της Γρίβα. Στρέφεται εξίσου προς την κατεύθυνση της συμπλήρωσης των κενών, ενδεχομένως, της ιστορίας – συμπλήρωση που πραγματοποιείται με τη συνδρομή κυρίως της δημιουργικής φαντασίας ή, καλύτερα, της δημιουργικής ερμηνείας που αποπειράται και αποτολμά η ποιήτρια - ή, ακόμα περισσότερο, προς την κατεύθυνση της ανατροπής της επίσημης ιστορικής εκδοχής όπως, για παράδειγμα, συμβαίνει με το ποίημα που η Γρίβα τεχνουργεί γύρω από τη μορφή της Ευδοκίας: Κακώς άφησε πίσω την Αθήνα./ Τώρα θα σκύβει στους σταυρούς/ και θα προσεύχεται./ Και προπαντός μην ξεχαστεί/ κι αφήσει έκθετες τις φτέρνες της/ μην και φανεί/ που είναι απόγονος αυτή/ του Αχιλλέα. («421 μ.Χ. Η στέψη της Ευδοκίας»)

Το χρονικό εύρος που καλύπτουν τα επιλεγμένα πρόσωπα και θέματα ξεκινά από το 3000 π. Χ. και φτάνει μέχρι το 2019. Η μεθόδευση και η πρακτική αυτή διαμορφώνει έναν ιδιαίτερα εκτεταμένο και ευρύ χρονικό άξονα πάνω στον οποίο τοποθετείται το κάθε ποίημα και μάλιστα χωρίς να τηρείται η χρονική ακολουθία, στοιχείο που ενισχύει το αναγνωστικό ενδιαφέρον και προσδίδει ποικιλία και χάρη στην ανέλιξη της ποιητικής φωνής. Τα κριτήρια με τα οποία η ποιήτρια πραγματοποιεί τις επιλογές της δεν φαίνεται να είναι σαφή και συγκεκριμένα. Εκείνο όμως που θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει είναι πως η Γρίβα αρέσκεται σε μορφές που, καθώς φαίνεται, είχαν μια τέτοια δύναμη και δυναμική, ώστε να μπορούν να ξεφύγουν από το ιστορικό πλαίσιο και να εισέλθουν στον πυρήνα της ποιητικής σκέψης και έκφρασης μίας δημιουργού, αρκετά απομακρυσμένης χρονικά. Επιπλέον, σε όλες σχεδόν τις ιστορικές φιγούρες μπορεί να κανείς να επισημάνει το στίγμα μιας ζωής σφραγισμένης από τον πόνο και τη δυστυχία, την αδικία και την κακοτυχία, έτσι που όλες μαζί να μοιάζουν ενωμένες κάτω από τη «σκέπη» αυτή και, ταυτόχρονα, εκτεθειμένες στη βορά του χρόνου που δεν απειλεί μόνο με εξαφάνιση αλλά, ακόμη χειρότερα, με ένα είδος εκκρεμότητας, αποτυχίας ή αδυναμίας αποκατάστασής τους. Εδώ ακριβώς έγκειται η επανορθωτική λειτουργία της τέχνης, της ποίησης εν προκειμένω, που έρχεται όχι μόνο με την καλλιτεχνική της διάσταση, αλλά και με την ηθική της λειτουργία και επενέργεια, προκειμένου να διερευνήσει, να αναζητήσει και να τεχνουργήσει τη νέα όψη των προσώπων και των πραγμάτων, μια όψη απαλλαγμένη από τα στοιχεία του κακού, του άσχημου, του ανήθικου. Ιδωμένα από αυτήν την άποψη τα ποιήματα τίθενται ξεκάθαρα στην υπηρεσία του ανθρώπου αφού, πέρα από την αναγνωστική απόλαυση, προβάλλουν την ανάγκη και την αξία της ηθικής αποκατάστασης, της εξισορρόπησης και της ενατένισης των ανθρώπινων πράξεων και επιλογών με μία διάθεση κατανόησης, συμφιλίωσης και επικράτησης του ηθικού και του δίκαιου: Και όταν οι ναύτες με δουν αιωρούμενη/θα πιστέψουν πως είμαι/νύμφη του Αιγαίου/κι οι στερνοί μου σπασμοί/με αιθέριο κάλλος θα μοιάζουν.// Ας γίνω εγώ/ της πατρίδας η πρώτη σημαία./Και ίσως κάποτε πούνε/δεν ήταν θυσία μικρή/ενός κοριτσιού/τα ωραία λαγόνια. («1760 Αγαρηνών αιχμάλωτη»)

Το νέο ποιητικό βιβλίο της Άννας Γρίβα, λοιπόν, δεν έρχεται απλώς και μόνο για να μας συστήσει κάποιες ιστορικές προσωπικότητες όπως τις συνέλαβε, τις διαμόρφωσε και τις αναπαρήγαγε η δημιουργική διάθεση της ποιήτριας. Έρχεται για να προτείνει και να προκρίνει ως υπόβαθρο της ποιητικής δημιουργίας μία διάθεση και τάση επανορθωτική, μια στόχευση επουλωτική του τραύματος που καθεμιά από τις ιστορικές αυτές φυσιογνωμίες έφερε λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν στην κοινωνία και την εποχή. Αυτή η μεθόδευση, μάλιστα, εκφράζεται υπαινικτικά και στον τίτλο της συλλογής, αφού Δαιμόνιοι, τελικά, ίσως να μην είναι μόνο οι ήρωες των ποιημάτων, αλλά και οι ίδιοι οι ποιητές που με τη δύναμη της τέχνης τους μπορούν, όχι μόνο να ζωντανέψουν, αλλά, κυριολεκτικά, να αναγεννήσουν, με άλλους όρους και σε άλλο πλαίσιο, τον άνθρωπο και τον κόσμο. Μία εναλλακτική πρόταση ποιητικής δημιουργίας που βλέπει στην τέχνη του λόγου την ευκαιρία για την υπεράσπιση του ανθρώπου, ιδιαίτερα όταν αυτός υπήρξε απόκληρος της εποχής και της κοινωνίας μέσα στην οποία έζησε και μία έμπρακτη δήλωση υπεράσπισης της ποίησης και της τέχνης γενικότερα θεωρούμενης, ως έννοιας και πράξης, συνώνυμης με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ελευθερία.

© Poeticanet