ΠΕΡΣΑ ΚΟΥΜΟΥΤΣΗ

Με αφορμή την ποίηση του Άσραφ Φαγιάντ, μια σύντομη αναδρομή στην εξέλιξη της πορείας της Αραβικής ποίησης κατά τα τελευταία  50 χρόνια.

(Ομιλία στο βιβλιοπωλείο «Επί Λέξει», υπέρ της απελευθέρωσης του καταδικασμένου σε θάνατο ποιητή Άσραφ Φαγιάντ στη Σαουδική Αραβία) 
 

Η δραστική/και ουσιαστική εξέλιξή της σύγχρονης Αραβικής ποίησης έλαβε χώρα κατά τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, όταν αυτονομήθηκαν τα αραβικά κράτη από τον ‘Δυτικό’ ζυγό, αποτινάσσοντας για πάντα το «στίγμα» της αποικιοκρατίας, Ταυτοχρόνως, η χειραφέτηση της γυναίκας, το δικαίωμά της στη μάθηση, ακόμα και στις πιο συντηρητικές κοινωνίες, αλλά και η μαζική μετανάστευση μιας μεγάλης μερίδας νέων −συχνά αυτοεξόριστων− δημιουργών στην Ευρώπη,  δημιούργησαν μια νέα γενιά ποιητών που γαλουχήθηκαν με νέες ιδέες σε ό,τι αφορά την ελευθερία της έκφρασης και την ανάγκη διαλόγου, επικοινωνίας και γενικότερα ενός «ανοίγματος» προς τη Δύση.  Έτσι σταδιακά αλλά σταθερά, η εσωστρέφεια και η υπαινικτική γραφή, που ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά της πάλαι ποτέ εξωτικής Ανατολής, αρχίζουν να ‘φθίνουν’ και να αντικαθίσταται από μια πιο νεωτεριστική άποψη, τεχνική και ύφος, αλλά και θέματα που αντίκεινται πια στον υπέρμετρο συντηρητισμό του παρελθόντος, κυρίως ως προς τις ιδέες που προβάλλονται, τη γλώσσα που χρησιμοποιείται και την τεχνική. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα ο σύγχρονος άνθρωπος στις αραβικές χώρες, όπως και αλλού: η φτώχεια, η ανεργία, η αναξιοκρατία, ο νεποτισμός, η εκμετάλλευση, το μεταναστευτικό, η διαφθορά, όλα αυτά συνθέτουν πια μια τολμηρή για τα παλαιά δεδομένα θεματολογία, που μέχρι πρότινος περιοριζόταν σε μεγάλο βαθμό στα ερωτικά ή ρομαντικά θέματα. Ταυτοχρόνως η έκταση των ποιημάτων μειώνεται σημαντικά  – παλαιότερα, όσο πιο μακροσκελές ήταν το ποίημα και με στιχουργική μορφή της κασίντα[i] , τόσο πιο ελκυστικό φάνταζε..                                                                                                                                                 

Η διαφοροποίηση της λοιπόν ήταν αναπότρεπτη.  Ολοκληρώθηκε δε και έγινε περισσότερο αισθητή τις τελευταίες  2 δεκαετίες, κυρίως λόγω της ραγδαίας μεταμόρφωσης του κοινωνικού ορίζοντα στις χώρες του Αραβικού κόσμου, κυρίως εξαιτίας των πολέμων που διενεργήθηκαν στη περιοχή και την επέμβαση των ξένων δυνάμεων στη Μ Ανατολή, όπως ο πόλεμος στο Ιρακ κλπ. Ενός ορίζοντας που καθόρισε νέες συντεταγμένες επιβάλλοντας νέες τάσεις στην τέχνη, και δη στην ποίηση που θεωρείται από τους άραβες από τις πλέον δημοφιλείς και προσιτές εκφάνσεις της.

Ωστόσο, η επισφράγιση της ‘μεταμόρφωσης’ έλαβε χώρα μετά τα γεγονότα της τελευταίας δεκαετίας, που μας άφησαν άναυδους και που προκλήθηκαν μετά την εξέγερση των απελπισμένων πολιτών σε πολλές αραβικές χώρες. Οι πρόσφατοι αγώνες για την επίτευξη της ελευθερίας και του εκδημοκρατισμού, που δυστυχώς μαίνονται ακόμα σε πολλά σημεία της πάλαι ποτέ εξωτικής ανατολής, έφεραν τους δημιουργούς αντιμέτωπους με καθετί παλιό ή παρωχημένο, ενώ τώρα η στοχαστική και κριτική διάθεση επαναπροσδιορίζει εκ νέου τη σύγχρονη Αραβική ποίηση, καθιστώντας την ισάξια εκείνης των σύγχρονων Ευρωπαίων. Το παλιό εξωτικό περίβλημα, που κυριαρχούσε στο παρελθόν και που είχε ήδη  αρχίσει να αργοσβήνει, λόγω των κοινωνικών και πολιτικών μεταβολών, αντικαθίσταται πλέον από τους υπαρξιακούς προβληματισμούς, τον πολιτικό στοχασμό, την κριτική σκέψη, ενώ ακόμα και τα ερωτικά θέματα, προσεγγίζονται αλλιώς. Η ποίηση γίνεται τώρα ορμητική, ρεαλιστική, επαναστατική, συχνά συμβολική. Ο Δυτικός αναγνώστης άρχισε να περιπλανιέται σε μονοπάτια ανθρώπινων δραστηριοτήτων, αναγνωρίζοντας ότι είναι όλες συνηθισμένες και γνώριμες κινήσεις του βίου, και πως είναι αναπότρεπτη η διαπίστωση ότι παντού ο άνθρωπος είναι ίδιος. Η γλώσσα γίνεται ακόμα πιο  ανεπιτήδευτη, πιο απλή, καθημερινή και άμεση. Έτσι, ο Δυτικός αναγνώστης έχει να κάνει πια με κείμενα –εν προκειμένω ποιήματα- που του επιτρέπει να τα προσλάβει ευκολότερα και να τα κατανοήσει. Η ΄Αραβική’ άνοιξη έφερε στο προσκήνιο την αραβική παγκοσμιοποίηση, την αραβική ανθρωπογεωγραφία, την αραβική γλώσσα και τους τόπους της, αναπροσδιορισμένους, αναγεννημένους σχεδόν μέσα από τη στάχτη που άφησαν οι πρόσφατες εξεγέρσεις. Πιο σωστά, αρχίζουν να διαμορφώνουν ένα εντελώς νέο τοπίο, το οποίο επιβάλλει νέες τάσεις σε ό,τι αφορά την τέχνη, ειδικά τη λογοτεχνία, που θεωρείται από τις πλέον δημοφιλείς και προσιτές μορφές της. Άλλωστε, είναι κοινός τόπος ότι η λογοτεχνία ανέκαθεν καθρέφτιζε την κοινωνία και την εποχή κατά την οποία γράφεται.                                                                                            

 Όλα αυτά απηχούν και ανιχνεύονται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην ποίηση του Άσραφ Φαγιάντ, ο οποίος εκφράζει τους προβληματισμούς της γενιάς του, τους φόβους, την αγανάχτηση και την οργή του για την αδικία, τον ‘εκφυλισμό’ και την ταπείνωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ιδίως μετα τον εκπατρισμό μιας  εξαιρετικά μεγάλης μερίδας αράβων και για αυτό το τόσο ανθρώπινο δικαίωμα βρίσκεται τώρα αντιμέτωπος με έναν ατιμωτικό θάνατο . Θέλω να προσθέσω ότι διαβάζοντας με προσοχή τη συλλογή για την οποία καταδικάστηκε, με τίτλο «Οδηγίες εντός», κατάλαβα ότι οι ελπίδες είναι λιγοστές για τη σωτηρία του γιατί ο ποιητής ασκεί  δριμεία κριτική στην τυραννία της εξουσίας της χώρας στην οποία κατέφυγε, ίσως όχι τόσο εμφανώς της θρησκευτικής αλλά κυρίως της πολιτικής,  τις απαρχαιωμένες αντιλήψεις της και την πεισματική άρνηση της να εκσυγχρονιστεί, κυρίως όμως για το πώς διαχειρίζεται το ζήτημα της προσφυγιάς. Αν όμως η συλλογή διαβαστεί με ακόμα μεγαλύτερη προσοχή, θα διαπιστώσουμε ότι η κριτική του υπερβαίνει τα όρια της χώρας του και του αραβικού κόσμου, καθώς ο ΑΦ επισημαίνει /υπογραμμίζει με δηκτικό, επαναστατικό σχεδόν τρόπο τα κακώς κείμενα της εποχής  μας και την αδυναμία του σύγχρονου ανθρώπου να τα αντιπαλέψει,  να στασιάσει εναντίον της καθεστηκυίας ‘εξουσίας’ όπου γης, μιας εξουσίας  που του έχει επιβάλλει χωρίς αιδώ τη φτώχια, τον εκπατρισμό, την κοινωνική και την ψυχική απομόνωση… Σημειώνω ότι: η συλλογή αποτελείται από 24 ενότητες , η  κάθε ενότητα εμπεριέχει αυτόνομα μικρά και άτιτλα ποιήματα μέρη ενός όλου ή μιας ενότητας, που όμως όλα μαζί μπορούν να διαβαστούν ως ένα μεγάλο ποίημα, ένα ποίημα εν προόδω, που το καθένα άπτεται εκφάνσεων του κοινωνικού, προσωπικού και πολιτικού βίου και των προβληματισμών  ενός νέου άραβα δημιουργού που πασχίζει να ‘αντέξει’ , αλλά και να εξορκίσει όλα τα δεινά που του επιβλήθηκαν από όλες τις ‘πλευρές’ και πάντα με μια επίμονη αξίωση για λύτρωση /κάθαρση – η οποία κινδυνεύει να επέλθει, τελικά, μέσα από το θάνατο του.