Γράφει ο Βαγγέλης Δημητριάδης
© Poeticanet
Βασίλης Λαδάς, Λεύκωμα, Γαβριηλίδης, Αθήνα 2020
Το Λεύκωμα του Βασίλη Λαδά δεν διαθέτει κάποια από τα χαρακτηριστικά των χειροποίητων ή έντυπων, ανάλογα με τη χρήση, λευκωμάτων. Υπό μία έννοια ωστόσο θα μπορούσε να ενταχθεί σε μια υποκατηγορία λευκώματος: είναι εξομολογητικό, προσωπικό, περιέχει αμέτρητες λεκτικές εικόνες. Επιπλέον είναι ποιητικό, ανακεφαλαιωτικό, επιχειρεί με πικρόχολη διάθεση, εκ του μακρόθεν, έναν αναδρομικό απολογισμό με άξονα συμμετρίας, στη γεωμετρία του, τα βιώματα της ηλικίας των ερώτων. Σε μια τρίπτυχη κατάταξη των αναμνήσεών του ο Λαδάς ανιστορεί θανάτους, δυσάρεστα γεγονότα, ατυχείς σχέσεις, χαμένους έρωτες, όλα με υπαιτιότητα της κακής τύχης. Το παρόν παρεμβαίνει σαν υπόκρουση του παρελθόντος. Η σύμπτωση οδηγεί συστηματικά τις εξελίξεις στο δυσάρεστο τέλος, αφού «δρόμοι κι άνθρωποι να ’μαστε τροφή της ζωής». οδηγεί στο τέλος που συμπαρασύρει σε αφανισμό τον έρωτα, ο οποίος υπό ομαλές συνθήκες επικρατεί και καθορίζει την ποιότητα και την ποσότητα της πεπερασμένης εύθραυστης ευτυχίας: «ακόμα και στον δρόμο χωρίς γυρισμό / πίνουμε φάρμακα και ερωτευόμαστε».
Ο κόσμος του Λευκώματος είναι ο κόσμος του αφηγητή/ποιητή. Αποτελείται από θεούς, μυθικούς ήρωες, ποιητές, ζωγράφους, ανθρώπους της καθημερινότητας, πουλιά που κληρονομούν τα άδεια σπίτια των πόλεων, από τον παρωχημένο εαυτό του. Όλους και όλα τα διαφεντεύει η κοινή μοίρα και ο έρωτας που μακροπρόθεσμα διασαλεύεται από την παραπαίουσα ζωή. Ο Προμηθέας βασανίζεται από τον ερωτύλο Δία, ο Καβάφης από τις σεξουαλικές αδυναμίες του, η Αχμάτοβα από τη μη επαφή της με τα ερωτικά γράμματα του Μοντιλιάνι, ο Σολωμός από τις ορμές του ξανθού Απρίλη και ο αφηγητής από τον ακινητοποιημένο πια, λίγο προ του οριστικού τέλους, έρωτα: «Αχ έρωτά μου σαν πέτρα θάφτηκες στο σώμα μου / πριν το σώμα μου θαφτεί στο χώμα». Πρόκειται για στίχους που ξεκαθαρίζουν τις προθέσεις και τα κίνητρα και ομολογούν την κλονισμένη ψυχοσωματική κατάστασή του ποιητικού υποκειμένου. Το βλέμμα του έχει εγκαταλείψει τα όνειρα και τις προσδοκίες. Η μελαγχολική ματιά του είναι βυθισμένη στο παρελθόν, σε ό,τι δυσάρεστο έχει συντελεστεί στον ίδιο και στους άλλους γύρω του. Από εκεί αντλεί ό,τι απαισιόδοξο έχει καταγραφεί στη μνήμη του και μπορεί να συνθέσει την ελεγεία των απρόοπτων ατυχημάτων που παραθέτει ευθέως ή με υπαινιγμούς. Οι καλές στιγμές έχουν πάψει να στηρίζουν το ηθικό του. Δέσμιος ψυχαναγκαστικών πιέσεων, επιχειρεί να διασωθεί μέσα από τη λύτρωση των ηρώων του:
Η μηχανή που διαγράφει από τη μνήμη / ό,τι επιθυμούμε να λησμονηθεί / να διαγράψει και από τη μνήμη του κοριτσιού / τον έρωτά της με το αγόρι / τις υποσχέσεις για αιώνια αγάπη / όρκους στο δαχτυλίδι / μαζί στη ζωή μαζί στον θάνατο. // Το αγόρι το φέραν σκοτωμένο / το κορίτσι πρέπει να ζήσει / χωρίς να βλέπει στον ύπνο της το αγόρι / να της γνέφει να τον ακολουθήσει χωρίς να τον ακούει να της λέει / να τηρήσει τον όρκο. // Τραβήξτε σιγά σιγά / το δαχτυλίδι απ’ το δάχτυλό της. / Από κει ακούγεται η φωνή του.
«Κάτια»
Στην τρίτη ενότητα, με τις οχτώ από τις 31 ποιητικές αφηγήσεις, το ερωτικό στοιχείο των δύο πρώτων ενοτήτων εκλείπει, αλλά παραμένουν ο θάνατος, ο αφανισμός και η δυστυχία χωρίς να δημιουργούν καταθλιπτική ατμόσφαιρα. Ο κίνδυνος ελλοχεύει στη μετακίνηση του μετανάστη, είναι σύμφυτος με τη μοίρα του. Στο πανηγύρι του γάμου, στο παιχνίδι του παιδιού, στον επετειακό εορτασμό τα πάντα μπορεί να ανατραπούν και να μετατραπούν σε τραγωδία. Οι φοβίες έχουν αφορμές, πηγάζουν από σκοτεινές εμπειρίες και αδιέξοδα. Ο διηγητής συνταξιδεύει με τους άστεγους, τους κακόμοιρους, τους καταραμένους, είναι «ο γέρος που βαραίνει τη βάρκα» και πρέπει να χαθεί στο πέλαγος για να διασωθούν οι υπόλοιποι. Είναι η Ιφιγένεια, η ωραία Ελένη, τα πρόσωπα του μύθου που παρέχουν διακειμενικές αφορμές στην ανάπτυξη του εξαιρετικού «Ομοιώματος» για να θρηνηθεί ο πνιγμός ενός παιδιού-μετανάστη και των συνεπιβατών του στα νερά του Αιγαίου:
Μπορούμε άραγε να υποθέσουμε στους καιρούς που ζούμε / πως το παιδάκι που βρέθηκε πνιγμένο / σε παραλία του Αιγαίου σα να κοιμόνταν / ομοίωμα ήταν από πηλό τη ερήμου πλασμένο / [...] οι Θεοί δεν αναμιγνύονται στα ανθρώπινα / ακίνητοι κάθονται στα βαριά ενδύματά τους μέσα / Είναι στυγνό το πρόσωπο της Ιστορίας. / Παιδί ετάφη κι όχι ομοίωμα από πηλό...
Στα ποιήματα του Λευκώματος είναι διασπαρμένος ο ρημαγμένος, παρωχημένος έρωτας – με τις αειθαλείς ωστόσο ζωοδοτικές του ιδιότητες– μέσα σε έναν κόσμο μελαγχολικό, άπελπι, επηρεασμένο από την πεσιμιστική διάθεση του δραματοποιημένου αφηγητή, που δείχνει παρατημένο και απαισιόδοξο: «τώρα μιλώ φωναχτά με τον εαυτό μου / με σένα που προηγήθηκες / για να γίνεις στους τοίχους του νέου μου σπιτιού το πένθος μου».
Η σαφήνεια, η τρυφερότητα και η λιτότητα της (περι)γραφής και η ρεαλιστική επί το πλείστον απόδοση των ποιητικών ιστοριών που περιέχονται στη 10η συλλογή του Βασίλη Λαδά, αρκετές από τις οποίες διαθέτουν τα γνωρίσματα της μπαλάντας, δημιουργούν τις πλέον ευνοϊκές προϋποθέσεις για συνομιλίες με τον αναγνώστη. Η εύπεπτη αφηγηματικότητα παρέχει στο τραγικό, στο δραματικό, στο πεισιθάνατο τη δυνατότητα να μεταφέρονται τα μηνύματα και οι νύξεις στο φυσικό τους μέγεθος.
Βαγγέλης Δημητριάδης
Ημ/νία δημοσίευσης: 12 Σεπτεμβρίου 2020
- Πέτρος Γκολίτσης, Σφαχτάρια στο λευκό, Θράκα, 2020
- ΟΙ ΑΝΘΙΣΜΕΝΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΤΗΣ ΑΝΘΟΥΛΑΣ (ΔΑΝΙΗΛ)
- ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ 13
- Ο χρόνος είναι ποίηση
- Στάθης Κουτσούνης Άννα Βασιάδη,
- ΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΟΙ ΚΟΣΜΟΙ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΕΗ
- Γιώργος Βέης, Βράχια
- ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ 12
- Ο θρίαμβος του ασήμαντου, του ανώνυμου και του μηδαμινού. Ιωάννης Πανουτσόπουλος
- Ανθούλα Δανιήλ "Δεκαετίες τερματίζουν όλες μαζί στο νήμα"
- Αποξέοντας τον παλίμψηστο συμβατικό πάπυρο και «σκρατσάροντας» τον ηλεκτρονικό: «Η ποίηση να είναι ασφαλής!»
- Με το μέτρο της ποίησης
- Ξαναδιαβάζοντας τη συλλογή του Αντώνη Φωστιέρη Ποίηση μες στην Ποίηση
- Δημήτρη Χουλιαράκη, Ψυχή στα δόντια,
- Ξάνθος Μαϊντάς, Αφανών Γυναικών
- Alda Merini, Θεϊκή μανία, μτφρ. Έλσα Κορνέτη
- SILENCIO / ΣΙΩΠΗ
- Σάρα Θηλυκού, Το όνομά τους
- Eva Runefelt, Στα χέρια της μνήμης
- ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΟΥ ΠΛΗΚΤΡΟΛΟΓΙΟΥ
- Ρούλας Αλαβέρα, Ηλεκτρονικός Πάπυρος,
- ΔΗΜΗΤΡΑ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ: ΕΙΚΟΣΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΧΤΥΠΟΙ ΚΑΙ ΣΙΩΠΗ
- ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ 12
- KATOIKOI TΟΥ ΠΛΗΚΤΡΟΛΟΓΙΟΥ 2
- Λαθραία οργή, της Λίλυς Εξαρχοπούλου (εκδόσεις Μελάνι 2018)
- Ο κόσμος «γεννιέται» σε τρεις πράξεις
- Παναγιώτης Αρβανίτης, Παράθυρο στο Βερολίνο, Γαβριηλίδης, 2019
- ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ 11
- Η θαμπάδα της ύπαρξης ( ή η λευκόφαιη υφή της)
- Αλόη Σιδέρη, Ανάμεσα στο μακριά και το πιο μακριά
- Μάρκος Δενδρινός, Το χρυσάφι του Δόγη
- ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ 9
- ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΟΥ ΠΛΗΚΤΡΟΛΟΓΙΟΥ
- Τάναϊς: Μία δοκιμή στην ποίηση του Ιωσήφ Βεντούρα
- ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ
- Κώστα Βούλγαρη, Η αλήθεια, Και ο άλυπος θάνατος
- Fátima Fernandes, Εξορκισμός
- Kώστας Λιννός, Μετασχηματισμοί Δ΄
- ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ 8
- Άντζελα Γεωργοτά, Το ανεπίδοτο της συντριβής
- Λουκάς Τζόγιας, Αποσπάσματα καλών τρόπων
- Eλένη Βελέντζα, Ίσως πόθοι
- Γιώργος Καρτάκης, Ο θρίαμβος της λογικής
- ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ 7
- Ηρώ Νικοπούλου, Το πριν και το μετά την παύλα,
- Ο Ηλίας Γκρής, «Σαν άλλος Οιδίποδας»
- ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ
- Το γεγονός της γραφής στο περιθώριο
- ΕΙΡΗΝΗ ΡΗΝΙΩΤΗ: «ΜΙΑ ΒΟΛΤΑ ΜΟΝΟ»
- ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ 6
- "Μια βόλτα μόνο" της Ειρήνης Ρηνιώτη
- Ασημίνα Ξηρογιάννη, Λίγη φθορά για γούρι
- «Σκοτεινή Κλωστή Δεμένη» της Άννας Γρίβα
- «Λευκός Καμβάς» της Αναστασίας Παρασκευουλάκου
- ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ 5
- Aντιγόνη Κατσαδήμα, Φτιάχνοντάς τα με τον Βαλερύ
- Η ΕΣΩΤΕΡΗ ΦΥΣΗ Νικόλας Ευαντινός
- Γιώργος Βέης, Για ένα πιάτο χόρτα
- ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΔΕΜΕΡΤΖΗ «Πώς κλίνεται το ρήμα όλλυμι»
- «Ανθολογία σύγχρονης αραβικής ποίησης»
- ΓΙΩΤΑ ΜΑΡΚΟΥ, Χορός Σαλτιμπάγκων
- ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ
- Θανάσης Χατζόπουλος: Φιλί της Ζωής
- Δημήτρης Αθανασίου, Αναχρονισμοί και ψίθυροι
- Ανδρέας Λασκαράτος, Δημοτικά τραγουδάκια
- ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ
- Για ένα πιάτο χόρτα
- Οι ποιητικές ψηφίδες του Χάρη Μιχαλόπουλου
- ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ
- Παναγιώτης Αρβανίτης, «Ο τυφλός επισκέπτης»,
- Άρις Kουτούγκος, Καλοκαίρια Τρόπος του λέγειν
- ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ
- Πορτρέτο Πριν το Σκοτάδι της Λιάνας Σακελλίου
- Κατερίνα Κούσουλα "Ο ΤΩΝ ΩΡΑΙΩΝ ΜΑΚΑΡΩΝ-περιοδεύων κήπος επταήμερος
- ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ
- Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ
- Ιωσήφ Βεντούρας: Το παιχνίδι
- Ηλίας Τσέχος: Α γ ρ ι ό χ ο ρ τ ο σ τ ό μ α
- Χρυσούλα Σπυρέλη: Ο Ποιητής Αλέξανδρος Βαρόπουλος
- Χρυσούλα Σπυρέλη: Ο ποιητής Τάκης Καρβέλης
- ΦΡΟΣΟΥΛΑ ΚΟΛΟΣΙΑΤΟΥ - ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ ΜΑΝΤΑ ΛΑΖΑΡΟΥ
- Από τη μνήμη στο ταξίδι και αντίστροφα: μια σύντομη περιδιάβαση στο ποιητικό έργο του Γ. Βέη
- Σταυρούλα Χριστοδουλάκου - Όπου να ’ναι θα βρέξει
- Δημήτρης Κοσμόπουλος - Κατόπιν εορτής
- TANAIS
- ΦΩΤΗΣ ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ
- ΓΙΩΡΓΗΣ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ: Η ποίηση των αιώνιων ιδεών
- Ενηλικίωση της ουτοπίας
- Στιγμιότυπα του σώματος
- ΠΟΛΥ ΜΑΜΑΚΑΚΗ: Υπόσχεση διάρκειας και ουσίας
- Το Στιχάρι της Άντειας Φραντζή: μικρές ιστορίες αναγνώσεων
- Παναγιώτης Κερασίδης - Ενηλικίωση της ουτοπίας
- Στάθης Κουτσούνης - Στιγμιότυπα του σώματος
- Ζωή Σαμαρά
- Έφη Καλογεροπούλου - Άμμος
- Δώρα Κασκάλη - Ανταλλακτήριο ηδονών
- Αγγελική Κορρέ - Ο μονόκερως και η ψύχωση
- Μαρία Κουλούρη - Μουσείο άδειο
- Ελένη Κοφτερού - Γράμμα σε γενέθλια πόλη
- Πόλυ Χατζημανωλάκη - Το αλφαβητάρι των πουλιών
- Παναγιώτης Μαυρίδης - Επί παντός επιστητού
- Κώστας Λιννός - Μετασχηματισμοί Γ΄
- Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΣΩΤΗΡΗΣ Π. ΒΑΡΝΑΒΑΣ
- ΕΦ’ ΟΛΗΣ ΤΗΣ ΥΛΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΥΛΗΣ
- Πόλυ Μαμακάκη - Περίπατοι στον κήπο για δύο (poema, 2013)
- Γεωργίου Δ. Μπίκου, «Το βιβλίο ως διδακτικό μέσο και οι κυρίαρχοι τρόποι ανάγνωσης
- Ωδή και Ελεγεία των (μεταφραστικών) οδών
- Βασίλης Κάρδαρης ΜΙΜΗΣΗ ΓΥΝΑΙΚΑΣ
- Μαρία Κουλούρη - "Μουσείο Άδειο" (Μελάνι, 2013)
- «Θαύμα Ιδέσθαι» της Αθηνάς Παπαδάκη
- Της μη συμμορφώσεως άγιοι
- Από την Ύβρη στη Νέμεση
- Γιώργου Δουατζή, Πατρίδα των καιρών
- ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΙΝΤΑΒΗΣ
- Τα πηγάδια της Ιστορίας, του Χ. Χατζήπαπα
- Δήμητρα Χ. Χριστοδούλου, Ο τρόμος ως απλή μηχανή,
- ΧΑΡΑΣ ΣΑΡΛΙΚΙΩΤΗ: ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟΙ ΤΟΠΟΙ
- ΝΑΤΑΛΙΑ ΚΑΤΣΟΥ: Κοχλίας
- Κυριάκος Συφιλτζόγλου: «Έκαστος εφ’ ω ετάφη»
- Γιώργος Αλισάνογλου
- ΑΓΑΘΗ ΔΗΜΗΤΡΟΥΚΑ, Di cani e d’ altro
- Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, Κάπου περνούσε μια φωνή
- ΘΕΩΝΗ ΚΟΤΙΝΗ: Θεός ή αγάπη
- ΛΙΑΝΑ ΣΑΚΚΕΛΙΟΥ: Πορτρέτο πριν το σκοτάδι
- ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΟΠΟΥΛΟΥ: Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ
- Γιώργος Βέης: Μετάξι στον κήπο
- Κυριακή Αν. Λυμπέρη: ΕΜΑΥΤΟΥ
- Βασίλης Ζηλάκος: Η Κούπα του τσαγιού
- Η ανεξαρτησία της ποίησης
- Νεκταρία Μενδρινού: Αειθαλή και Φυλλοβόλα
- Ιορδάνης Παπαδόπουλος: Το βουνό και ο ποιητής δεν πήραν είδηση
- Αντιγόνη Φέσσα: Προσευχή πουλιού
- Γιώργος Βέης: Η Εμμένεια της Ποίησης
- Νίκος Ερηνάκης: Πρόλογος
- Γιώργος Βέης: Ν όπως Νοσταλγία
- ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΠΕΛΕΖΙΝΗΣ: ΠΑΛΑΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΘΕΜΑΤΑ
- Στον Ύπνο του Ποιητή του ΝΟΤΗ ΓΕΡΟΝΤΑ
- Γιώργος Βέης, Ν όπως Νοσταλγία
- Γιάννης Πάσχος, Ζωή εκτός ωραρίου
- Γιάννης Κοντός, Ηλεκτρισμένη πόλη
- Ιουλίτα Ηλιοπούλου, 11 τόποι για ένα 1 καλοκαίρι
- Στάθης Κουτσούνης, Έντομα στην εντατική
- Γιώργος Αραμπατζής: Παραβολές του κινηματογράφου
- Δημήτρης Λαμπρέλλης: Η μυστική αποβάθρα
- Γιώργος Βέλτσος: Από Βηθανίας
- Αριστέα Παπαλεξάνδρου: Ωδικά πτηνά
- Δημήτρης Ελευθεράκης: Ρέκβιεμ για ένα φίλο
- Χάρης Ψαρράς, η δόξα της ανεμελιάς
- Παναγιώτης Κερασίδης, Λείπουμε
- Έφη Πυρπάσου: Ξενάγηση
- Γιάννης Στίγκας: Η όραση θ' αρχίσει ξανά
- Κλεοπάτρα Λυμπέρη: Η μουσική των σφαιρών
- Μανόλης Πρατικάκης: Το αόρατο πλήθος
- Πανάγος Πέππας: Ημερίδα
- Άννα Γριμάνη: «Venetia»
- Σπύρος Λ. Βρεττός : «Συνέβη»
- Πάνος Κυπαρίσσης : «Το χώμα που μένει»
- Αντώνης Μακρυδημήτρης: Η ακριβολογία των ονείρων
- ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΠΕΝΗΝΤΑ ΠΕΝΤΕ ΧΡΟΝΙΑ του Paul Celan
- ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟ ΜΟΡΦΩΜΑ της Δήμητρας Χ. Χριστοδούλου
- Wallace Stevens: Δεκατρείς τρόποι να κοιτάς ένα κοτσύφι και άλλα ποιήματα
- Σωτήρης Σαράκης: «Η τελετή» του Χρίστου Παπαγεωργίου
- Κλεοπάτρα Λυμπέρη: «Η μουσική των σφαιρών» του Χρίστου Παπαγεωργίου
- Ανθή Μαρωνίτη, Το ακόντιο του Γιώργου Βέη
- Ο Άνθρωπος από τη Γαλιλαία: ένα χριστολογικό ποίημα για τη σιωπή του Θεού
- ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΚΟΣΜΩΝ του Γιώργου Βέη
- Ο βίος και το έργο του Ανδρέα Κάλβου του Λεύκιου Ζαφειρίου
- Σπύρος Λ. Βρεττός, Το εγκώμιο της φυγής, εκδ. Γαβριηλίδης, 2006.
- ΓΕΝΝΗΤΡΙΕΣ του Γιάννη Δάλλα
- ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΤΟΥ της Μαρίας Κυρτζάκη
- ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ του Νίκου Σπανού
- ΑΣΦΥΚΤΙΟΝΙΑ του Αλέξανδρου Σ. Αρδαβάνη
- Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΞΕΝΩΝΑΣ του Μανόλη Πρατικάκη
- ΛΟΝΔΙΝΟ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ της Μαρίας Τοπάλη
- ΠΕΡΑ ΑΠ' ΤΗ ΜΕΡΑ του Νίκου Βιολάρη
- Η ΑΠΑΤΗ ΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ του Ζάχου Σιαφλέκη
- ΛΕΞΕΙΣ ΓΡΑΜΜΕΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΜΜΟ του Gaston Baquero
- ΕΒΡΑΙΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ του Ιωσήφ Βεντούρα
- ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ του Μιχαήλ Μήτρα
- ΔΙΑΜΕΡΙΣΕΙΣ του Δημήτρη Κατσαγάνη