ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ   

    δ ι α τ υ       π ώ σ ε ι ς
                                           10                                                                                 
   δ ι α π ι  σ   τ ώ σ ε ι ς

1. Ο Jerome Rothenberg άοκνος ταξιδιώτης σε ηπείρους (γεωγραφικές και διανοητικές), σε πολιτιστικά μορφώματα (cultures), σε γλώσσες (ζωντανές και μη), σε ποιητικά ιδιώματα, σε περιοχές της τέχνης. Ποιητής διεθνής και διεθνικός. Ποιητής διακαλλιτεχνικός.

2. Καλοκαίρι του 1991 (στο περιθώριο του φεστιβάλ της Tarascon, Νότια Γαλλία) στο St Hippolyte Du Fort, στα όρια της Cevennes και της Gard (80 χιλ. βόρεια του Montpellier) στην φιλόξενη “Bergerie” – «στρούγκα» της οικογένειας Pagès , οι φτελιές και τα πλατάνια δημιουργούν μια φωτεινή σκιά και τα τζιτζίκια συνθέτουν ένα ηχητικό υπόβαθρο. Σ’ αυτό το ιδανικό σκηνικό ο J. Rothenberg αρχίζει την επιτέλεση του (performance) με τα ινδιάνικα τραγούδια-αφηγήσεις-ύμνους-τελετουργική μουσική, χρησιμοποιώντας ένα μικρό σαμανιστικό ταμπούρλο. Ο «μεγάλος τζίτζικας», ο Jerome Rothenberg, για την πρόσκαιρη εθνοτική ομάδα που καθόταν γύρω του.

3. Ο Jerome Rothenberg ενσαρκώνει την πειθαρχημένη ελευθερία, καθώς δεν αποκλείει a priori καμία ποιητική επιλογή ή πρακτική αλλά κρατάει γι’ αυτόν την ύψιστη πολυτέλεια της επιλογής.

4. Συμβατικά (αλλά και επώδυνα) έχουν διαμορφωθεί στο λεγόμενο δυτικό κόσμο όρια ανάμεσα στην προφορική και γραπτή ποίηση, την παραδοσιακή / γραμμική και την οπτική / εικονοσχηματική (visual) ποίηση, ανάμεσα στην υψηλή (έντεχνη) και την λαϊκή… η κύρια καινοτομία του Jerome Rothenberg είναι η εγκάρσια συνένωση στοιχείων από τα προαναφερόμενα δίπολα. Έτσι χρησιμοποιεί τις αναζητήσεις και τις ανατροπές του κινήματος DADA για να αποτυπώσει την παράδοση της ινδιάνικης ή αφρικάνικης ηχητικής – προφορικής ποίησης. Αν ονομαστεί ο Jerome Rothenberg, γεφυροποιός των ποιητικών πρακτικών στο χώρο και στον χρόνο, τότε θα γίνει πιο σαφές το άλλο μεγάλο εγχείρημα του: η εθνοποιητική – ethnopoetics. Δηλαδή η συστηματική καταγραφή και μελέτη των διαδικασιών παραγωγής του ποιητικού σε διάφορες κοινωνικοπολιτιστικές καταστάσεις, χωρίς ωστόσο να υπονοείται ότι υπάρχει μια παράδοση που μπορεί να θεωρηθεί σημείο αναφοράς και στάθμισης όλων των άλλων ποιητικών χειρονομιών. Η χρήση των δύο ελληνικών λέξεων «έθνος», «ποιητική» διασυνδέει έμμεσα την ελληνική γλώσσα μ’ αυτήν την ανθρωπολογική θεώρηση.

5. 1997, στο σπίτι της οδού Καρύστου 18, πρόσκληση σε φίλους και φίλες (ποιητές, καλλιτέχνες και μη) για ένα δείπνο-επιτέλεση με συντροφιά την Diana και τον Jerome Rothenberg. Ο Jerome Rothenberg διαβάζει ποιήματα του και επιδεικνύει πως οι ινδιάνοι (με τους οποίους πέρασε δύο χρόνια) της πολιτείας της Νέας Υόρκης επιτελούσαν ορισμένες τελετές ή τελετουργίες. Για πρώτη φορά ίσως εκφέρεται στον ελληνικό χώρο η ηχητική συνιστώσα από τις πρακτικές των εθνοτικών ομάδων από το «νησί της μεγάλης χελώνας» (έτσι αποκαλούν τη ήπειρό τους οι ινδιάνοι και όχι βέβαια «αμερικανική»). Ο Jerome Rothenberg γίνεται ο μεταφραστής, ο μεταφορέας, ο κομιστής της ιδιοτυπίας ενός ολόκληρου κόσμου ανάμεσα στην ύπαρξη και την ανυπαρξία που τόσο κακοποιήθηκε από το Χόλυγουντ και μέσα μαζικής ενημέρωσης-διασκέδασης. Η μικρή σύναξη χωρίστηκε στα δύο: σ’ αυτούς που ενθουσιάστηκαν από την επιτέλεση-ανάγνωση και σ’ αυτούς που δεν μπορούσαν να δεχθούν ότι τα συμβεβηκότα ανήκουν στην ποίηση. Για τους φιλοξενούμενους που εδώ και 50 χρόνια ενεργούν στα όριο του «νέου» και του «παλιού κόσμου» (αλλά ποιοι είναι ο «νέος» και ο «παλιός» κόσμος;) και οι δύο στάσεις είναι κατανοητές και κατανοήσιμες, όχι πάντως πρωτοφανέρωτες. Η σημασία έχει το γεγονός ότι ακούστηκε ο πρωτόγονος ήχος στην χώρα που φιλοδοξεί να είναι η «χώρα των προγόνων» των ποιητών.

6. Οκτώβριος του 2006, το San Diego (καθώς και πολλά άλλα μέρη της Νότιας Καλιφόρνιας) φλέγεται. Η Encinitas, μικρή πόλη στα βόρεια του San Diego (τόπος παραμονής της οικογένειας Rothenberg), πέρασε κι αυτή μια δύσκολη στιγμή: το πρωί ανακοινώθηκε ότι η πόλη απειλείται από τη φωτιά και οι κάτοικοι θα πρέπει να είναι έτοιμοι να εγκαταλείψουν την πόλη. Ευτυχώς το μεσημέρι με την αλλαγή των ανέμων δεν χρειάστηκε να εκκενωθεί η πόλη. Οι κάτοικοι (και οι φιλοξενούμενοί τους από άλλες πόλεις όπου μαίνονταν φωτιές) έμοιαζαν μάλλον ήσυχοι και με περίσσεια υπομονή. Η αντίθεση με τον πανικό και την ένταση, αλλά και τα θύματα, των πυρκαγιών στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 2007 ήταν σαφέστατη. Μια υπόθεση εξήγησης: η σχέση με τον τόπο. Η D. Rothenberg παρατηρεί «Όλοι στο San Diego είμαστε μετανάστες. Κανένας μας δεν γεννήθηκε εδώ.».

7. Ο Jerome Rothenberg ενηλικιώθηκε στην μεταπολεμική Νέα Υόρκη εν μέσω τόσων εθνοτήτων ώστε η Εβραϊκή του καταγωγή να αποτελέσει ορόσημο όχι όμως και θεμελιακή αναφορά. Η εξοικείωση του με την Εβραϊκή ποίηση αποτέλεσε τόπο από όπου ξεκίνησε διάφορους διαυγασμούς όχι όμως ένας μόνιμος προσανατολισμός. Σ’ ένα διεθνοποιημένο κόσμο, έδειξε πως το ιδιαίτερο συμπλέκεται με το γενικό και το πώς ένας αμερικάνος ποιητής μαθαίνει από άλλες παραδόσεις και πως να ανασυνθέτει πολλές επιρροές. Δεν είναι τυχαίο που του ανατέθηκε η διεύθυνση της Σχολής Visual Arts του University of California at San Diego, όπου στην δεκαετία του 1960 άρχιζε ένα καινοτόμο πρόγραμμα εκπαίδευσης με έμφαση στην εννοιακή τέχνη (conceptual art). Οι σπουδαστές έχοντας ένα πρόταγμα (project) ακολουθούσαν μια σειρά εργαστηρίων της επιλογής τους προκειμένου να αποκτήσουν ένα δίπλωμα στις «τέχνες» χωρίς άλλη διάκριση, δηλαδή η εκπαίδευση τους ήταν ήδη πέρα από «είδη» (ζωγραφική, ποιητική, φωτογραφική…)

8. Ο Jerome Rothenberg ασχολήθηκε και με το βιβλίο αυτό καθαυτό δηλαδή ως υλικό στήριγμα, ως επιφάνεια εγγραφής και τοποθέτησης γραμμάτων, σημείων, εικόνων και ως οργάνου πολιτιστικού στοχασμού και προβληματισμού. Η ενασχόληση αυτή του επιτρέπει να δεχθεί νηφάλια τις νέες τεχνολογίες πληροφόρησης και επικοινωνίας και να δώσει την ευκαιρία στην ποιητική πρωτοβουλία και φαντασία να δοκιμάσουν και να δοκιμαστούν στην ψηφιακή τεχνολογία και συνακόλουθο δίπολο του [0,1].

9. Με μια έκφραση του συρμού θα ήταν δυνατόν να λεχθεί ότι ο Jerome Rothenberg είναι ο «μέγιστος» των αμερικάνικων ανθολόγων, Με μιαν άλλη έκφραση, ο Jerome Rothenberg είναι ο πιο έμπειρος, ο πιο συστηματικός πολιτιστικός εργάτης στην θεωρητικά αδύνατη και πάντοτε αμφισβητούμενη (και σωστά)περιπέτεια να τεθούν στον ίδιο χώρο οι πιο ασύμβατες τροχιές ποιητικής και υπαρξιακής υφής. Στην συγκομιδή των ανθολογικών είναι αυτές που αναφέρονται στην εβραϊκή ποίηση, την ποίηση των Αμερικανών (λευκών-καυκασίων, μαύρων και άλλων καταγωγών) και της παγκόσμιας πρωτογονικής ποίησης, του τέλους της χιλιετίας κα. Ωστόσο στην τελευταία ανθολογία, “Poems for the Millenium”, Volume 3, The University of California Book of Romantic and Post-romantic Poetry, 2008, Edited by Jerome Rothenberg and JC Robinson, University of California Press, όπου ορίζουν το ρομαντικό ως οραματικό και πειραματικό προέβλεψαν, ειδική και σημαντική θέση στα ποιήματα του Δ. Σολωμού σε μετάφραση του G. Economou (βλέπε go.ucpress.edu/millenium3). Στις διευκρυνήσεις του ο Jerome Rothenberg και οι συνεργάτες του προσπαθούν να συνδυάσουν τη δημοκρατική πρόθεση την αίσθηση της οικουμενικότητας και επιχειρούν να δώσουν και νέες ιεραρχήσεις και νέες προτεραιότητες.

10. Στον Ιερώνυμο (Jerome) και την Άρτεμη (Diana) από τα έργα τους και από τις συναντήσεις, τις κοινές στιγμές και τις παράλληλες προσπάθειές μας, αναδύονται πολλά και ισχυρά πρότυπα, το πιο χαρακτηριστικό από μέρους τους σχετίζεται με την τεράστια επιμονή και υπομονή τους στο διάλογο.

Δημοσθένης Αγραφιώτης

Weisen, Αυστρία
12/2008