CHIARA CATAPANO

Επιμέλεια: Λίανα Σακελλίου

 

Η Chiara Catapano γεννήθηκε στην Τεργέστη το 1975, σπούδασε βυζαντινή φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Τεργέστης και στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης. Ποιήτρια και μεταφράστρια, συνεργάζεται με ιταλικά και διεθνή περιοδικά («Il Mangiaparole» -Ρώμη, «Traduzione Tradizione» –Μιλάνο,  «L’ombra delle parole» -Ρώμη). Άρθρα της έχουν δημοσιευτεί σε πολλά διαδικτυακά και έντυπα περιοδικά, στην Ιταλία και την Ισπανία. Επιμελήθηκε, μαζί με τον καθηγητή Andrea Aveto, την επανέκδοση των Στρατιωτικών Λόγων του Giovanni Boine, για τα εκατό χρόνια από τον Α΄ Παγκοσμίο Πόλεμο (Ίδρυμα Ιστορικού Μουσείου του Τρεντίνο, 2017).

Πρόσφατα δημοσίευσε μια επιλογή από τη συλλογή «Αλίμονο», με πρόλογο του John Taylor, για τις εκδόσεις Chelsea (Nέα Yόρκη): «Πώς τέλειωσε ο Τρωικός Πόλεμος δεν θυμάμαι» – Ανθολογία Ιταλών ποιητών στον εικοστό πρώτο αιώνα, 2019. Με τον Πολιτιστικό Σύλλογο Θαύμα δημοσίευσε την «Πείνα», 2011 και τη «Γλυκιά ζωή», 2013.

Το 2015 η Rec Movie παρήγαγε την ταινία μικρού μήκους «Αλίμονο», από την ομώνυμη συλλογή, με τους Γιούλα Μαρτζούλι και τον Γκαετάνο Φιντάντζα. Η ταινία μικρού μήκους γυρίστηκε στην Απουλία, ανάμεσα στους ελαιώνες που έπρεπε να κοπούν λόγω κυβερνητικής εντολής.

 

Αλίμονο (Αποσπάσματα)

 

Ομάδα 1
I
Κρίνοντας από το πώς εξελίσσονται τα πράγματα στην ραχοκοκαλιά της ζωής 
Σύντομα θα πρέπει να αντιμετωπίσω αυτό που κάνει την ζυγαριά να γέρνει
Πέρα από κάθε μετρήσιμη αίσθηση.  
Στο νεκροκρέβατο μου θα ήθελα να μου διαβάσουν Ελύτη: 
Κανένας Χριστός καλύτερος από́ την Μαρία Νεφέλη δεν θα μπορούσε να μου μυρώσει το μέτωπο
Προτού το μαύρο με αγγίξει με την τελευταία μου πνοή́.
Ταξίδεψέ με στην Οξώπετρα και άσε με να ξαποστάσω στον γκρεμό
Σαν ορθάνοιχτο στρείδι.
Άσε τον αέρα να σκορπίσει το είναι μου, μην και το ξεκόψουν τα σκουλήκια εκεί βαθιά στον πάτο:
Άσε την φύση να γίνει σκιά μου και μυστικά αποδέσμευσέ με
Παρόλο που ίσως, έστω και για ένα ξημέρωμα, ανακάλυψα ότι η σταθερότητα είναι δόλια.
Θα χρειαζόταν μόνο να αποβάλουμε τις απόψεις μας όπως τα ρούχα το χάραμα:
Αντ' αυτού ακόμη εκλιπαρούμε για την κοινή μας αποδοχή 
Για το πως δαγκώνουμε το πρόσφατα κομμένο φρούτο. 
Δεν υπάρχει θρησκεία που να μην περιλαμβάνει μια κρυφή παράβαση 
Στις απόκρυφες κάμαρες της πίστης.

Έκλεισα τα μάτια μου σαν από θαύμα.
Ήταν Γενάρης, και μία δίοδος ήδη ανοίγεται το καλοκαίρι:
Το λάθος μου είναι να ζορίσω  τον χρόνο στα πράγματα
Και ύστερα να ζω τρελά, στους ρυθμούς της λιβελούλας.
Ο άνθρωπος μαζεύει σιωπηλά τα άγρια φυτά από τον άσπρο βράχο,
Και ο ποιητής τα βαφτίζει:
Και στο μεταίχμιο της πράξης και του κόσμου η αιωνιότητα ζει χιλιάδες και χιλιάδες φορές, 
Εωσότου το χρυσό στην εικόνα αποκαλύψει την όψη σου ζωγραφισμένη απ’ τον Θεό
Στο ξύλινο σανίδι του σταυρού. 

Ας τελειώνουμε με αυτό. Θα αφήσω τον φόβο στα σταυροδρόμια
Και εκεί με χέρι ελαφρύ θα δεχτώ το φορτίο της Σφίγγας
Και τις ερωτήσεις που υφίστανται ακόμα κι όταν όλα αποκαλυφθούν.
Η αδιαφορία σαν πανούκλα απλώνεται στη Θήβα, τόσο τελεσίδικη αυτή η πολιορκία
Που γκρεμίζει τους τοίχους και προελαύνει στη νηστική πόλη. 

Είμαστε ζωντανοί καθαρά από τύχη: φωτεινή θεότητα αποδυναμωμένη μέσα στις εξισώσεις
Ή κοιμωμένη στα μαβιά και τα βελούδα στο πιο απομακρυσμένο σημείο του πιο μακρινού ουρανού,
Πάντα θα φέρεις το όνομά μας. 

Αποζητάμε την κατανόηση 
Μην τυχόν και βρεθούμε υπόλογοι στον ίδιο μας τον εαυτό.

 

Ομάδα 2
IV

Συγχώρεσέ με, βάρβαρο νεαρό πλάσμα εάν ακόμη αναστατώνομαι 
Όταν αρθρώνω το όνομά σου:
Συγχώρα εμάς τους θνητούς για την λευκή απόγνωση.
Χόρεψε επάνω στην πικρή γλώσσα των γραμμάτων Μ Η Δ Ε Ι Α.
Μια άκοπη προσέγγιση ο πόνος.
Η σκιά σου πάνω στο κεφάλι μου ένα κοχύλι
Που το σπάει με το ράμφος του πελεκάνος για να το καταπιεί.
Εάν εγκαταλείπετε αυτές τις ακτές και πάντα επιστρέφετε σε αυτές αλλόθροοι
Διαφθείρει την φύση σας όχι λιγότερο από όσο το γεράκι
Που τώρα κολυμπά στο φως επάνω από τα κεφάλια μας.
Η Μήδεια, η πιο αδύναμη φωνή γερμένη σαν χλωμό μάγουλο πάνω στον ώμο εραστή.
Χαμένη,
Και πάνω στων παιδιών την τρυφερή σάρκα,
Κι αυτά αναχωρούν σαν πλεούμενα δίχως τιμονιέρη.

Από το πώς μπαίνουν τα πράγματα στης ζωής το αυλάκι
Πώς παραμένουν αιώνια εκεί—
Σε καμιά θρησκεία δεν βρίσκεις γιατρειά  γιαυτό.
Το σώμα σου είναι το ιερό αρτοφόριο που αναζητούσες, 
Οι σκλάβοι που πρέπει να απελευθερωθούν.
Οι αισθήσεις σου βαραίνουν από τα πέπλα της αμφιβολίας. 
Όλοι οι θεοί του ποιητή μας άκουσαν,
Μας άκουσαν και μας εισάκουσαν, κι όμως ακόμα
Ψαχουλεύουμε κουρασμένα στο ίδιο σκοτάδι.
Εσύ κι εγώ, Μήδεια, συνοδευόμενες από τις φάλαγγες του Αλέξανδρου.
Η καρδιά πληγωμένη όπως το χώμα μετά την καταιγίδα.
Δεν συλλάβαμε τον λόγο για τις μέρες τέτοιας βαθιάς απόγνωσης.
 

Ομάδα 3
VI

                                                                     “Ύστερα μπήκα στο άδειο μου σπίτι.”

 

Ο Οδυσσέας γυρίζει πίσω ύστερα από εκατό χρόνια.
Επιστρέφει στο άδειο του σπίτι όπου όλα έχουν πεθάνει:
Ο Τηλέμαχος νεκρός, το κάλυμμα των αέναων ταξιδιών σε αναζήτηση του πατέρα του,
Η Πηνελόπη νεκρή, κρεμιέται από το ξύλο του αργαλειού της αναμονής.
Οι Μνηστήρες νεκροί και κανείς πια να ανακαλέσει καμία τυραννία ή οσμή της σκλαβιάς.
Ο έμπιστος Εύμαιος και αυτός νεκρός· και ο Άργος, που δεν θα δει τον αφέντη του ξανά.
Εκατό χρόνια, και είναι φρέσκος, γεμάτος ζωή όσο ποτέ: κανείς δεν τον περιμένει, κανείς
Που να έμαθε επιτέλους να δαμάζει το θάνατο. 

Τα δωμάτια υφασμένα από αέρα: φως ξηλώνει τα βλέφαρά του. 
Πίσω από σκαλοπάτια κεντημένα με αρχαίες νύχτες, η μνήμη μας∙
Πίσω από αλύχτισμα αγαλμάτων διεφθαρμένων όσο παιδιά στον πόλεμο, 
Στέκει η κατοικία μας. Η νιότη μου.
Δεν είμαι μόνη κάτω από την αψίδα: δίπλα μου βλοσυροί σκλαβέμποροι
Σφίγγουν στην γροθιά τους μια χούφτα πούπουλα μιας τρομαγμένης σεισοπυγίδας,
Και οι παλάμες τους γδέρνουν την ολοζώντανή μου πόρτα ως την καρδιά.
Η κλίνη μου.
Μία παιδιάστικη κώφωση κόβει το γάλα στις θηλές της Αρτέμιδος·
Μια εποχή που αξίζει μια ζωή, το αιχμηρό δρεπάνι του ακατανόητου.
Εκεί, αντικρίζω την Μαρία-Νεφέλη να με πλησιάζει, μια νιφάδα χιονιού που αλλάζει την ισορροπία του κόσμου.
Η μοίρα μου αυτή, που με βελόνα και κλωστή μάζεψα στην ποδιά μου
Ώστε μια μέρα να μπορέσει κάποιος να αποκόψει όλη την γνώση μου.
Έτσι η Μαρία-Νεφέλη ξετυλίγει τα μικροσκοπικά φτερά της σεισοπυγίδας στα πόδια της.

Εκείνος μιλά σε έναν ίσκιο.  Η θάλασσα έχει διαβρώσει ό,τι έχει μέσα του.
Καμία μοίρα δεν μπορεί να αντέξει να διαμείνει μέσα στην αδρανή κίνηση του χρόνου
Σαν αυτή στο σπίτι μου.
Αυτό το καταφύγιο: ούτε καν αντηχεί την ανάμνηση του πολέμου.
Αχ, η αθανασία! Καθώς χάνεται οτιδήποτε λατρεύουμε.
Το σπίτι, σαν βλέφαρο κλειστό, τρέμει.
Στην απουσία, ποιό σκοτάδι;
Κάποιος άναψε κεριά στα ακατοίκητα δώματα,
Περιμένει ένα ελάχιστο άνοιγμα, ένα άνθισμα
Μετά από τόση περιπλάνηση.
Εδώ, του ανθρώπου η πρώτη ρίζα, θυμίζει τη Μαρία Νεφέλη:
Η πρώτη ρίζα είναι από αλάτι.
Την ακολουθούν άλλες, και σαν συμπαγή δάχτυλα γραπώνουν
Τη γήινη ανάσταση. 

 

Ομάδα 4
VII

Ώστε περνάς την ψευδαίσθηση για αλήθεια; 

Ο ήλιος ανέτειλε σαν πυροβολισμός στη Μάνταμπα
Και όμως δεν το προσέξαμε ποτέ.
Τα περιστέρια πέταξαν ψηλά, τα ανοιχτόχρωμα φτερά τους είναι αυτά που αντιλαμβάνονται καλύτερα 
Πόσο απειλητική είναι η σιωπή ενός θεού.
Μέσα μας μεγάλωσε κάποιο είδος δυσφορίας:
Για σένα, που ήσουν από εκεί, οι άνθρωποί σου σφραγίστηκαν μεσ' τους μανδύες τους
Διέσχισαν την έρημο ποιος ξέρει πόσες φορές
Να πιάσουν το άπιαστο όνειρο.
Πες μου, τι σήμαινε αυτό;
Για μένα, παντού ξένη, και εδώ περισσότερο από όσο στην πατρίδα,
Και ο Άγιος Γεώργιος επίσης εδώ 
Που σκοτώνει τον δράκο, επίσης εδώ
Όπου κι αν πάω ο δράκος του ονείρου δεν πεθαίνει.
Κι επίσης εδώ.
Και ακόμα...
Μάτια που έβραζαν από το φόβο, αλλά ήταν ο πυρετός του ονείρου:
Όσοι μεγάλωσαν γύρω από το όνειρο σύντομα έσφιξαν τα χέρια τους.
Ο Οδυσσέας πιέζει ένα κομμάτι βρεγμένου χαρτιού στο στήθος του
Θυμάται τους παλιούς του φίλους και τις αγαπημένες του 
Όλοι πεσόντες (ποια η διαφορά αν έπεσαν στο σπίτι ή στη μάχη)
Κι εγώ που σύντομα φέρνοντάς τον στα χείλη μου
Είχα λατρέψει τον ουρανό μου. 
Κάτω απ' τη μύτη μου το μυστικό:
Ποιο το νόημα αποχωρώντας, βάζοντας τα καλά σου εν μέσω πολέμου;
Αδύναμα, παραμορφωμένα κυανά γράμματα πέφτουν με ένταση πτώματα κάτω απ' τα τείχη της Τροίας.
Στο όνειρό μου -φωνάζει ο Οδυσσέας- νόμιζα πως είδα λίγο καλύτερα, κι εσύ, Μαρία Νεφέλη, που ήσουν;
 

Ομάδα 5
VIII

Κάτι σημαίνει η δράση.

Το τραχύ θνητό σου δέρμα, ο χρόνος αφαίρεσε από πάνω σου.
Με αυτά τα λόγια, η Ελένη μιλά: άνθρωπο, με αποκαλεί 
Τότε ήρθαν οι εποχές, όμως άγγιξαν ελάχιστα τους κροτάφους μας∙
Δεν προλάβαμε τον αποχωρισμό, τότε θα είχαμε καταλάβει.
Κατανοήσει και αγαπήσει.
(Άχρηστα παραμύθια, δεν θα πιστέψω λέξη από όσα λέτε.)

Κι όμως, πόσο υπέροχο ήταν το όνειρο! Πόσο λευκό και καθαρό το στήθος του ήταν.  
Χαίρε, αγνή Ελένη! Χαιρετώ  την τελειότητα σου. 
Προστατευμένη, ένα κέλυφος που ποτέ δεν άνοιξε. 
Στην Κρήτη και εγώ ήμουν μια ανάσα, κι εγώ
Μίασμα μιας σκιάς και ενός ονόματος.
Εσύ και το είδωλο τραγουδάτε με χιλιάδες φωνές τζιτζικιών, ψηλά πάνω από τον οίνοπα  πόντον∙  
Τι κι αν στο μαξιλάρι αναμιγνύονται τα όνειρα κι ο ιδρώτας.
Τι κι αν...
Ήταν Αύγουστος του ‘99 όταν μας έδωσαν τα γυαλιά,
Μας κάλεσαν έξω στο προαύλιο, μαθητές καθηγητές.
Από τον Γάλλο ως το Πανόραμα μείναμε με τα  μάτια ανοιχτά.
Και ξάφνου το φως εξαφανίστηκε, για μια στιγμή χάθηκε εντελώς.

Ο ήλιος ήταν πιο πορφυρός, όμως μία ψύχρα κύλησε από τους τάφους.
Ρώτησα κάποιον, πού είχαν καταφύγει οι ήχοι του.
(Οι ήχοι εξαφανίστηκαν μαζί με το φως, 
Αποκρίθηκε)
Υπό τα μάτια μας – αδιαμφισβήτητα – συντελέστηκε
Μία πράξη. 
 

Ομάδα 6
X

Ατένισα μέσα στα βάθη, το χάσμα της ψυχής μου,
Με τα Ιόνια υποστυλώματα να το διαπερνούν: φωτίστηκαν 
μέσα στου ήλιου την ανήσυχη ηλιαχτίδα.
Καθώς η φρεσκάδα της πρωίας διέσχιζε την αναπνοή μου
Τότε κατάλαβα. Κατανόησα και αγάπησα.
Όπως όλα όσα έψαχνα για τον δρόμο του γυρισμού, αλλά ήταν ήδη δική μου λίγο παραπάνω.
Γιατί μέσα μου φτερούγιζαν οι βιολετί σκιές του ονείρου.

Η Ελένη με διατρυπά ξανά και ξανά 
Με το δυο φορές κλεμμένο γυναικείο πεπρωμένο.
Κανείς άλλος στον κόσμο αυτό δεν θα αγαπήσει την τραγική του μοίρα τόσο πολύ.
Για 'κείνη πράγματι ειν' το σπίτι - οι πέτρες που θλιμμένες
Κυλούν μέσα στον κήπο.
Για σένα είναι τα δώματα, Αιγύπτιε είλωτα, απροστάτευτο πλάσμα της φύσης:
Και τους δυο σας θα προστατεύσω για ακόμη χρόνους εκατό—
Γιατί ο θάνατος, αν και δεν με έχει ακόμη υπερνικήσει
Είναι ήδη προ των πυλών.

Ρέθυμνο, μια ανοιχτή πληγή:
Μέσα της φευγαλέα αντικρίζω τις μάταιες δυνάμεις όλης της Ελλάδος.
Και επάνω στο σώμα μου, η στενάχωρη μόλυνση πήζει
Δισεκατομμύρια μικροσκοπικούς θαλάσσιους όρμους.
Ένα μεθυσμένο καλοκαίρι με μεθυσμένο απόηχο.
Ένας άνδρας παίζει ούτι κάθε πρωί κάτω από τα παράθυρά μας. 
Κοιτώ και δεν βλέπω, είμαι τυφλός κάτω από το φως, 
Καταλήγω ν’ ακονίζω ένα μαχαίρι μέσα μου. 
Μαρία Νεφέλη, ατμέ και χρυσάφι  πάνω σε μέρες από φίλντισι, 
Ξέφυγες απ’ τη βία και την ανακρίβεια.

 

Ομάδα 7 
XI

Ουκ ήλθον ες γην Τρωάδ', αλλ' είδωλον ην.

Ακόμα και με τις λέξεις, τίποτα, πουθενά,
Από την κορφή ως τα νύχια: τίποτα.
Πίστευα ότι μεγαλώνω, ακίνητη γυρνώντας πίσω στον χρόνο
Γι’ αυτό και προχωρούσα.
Από την κορφή ως τα νύχια, τα άκρα μου δεμένα με μια κλωστή
Aπό πάνω μέχρι κάτω
Και ανάποδα:
Αυτή είναι η μοίρα μου
Και ο Νοτιάς φυσώντας, με ξεγύμνωσε
Απ’ το όνομά μου.

Εκείνο το κύμα κάτω από τα νύχια – βάθος, μια κενή αναφορά: 
Τα αμελητέα κρατώ κρυμμένα 
Αρκετά για μας για να σωθούν.
Ασφαλή, και το όνειρο έλιωσε,
Και απ’ τα μάτια που σφράγισες σαν λίθους στο χέρι μου 
Μιλάει το αρχαίο είδωλο που κάποτε ήμουν.
Ελένη…  ψιθυρίζεις, γαργαλώντας το αυτί μου:
Έγκυος με τον άνεμο απαντώ με σύμβολα.
Θνητή μου ζωή, όνειρό μου!
Αποσυρμένη παρουσία που στάζει ρητίνη στα πόδια κάποιου.

Φάντασμα, κενή μορφή
Ουσία, δίχως αιχμή ή χνάρι:
Πού ανήκω; Πού πάει το πένθος και ο πόνος;
Βυθίζομαι σε δύο προσωπεία,
Καμία πηγή που να μπορέσω επιτέλους να αφήσω 
Το είδωλό μου να λιώσει.
Ένα γλωσσικό ολίσθημα, ταιριαστό στον ρέοντα λόγο μου:
Κάθε τμήμα του σώματός μου αλληλοκυβερνάται.

O χαραγμένος χρόνος από το σώμα είναι χρόνος πολέμου,
Αγαπημένε.
Λυσσασμένοι ίαμβοι κυκλώνουν τις βλεφαρίδες
Στον βουβό μου λόγο ηχούν λέξεις που συγκρούονται∙
Σαν αργός στρατός προχωρά η κενή παρήχηση
Σταθερά, υπομονετικά, με γεμίζει με τα ειπωμένα-ανείπωτα.
Με άρθρωσε στο κοφτερό χείλος της λογικής,
Άσαρκο και αποκομμένο:
Ξεκάθαρο σαν πνοή κρυστάλλινου πόνου
Λιωμένο γυαλί στο Ολύμπιο εργαστήρι
Ένας θεός έκανε την μοίρα μου διπλή.
Ποτέ μα ποτέ δεν ήρθα εγώ στην Τροία:
Το γεγονός εκείνο ήταν κύημα σκιάς.

Το κείμενο της Κιάρα Καταπάνο «Αλίμονο» μεταφράστηκε στην ελληνική από τις φοιτήτριες και τους φοιτητές του ΤΑΓΦ τον Οκτώβριο του 2020. Ένας πειραματισμός ήταν που σχετίζεται με την μεταφορά του ιταλικού πρωτοτύπου σε δύο γλώσσες την αγγλική και την ελληνική και έγινε συμμετοχικά στην η-τάξη στο πλαίσιο του μαθήματος «Δημιουργική ανάγνωση, γραφή και ζωή».

Λ.Σ.

Ομάδα 1
ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΟΥΡΑΚΟΥ
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΛΟΥΡΙΔΑ
ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΗΤΡΟΥΣΙΑ 
ΑΙΜΙΛΙΑ ΣΦΑΚΙΑΝΑΚΗ 
ΧΡΥΣΗ ΧΑΡΤΣΑ
ΕΛΕΝΗ ΧΑΤΟΥ

Ομάδα 2
ΑΡΕΤΗ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗ
ΘΕΟΔΩΡΑ ΛΙΜΠΕΡΑΤΟΥ
ΑΜΑΛΙΑ ΛΟΥΒΑΡΗ
ΜΑΡΙΑ ΣΠΥΡΟΥ

Ομάδα 3
ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΑΣΤΑΜΟΣ
ΕΛΕΝΗ ΛΟΥΠΑΚΗ
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΜΗΝΑΡΗ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΠΑΝΤΕΛΙΔΑΚΗ
ΧΑΡΗΣ ΜΑΥΡΟΥΛΙΑΣ

Ομάδα 4
ΚΑΡΑΙΣΚΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΛΕΑΝΔΡΟΣ
ΜΠΟΥΝΤΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ
ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
ΑΝΤΩΝΑΤΟΥ ΑΝΤΖΙΟΛΙΝΑ
ΠΑΦΗΤΗ ΜΑΡΙΑ

Ομάδα 5
ΑΡΒΑΝΙΤΗ ΔΗΜΗΤΡΑ
ΓΚΡΙΤΣΑΛΑ ΛΥΝΤΙΑ
ΖΑΜΠΙΑΚΗ ΕΛΛΗ 
ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΝΕΦΕΛΗ

Ομάδα 6
ΕΛΕΝΑ ΑΓΑΘΗ
ΒΑΡΒΑΡΑ ΚΑΡΒΟΥΝΗ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ
ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΧΑΤΖΙΔΑΚΗ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΖΟΥΒΕΛΟΣ

Ομάδα 7
ΚΟΥΜΑΡΙΑΝΟΥ ΕΛΕΝΗ
ΜΟΣΧΟΥ ΕΛΕΝΗ
ΚΡΟΚΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ
ΑΥΓΕΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
ΑΝΥΦΑΝΤΑΚΗ ΒΙΚΤΩΡΙΑ-ΝΕΚΤΑΡΙΑ
ΑΡΤΙΝΙΑΝ ΑΝΤΩΝΙΑ-ΑΡΜΑΔΑ

© Poeticanet 

Μεταφραστής από τα ιταλικά στα αγγλικά
Steven Grieco –Rathgeb
 

Alimono

I

Judging by how things go along the ridge of life
I will soon have to reckon with what tilts the balance
Far beyond any sense of measure.
On my deathbed I would like them to read me Elytis:
No Christ better than Maria Nefeli could anoint my forehead
Before the black reaches me with my last breath.
Take me to Oxopetra and leave me there lying on the cliff
Like an open oyster.
Let the air scatter me, lest I be weaned by the worms deep down:
Let Nature be my shadow, and secretly absolve me
Although I may – for even a single day – have found that concreteness is evil.
We would only need to shed opinions like our clothes at night: 
Instead here we are still imploring each other’s approbation
For how we bite into the freshly plucked fruit.

There is no religion that does not include a secret violation
In the secret chambers of faith.

I closed my eyes as if by miracle.
It was January, and a passage already opens in the summer:
My mistake is to force a single time upon things
And then live badly, in rhythm with the darning needle.
In silence man gathers wild plants from the white rock,
And the poet names them: 
And in the interval between the act and the word eternity lives a thousand and
                                                                                         thousand times over,
Until the icon’s very gold reveals your countenance painted by God
On the panel in the wood of the cross.

Let’s have done with it now. I will abandon fear at the crossroads
And there with a light hand accept the Sphynx’s burden 
And the questions that remain valid after all is revealed.
Thebes is shut inside a plague of ignorance, no siege so final
To knock down the walls and overcome the starving city.

We are alive by pure chance: luminous divinity rarefied in equations
Or laid down with velvet and purple in the farthest of far-off skies,
You shall forever bear our name.

We seek understanding
Lest we be answerable to our own selves. 

IV

Forgive me, barbarous young creature, if I am still distressed
When I utter your name: forgive us humans for our white despair.
Dance on the bitter tongue of the letters M E D E A
Pain’s effortless approach.
Your shadow on my head
Is like swallowed shell breaking in pelican-beak.
To leave these shores and always return to them like strangers
Corrupts your nature no less than it does the hawk’s,
Now swimming in the light above our heads.
Medea, thinnest voice bent like a pale cheek on lover’s shoulder
Lost,
And on the children’s tender flesh,
They too departed like vessels without a helmsman.

By how things go in life’s furrow
How they are lodged inside there, eternally – 
In no religion will you find a remedy to this.
Your body is the tabernacle you sought, the slaves to be set free 
Your senses weighed down by veils of doubt.
All the gods of the poet listened to us,
Listened and fulfilled us, and yet
We grope tiredly in the same darkness:
You and I, Medea, escorted by Alexander’s phalanxes
The heart afflicted like the soil after a storm.
We fail to grasp the reason for days of such deep despair.

VI

“Then I entered my empty house.”

Ulysses comes back after a hundred years.
Returns to his empty house where all have died:
Telemachus dead, the stucco of endless journeys in search of his father,
Penelope dead, hanging from the wood of the loom-cross of waiting;
The Suitors dead and nobody to recall any tyranny or smell of slavery.
The trusted Eumaeus also dead; and Argo, who won’t see his master again.
One hundred years, and he’s fresh, vigorous as ever: nobody waiting for him, nobody
Who at last learned how to tame death.

The rooms are of wind: light unstitches his eyelids.
Behind the steps beaded with ancient nights, our memory;
Behind the mewling of statues as corrupt as children to war,
There stands our dwelling. My youth...
I am not alone under the archway: beside me grim slave traffickers 
Grasp in their fist a few feathers of the quivering wagtail,
And their palms scratch my live door to the heart.
My chambers.
A childish deafness cuts milk into Artemis’ nipples;
An age that’s worth a lifetime, incomprehension’s sharp scythe.
There, I see Maria Nefeli come forward, a snowflake that shifts the balance of the world.
This is the fate I’ve pulled onto my lap together with the thread and the needle
So that one day somebody may cut off my entire knowledge.
Thus Maria Nefeli unfolds the wagtail’s tiny wings upon her legs.

He speaks to a shade. The sea has corroded all inside him.
There is no destiny that can dwell in time’s motionless gesture
Like in this my home.
This shelter: it doesn’t even carry memories of war.
Ah, to be undying! While all we cherish goes missing.
The house, like a closed eyelid, quivering.
In absence, what darkness?
Someone has lit candles in the uninhabited rooms,
He waits for the least opening, a flowering
After wandering so much.
Here is man’s first root, it suggests Maria Nefeli:
The first root is salt.
Others follow it, and like solid fingers they grasp
Earth’s resurrection.

VII

So you think illusion real?

At Madaba the sun rose like a gunshot
And we never noticed it.
Doves soared high, their pale wings that better comprehend
How forbidding is the silence of a god.
Inside us grew some manner of discomfort:
For you, who were from there, your people shut inside their cloaks
Crossed the desert who knows how many times
To reach this unconquerable dream.
Tell me, what did it mean?
For me, a stranger everywhere, and here no less than at home,
And Saint George here, too,
Who kills the dragon here, too,
Wherever I go the dragon of dream doesn’t die.
Here, too.
And yet...

Eyes boiled in fear, but it was the fever of dream:
How many grew around that dream, soon they wrung their hands.
Ulysses presses a piece of wet paper to his breast,
Remembers his old companions and his loved ones
All fallen (what difference if at home or in battle)
And I who, soon bringing him to my lips,
Had adored my sky.
The secret under my nose:
What point was there in leaving, in dressing up in war’s midst?
Skinny, distorted cerulean letters rain down, corpses under the walls of Troy.
In my dream – shouts Ulysses – I thought I saw a little better,
And you, Maria Nefeli, where were you?

VIII

One conveys something by means of an action.

Your rugged man’s hide, time slipped it off you.
With these words, Helen speaks: anthropos, she addresses me.
Then came the seasons, but they barely grazed our temples;
We missed the parting, then we could have understood,
Understood and loved.
(Useless fairytales, I won’t believe one word you say.)
And yet, how lovely was the dream! How white and clear its breast.
Hail to you, pure Helen! Hail to your perfection.
Intact, a shell never opened.
In Crete I too was breath, I too
Desecration of a shade and a name.
You and the idol sing with a thousand cicada voices, high over the wine-colored sea;
No matter if on the pillow you mix sweat with dream,
No matter...
It was August 1999, they gave us goggles,
Called us outside, in the open, students and professors;
Between Gallos and Panorama,  we all held our eye gear,
The light choked suddenly, for a moment its shape went missing.
The sun was only more bloodless but a chill rose from the tombs.
I asked someone where its sounds had gone to
(They too vanished together with the light, came the answer.)
Under our eyes – undoubtedly – an action
Reached its conclusion.

X

As to the children, they shall be rootless at birth.

I gazed into the distance, the chasm of my soul,
Ionian columns cross it: they shone
In the sun’s restless glitter.
When the freshness of morning entered my breath
Then I understood. I understood and loved.
Like all I searched for the way back, but it was mine a little more,
For inside me fluttered dream’s violet shadows.

Helen meanwhile pierced me through and through
With her fate of a woman twice abducted.
There is no other man in this world can love his sad fate 
Like this.
For her too is the house – the rocks that roll darkly
Inside the garden.
The rooms are also for you, Egyptian slave, soft creature of breath:
Both shall I protect one hundred years more – 
For death, if it has not conquered me yet,
Has already come.

Rethymnon, open vein:
In it I glimpse the vain forces of all of Greece.
And on my body the unhappy infection coagulates 
Billions of tiny angry fiords.
Drunken summer, drunken aftermath.
There’s a man playing the oud every morning under our windows.
I see and don’t see, I’m blind under the light,
I end up sharpening a knife inside me.
Maria Nefeli, vapour and gold on days of ivory,
You leaned out of violence, out of the imprecise.

XI

 I came not to Troy, I was only a phantom. 

And yet with words, nothing, nowhere,
From top to bottom: nothing.
I grew up convinced of growing but motionless and backwards in time 
Thus was I moving forward.
From top to bottom, bound to a thread
Hand and foot from top to toe
And upside down:
This is fate observed at my latitude.
And then the Notos that blows, stripped me 
Of my name.

That wave under the fingernails – depth, a bare mention:
The negligible I keep hidden
Just enough for us to be saved.
Saved, and the dream melted away,
And from the eyes you shut like stones in my hand
Speaks the ancient icon I once was.
Helen... you whisper, gurgling at my ear:
Pregnant with wind I answer with symbols.
My mortal life, my dream!
Scrapped off presence whose resin drips at one’s feet.

Phantom, empty shape
Substance without a sharp edge or a footprint:
To which do I belong, to which go the bereavement and the pain?
I sink into two dissimulations,
There isn’t one spring in which I can at last let my 
Image dissolve.
An oiled word, suitable to my fluid speech:
Each section of my body commands my other.

The time marked by the body is a time of war,
My dear.
Raging iambics arch over the eyelashes
Words crashing echo my dumb speech;
Like a slow army the empty assonance advances
Steadily, patiently, filling me with its spoken-unspoken.

It has uttered me on the cutting verge of reason,
Unfleshed and cut off:
Articulated as a breath of crystal pain
Melted glass in the Olympian workshop
A god made my lot twofold.
Never, never came I to Troy:
That event was the business of a shade.

ΤΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 
Alimono
I

A giudicare da come vanno le cose lungo la dorsale della vita, 
Dovrò presto fare i conti con quanto fa pendere la bilancia 
Oltre i confini estremi della misura.
Quando morirò vorrei leggessero Elytis¹  al mio capezzale:
Nessun Cristo migliore della sua Maria Nefèli ² potrebbe ungermi la fronte 
Prima che il nero mi raggiunga con l'ultimo respiro. 
Accompagnatemi a Oxòpetra e abbandonatemi distesa sulla roccia 
Come un frutto di mare aperto.
Lasciate che mi dissipi l'aria e non siano i vermi giù in profondità a svezzarmi:
Sia la natura a pedinarmi e, in segreto, mi assolva
Benché - anche per un sol giorno - avrò creduto che concretezza è male.
Basterebbe levarsi di torno l'opinione come gli abiti la sera: 
Invece stiamo ancora a implorare l'un l'altro approvazione 
Per il modo in cui mordiamo il frutto appena spiccato. 

Non esiste religione che non comprenda in segreto violazione 
Nelle segrete stanze della fede.

Ho chiuso gli occhi come per un miracolo.
Era gennaio e dentro l'estate già s'apre un varco:
Il mio errore sta nell'imporre un tempo unico alle cose 
Ed io viverci male, col ritmo del rammendo.
In silenzio l'uomo raccoglie dalla bianca roccia piante selvatiche, 
E il poeta dà loro un nome³ :
E nella pausa tra il gesto e la parola vive l'eternità iterata mille e mille volte, 
Finché anche l'oro dell'icona non avrà rivelato il tuo stesso volto dipinto da Dio 
Sulla tavola nel legno della croce.

Finiamola qui. Voglio abbandonare la paura al crocevia 
Dove con mani leggere accetterò la soma della Sfinge 
E i quesiti che valgono anche quando ormai tutto è svelato.
Tebe è chiusa in un morbo d'ignoranza, nessun assedio abbastanza definitivo 
Per abbattere le mura ed espugnare la città affamata.

Siamo vivi per puro caso: divinità luminosa liofilizzata in equazioni
O deposta con velluti e porpora nel più remoto dei remoti cieli, 
Porterai sempre il nostro nome.

Cerchiamo comprensione, 
Per non doverci assumere la responsabilità di noi stessi.

IV

Perdona giovane barbara creatura, se pronunciare il tuo nome
Ancora mi crea sconforto: perdona la nostra bianca disperazione d’uomini.
Danza sull'amara lingua delle lettere, M-E-D-E-A
Senza sforzo l'approssimarsi del dolore.
È come rompersi di guscio deglutito nel becco-pellicano
La tua ombra sul mio capo.
Da questi lidi, partire e tornare sempre da stranieri
Corrompe la natura tua non meno di quella del falco
Che nuota nella luce sopra le nostre teste.
Medea, fil di voce piegato come pallida guancia sulla spalla dell'amato
Perduto,
E sulle carni dei teneri figli, 
Andati anch'essi come navigli senza timoniere.

Per come vanno le cose nel solco della vita,
Per come vi si conficcano, eterne:
A questo non troverai rimedio in nessuna religione.
Il tuo corpo è il ciborio che andavi cercando, gli schiavi da liberare i sensi
Prostrati sotto veli di dubbi.
Ci hanno ascoltati tutti gli dei del poeta,
Ascoltati ed esauditi eppure
Brancoliamo esauste nello stesso buio:
Tu ed io, Medea, scortate dalle falangi d'Alessandro
Il cuore afflitto come terra dopo il temporale.
Non comprendiamo il perché certi giorni di così cupa disperazione.

VI

“Allora entrai nella mia casa vuota.” 

Torna Ulisse dopo cent'anni. 
Torna alla sua casa vuota dove morti son tutti:
Morto Telemaco, intonaco d'infiniti viaggi in cerca del padre,
Morta Penelope appesa al legno dell'attesa-croce-telaio;
Morti i Proci e nessuno ricorda più tirannia o l’odore di schiavitù.
Morto anche il fido Eumeo ed Argo, che mai più rivedrà il suo padrone.
Cent'anni, egli ancora fresco gagliardo: nessuno ad attenderlo, nessuno 
Che infine imparò ad addomesticare la morte.

Sono di vento le stanze: la luce gli scuce le palpebre.
Dietro i gradini imperlati di notti antiche, la nostra memoria;
Dietro i vagiti di statue corrotte come bambini alla guerra,
Lì sorge la nostra dimora. Mia gioventù…
Non sono solo, sotto l'arco dell'uscio: con me cupi trafficanti di schiavi 
Stringono in pugno qualche piuma di palpitante cutrettola,
E i loro palmi graffiano al cuore la viva mia porta.
Mie stanze.
Una sordità puerile incide latte sui capezzoli ad Artemide;
Un'età che vale quanto una vita intera, affilata falce dell'incomprensione.
Ecco, vedo avanzare Maria Nefèli, fiocco di neve che sposta l'equilibrio del mondo.
Questa sorte mi son tirato in grembo e filo e fuso
Perché vi sia chi un giorno recida ogni mia conoscenza. 
Così Maria Nefèli dispiega sulle sue gambe le minute ali della cutrettola.

Parla ad un'ombra. Dentro di lui il mare ha corroso ogni cosa.
Non esiste destino che possa alloggiare nell'immobile gesto del tempo 
Come in questa mia casa.
Questo rifugio, non porta neppure ricordo di guerra.
Ah, non poter morire! Mentre ogni cosa cara ci viene a mancare. 
La casa come chiusa palpebra, trema.
Quale l'oscurità nell'assenza?
Qualcuno ha acceso dei ceri nelle stanze disabitate,
Attende lo schiudersi minimo, un'inflorescenza
Dopo tanto vagare.
Ecco la prima radice dell'uomo, suggerisce Maria Nefèli:
La prima radice è di sale.
A questa altre seguono, e come solide dita agguantano
Della terra resurrezione.

VII

Così credete vera l’illusione? 

A Màdaba il sole che si levava fu sparo
E noi di nulla ci accorgemmo.
Colombe s'alzarono alte, le loro pallide ali che meglio comprendono
Quant'è tremendo il silenzio di un dio.
Ci crebbe dentro non so quale disagio:
A te, ch'eri di là, la tua stirpe chiusa dentro mantelli
Attraversava chissà quante volte il deserto
Per approdare a questo sogno indomabile. 
Dimmi, quale il senso?
A me, straniera ovunque anche qui non meno che a casa,
Con San Giorgio anche qui
Che uccide il drago anche qui
Ovunque io vada il drago del sogno non muore.
Anche qui. 
Eppure...

Occhi bolliti nella paura, ma era la febbre del sogno:
Quanti crebbero intorno a quel sogno, si torsero presto le mani.
Ulisse preme forte sul petto un pezzo di carta bagnata,
Ricorda i compagni d'un tempo e gli affetti
Tutti caduti (che importa se a casa o in battaglia)
E me che, portandolo presto alle labbra, 
Avevo adorato il mio cielo.
Il segreto sotto il mio naso:
A che serviva partire, farsi belli in mezzo alla guerra?
Cerulee piovono lettere magre distorte, cadaveri sotto le mura di Troia.
Nel sogno -urla Ulisse- ho creduto di vedere un po' meglio,
E tu Maria Nefèli, dov'eri?

VIII

Si comunica qualcosa per mezzo di un'azione. 

La tua fodera dura d'uomo, quella la sfilò via il tempo. 
Con queste parole Elena parla: ànthropos, m’appella. 
Vennero poi le stagioni ma ci sfiorarono appena le tempie;
Ci mancava distacco, allora avremmo potuto capire,
Capire e amare.
(Inutili favole, non crederò a una tua sola parola)
Eppure com'era bello il sogno! Com'era bianco, chiaro il suo petto.

Salute a te, casta Elena!  Salute alla tua perfezione.
Intatta, conchiglia mai aperta.
A Creta anch'io ero alito, anch'io
Profanazione d’ombra e di nome.
Tu e l'idolo cantate con mille voci di cicala, innalzate sul mare color del vino;
Poco importa se sopra il cuscino mescolate al sogno il sudore,
Poco importa...
Era l’11 agosto del 1999,  ci regalarono degli occhialini, 
Ci chiamarono fuori, all'aperto, studenti e insegnanti;
Tra Gàllos e Panorama,  ognuno teneva in mano l'occhiale,
Si strozzò improvvisa la luce, mancò la sua forma un istante.
Il sole era solo più esangue ma gelo levò dalle tombe.
Chiesi a qualcuno dov'eran finiti i suoi suoni
(Svaniti anch'essi assieme alla luce, rispose).
Si ultimò sotto i nostri occhi, è certo
Un'azione. 

X
Quanto ai bambini, nasceranno già sradicati. 

Guardai lontano, il precipizio della mia anima,
Colonne ioniche l'attraversano: brillavano
Nell'inquieto barbaglio di sole.
Fu quando il fresco della mattina entrò nel respiro
Allora compresi. Compresi, e amai.
Cercai il ritorno come tutti, ma fu un po' più mio,
Perché in me si agitavano in viola le ombre del sogno.

Elena intanto, da parte a parte mi trafiggeva
Con la sua sorte di donna due volte rubata.
Non esiste al mondo altro uomo capace d'amare così
Il suo triste destino.
Anche per lei è la casa, le pietre che rotolan cupe
Dentro il giardino.
Anche per te sono le stanze, schiava d'Egitto, morbida creatura di fiato:
Entrambe andrò proteggendo altri cent'anni
Perché la morte, se ancora non m'ha conquistato,
È già avvenuta.

Rèthimno aperta vena:
Vi scorgo le forze vane di tutta la Grecia.
E il contagio infelice rapprende sopra il mio corpo
Miliardi di piccoli fiordi di rabbia.
Ebbra estate, ebbro strascico. 
C'è un uomo ad ogni alba che suona l'ud sotto le nostre finestre.
Vedo e non vedo, sono cieca sotto la luce,
Finisco per affilarmi di dentro un coltello.
Maria Nefèli, vapore e oro sull'avorio dei giorni,
Sporgevi dalla violenza, dall'imprecisione.

 

XI

 Non venni a Troia, ero solo un fantasma  

E pure con parole, nulla, da nessuna parte,
Da cima a fondo: nulla.
Crebbi convinta di crescere ma ferma a ritroso nel tempo
Dunque avanzavo.
Da cima a fondo, legato a un filo
Mani e piedi da capo a piedi,
E sottosopra:
Ecco il destino osservato alle mie latitudini.
E poi il Nòtos  che soffia, tutta mi spogliava
Del nome.

Sotto le unghie quell'onda, accenno appena profondità:
L'irrisorio lo tengo celato
Quel tanto che basta a salvarci.
Salvàti, il sogno s'è sciolto, 
E dagli occhi che stringi come pietre nella mia mano
Parla antica l'icona che fui.
Elena... sussurri gorgogliando all'orecchio:
Gravida di vento rispondo per simboli.
Mia vita mortale, mio sogno!
Scortecciata presenza che cola sua resina ai piedi.

Fantasma, vuota forma 
Sostanza senza spigoli o impronte:
A quale appartengo, a quale i lutti e i dolori?
Perché in due finzioni sprofondo
E non dentro un'unica polla cui ceder l'immagine
Infine disciolta.
Lubrificata parola, adatta al fluido mio dire:
Ogni spicchio di corpo comanda all'altra da me.

Il tempo scandito dal corpo è tempo di guerra,
Mia cara.
Giambi furiosi s'inarcano sopra le ciglia
Con schianti parole risuonano il muto mio dire;
Paziente, costante avanza col suo esercito piano
La vuota assonanza che detta non detta mi riempie.

Mi ha pronunciata sul filo tagliante della ragione,
Spolpata e recisa:
Proferita in soffio di dolore-cristallo,
Fuso vetro in bottega d'Olimpo
Un dio raddoppiò la mia sorte.
Mai mai a Troia io venni,
Quanto avvenne fu per un'ombra.

© Poeticanet 

Ημερομηνία δημοσίευσης: 5 Δεκεμβρίου 2020