ΟΣΜΩΣΕΙΣ, ΜΕΤΑΓΓΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ... από την Πόλυ Κρημνιώτη

(Εφημερίδα Η ΑΥΓΗ- 17/02/2006)

Ιωσήφ Βεντούρας Εβραίοι ποιητές του Μεσαίωνα

(Νεφέλη, Αθήνα 2005) 

"Η γη είναι φυλακή στη διάρκεια της ζωής. / Γι' αυτό να ποια αλήθεια λέγω στον τρελό: / "Σε περιζώνει ουρανός. Ξέφυγε αν μπορείς. / Μη βιάζεται τόσο γιατί τρέχεις στο χαμό"/

Σαμουήλ Α Ναγκιντ

Ακούγοντας να γίνεται λόγος για Εβραίους ποιητές του Μεσαίωνα η εικόνα που σχηματίζει κανείς κάθε άλλο παρά ευκρινής διαγράφεται. Στο νου έρχονται τόποι πολλοί, εμπόριο, περιπλάνηση, θρησκευτικότητα και γενικά τα χαρακτηριστικά που μας παραδίδει η ιστορία και τα βιβλία. Ωστόσο η ανθολογία "Εβραίοι ποιητές του Μεσαίωνα" (εκδ. Νεφέλη), τη μετάφραση και την εμπεριστατωμένη εισαγωγή της οποίας υπογράφει ο Ιωσήφ Βεντούρας , έρχεται να φωτίσει μια άλλη πτυχή, εν πολλοίς άγνωστη στον Έλληνα αναγνώστη, αφού για πρώτη φορά μέσα από μια έκδοση εξιστορείται η διαδρομή της εβραϊκής διανόησης και η ποίηση που αυτή δημιούργησε κατά τη μεσαιωνική περίοδο.

     Πώς ήταν αλήθεια ο Εβραίος ποιητής του Μεσαίωνα; "Ένας άνθρωπος που αναζητά την αλήθεια του μέσα από τη θρησκεία και την επαφή του με την κουλτούρα των λαών οι οποίοι τον φιλοξενούν. Γυρολόγος και πραγματευτής, ο Εβραίος λόγιος διαμεσολαβεί στις πολιτισμικές ανταλλαγές του εκάστοτε περίγυρού του και ως ανταμοιβή του, θησαυρίζει έναν απαράμιλλο πλούτο γνώσης, ιδεών και έκφρασης" μας λέει ο Ιωσήφ Βεντούρας, σκιαγραφώντας το πορτραίτο του Εβραίου ποιητή και την διαδρομή του εκείνη την εποχή. Μια διαδρομή απόλυτα συνυφασμένη με την ιστορία του εβραϊκού έθνους. Ποιητής ο ίδιος, καθώς μελετούσε την ποίηση του 12ου αιώνα και ειδικά τους τροβαδούρους, ο ανθολόγος άρχισε να αναζητά πώς εκφράζονταν εκείνη την περίοδο οι ομόθρησκοί του ποιητές. Αποδίδοντας τα ποιήματα τους στα ελληνικά, ποιήματα που γράφτηκαν από τον 6ο ως τον 15ο αιώνα, παράλληλα άρχισε να ξετυλίγει και το κουβάρι της ιστορίας αυτής της ποίησης που "έχει τις ρίζες της στη Βίβλο και ακολουθεί τη διαδρομή των Εβραίων στη διασπορά". Από τη Μέση Ανατολή, στην Ισπανία, στην Ιταλία, τα Βαλκάνια, την Οθωμανική αυτοκρατορία. Ο συνομιλητής μας στέκεται ιδιαίτερα στην Ιβηρική χερσόνησο, αφού η κατάκτηση της Ισπανίας από τους Άραβες αποτέλεσε μεγάλο σταθμό για την εβραϊκή διανόηση. "Οι Άραβες περιέβαλαν με συμπάθεια και στήριξαν τις κοινότητές τους για μεγάλα διαστήματα, και οι Εβραίοι αγκάλιασαν και ρούφηξαν την αραβική κουλτούρα εκείνης της εποχής. Μια κουλτούρα που επέδρασε καταλυτικά στους πολιτισμούς της Νότιας Ευρώπης". Στο πεδίο της φιλοσοφίας οι Άραβες ήταν αυτοί που επανέφεραν και δίδαξαν τον Αριστοτέλη. Τον μετέφρασαν στα αραβικά και οι Εβραίοι λόγιοι τον μετέφρασαν στα λατινικά. Μα και στην ευρωπαϊκή ποίηση άφησαν τρόπον τινά το χνάρι τους, όπως υποστηρίζει ο Ιωσήφ Βεντούρας. "Επέδρασαν στην ποίηση των τροβαδούρων που είναι το ξεκίνημα της δυτικής ποίησης". Παράλληλα όμως "υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι οι Εβραίοι λόγιοι διαμεσολάβησαν σ' αυτή την επίδραση". Ωστόσο και για την εξέλιξη της ποίησης των Εβραίων η συνάντηση με τους Άραβες αποδείχτηκε καθοριστικής σημασίας. "Τότε για πρώτη φορά χρησιμοποιούν την εβραϊκή γλώσσα, την ιερή τους γλώσσα, προκειμένου να γράψουν κοσμική ποίηση" μας λέει ο Ιωσήφ Βεντούρας, προσδιορίζοντας επακριβώς και τις αλλαγές που σημειώθηκαν στην ποιητική έκφραση εκείνης της περιόδου. "Χρησιμοποιούν πλέον στιχουργικές μορφές αραβικής προέλευσης, με ομοιοκατάληκτο στίχο, ενώ στη θεματική τους μιμούνται τα αραβικά μοτίβα δίνοντας ηδονιστικό περιεχόμενο στα ποιήματα. Εντάσσουν τον έρωτα, το ποτό, στη θεματική τους, συγχρόνως όμως μιλούν για το θάνατο και την καθημερινότητά τους".

     Ωσμώσεις, μεταγγίσεις και περιπλάνηση συνθέτουν τον καμβά στον οποίο υφάνθηκε η ποίηση των Εβραίων τον Μεσαίωνα. Το ιστορικό πλαίσιο τούτης της διαδρομής καταγράφει εμπεριστατωμένα στην εισαγωγή της ανθολογίας του ο Ιωσήφ Βεντούρας.

     Η έκπληξη ωστόσο έρχεται από την ανάγνωση των ίδιων των ποιημάτων, καθώς αποκαλύπτει μια ποίηση χυμώδη, λυρική, άλλοτε σκωπτική και μελαγχολική και "με μια σταγόνα λύπης κρυμμένη στους στίχους", όπως επιμένει ο ανθολόγος. Μια ποίηση που αν ο τίτλος του βιβλίου που τη φιλοξενεί δεν προσδιόριζε χρονικά την περίοδο που δημιουργήθηκε, κάλλιστα θα μπορούσε να θεωρηθεί σύγχρονη και με πολλά στοιχεία νεωτερικότητας σε αρκετές περιπτώσεις. Μια ποίηση που με τη διαμεσολάβηση του Ιωσήφ Βεντούρα στοχεύει κατευθείαν τον σύγχρονο αναγνώστη σαν ένα παλιό καλό κρασί που έχει διατηρήσει το άρωμα και το χρώμα του αναλλοίωτα στο πέρασμα των χρόνων.

(αναδημοσίευση από την εφημερίδα "Η Αυγή")