Μα γιατί δεν γράφετε οικουμενικά; Σκέψεις πάνω σε μια μόνιμη επωδό. 

 

Το προνόμιο ορίζεται από όσα δεν έχει χρειαστεί να σκεφτείς γιατί έχεις συγκεκριμένα ταυτοτικά χαρακτηριστικά. Συχνά λένε για ποιήτριες ότι η ποίησή τους δεν είναι φεμινιστική με έναν τρόπο που δηλώνει ανακούφιση και έπαινο. Σήμερα διαβάζω δύο συλλογές οι οποίες είναι αναπολογητικά φεμινιστικές και θίγουν όλα αυτά που δεν έχει χρειαστεί να σκεφτεί κάποιος λόγω του προνομίου του φύλου, της εντοπιότητας και/ή της τάξης του. Πρόκειται για τη συλλογή Ερχόμαστε Από τη Ντροπή (Εκδόσεις των Συναδέλφων, 2021) της Αργυρώς Αξιώτη και τη Βουκαμβιλια Ποπ (Τεφλον, 2022) της ΜΚΧ. Γιατί όπως έλεγε η Maya Angelou, "είμαι φεμινίστρια. Έχω υπάρξει γυναίκα εδώ και πολλά χρόνια και θα ήταν ηλίθιο να μην είμαι με το μέρος μου".

Όπως και όλες οι συλλογές, έτσι και οι συγκεκριμένες, πρέπει να ιδωθούν μέσα στο περιβάλλον στο οποίο γράφονται και με βάση αυτό μπορούμε να καταλάβουμε τι κάνουν, απέναντι σε τι απαντούν. Γυναικοκτονίες, βιασμοί, έμφυλη βία, εργασιακή επισφάλεια φτιάχνουν μια πραγματικότητα παγκόσμια αλλά και στην Ελλάδα ειδικότερα, για τις γυναίκες όχι όσο κοινή με αυτή των ανδρών (με εξαίρεση το εργασιακό το οποίο και πάλι πλήττει άνισα τα φύλα) όπως θα ήθελαν να πιστέψουν οι κριτικοί μας που ακόμα έχουν την εντύπωση πως έγνοια μας είναι ο στίχος, η καλολογία, η συνέχιση της εθνικής παράδοσης και γενικά και αόριστα το νόημα της ύπαρξης. 

Πιο συγκεκριμένα, ανά τον κόσμο δολοφονούνται 50.000 γυναίκες τον χρόνο. Στη Γαλλία μια γυναίκα δολοφονείται κάθε 2 μέρες, στη Γερμανία κάθε ώρα μια γυναίκα πέφτει θύμα ενδοοικογενειακής βίας, ενώ στην Ισπανία κάθε 5 ώρες μια γυναίκα βιάζεται. Στην Αμερική πρόσφατα πέρασε ο νόμος που επιτρέπει σε κάθε πολιτεία να επιβάλλει, εφόσον το αποφασίσει, την κατάργηση του δικαιώματος στην άμβλωση.

Στην Ελλάδα το 2019 είχαμε 17 γυναικοκτονίες, 19 το 2020 και 30 το 2021 (1). Παρόλα αυτά δεν υπάρχει επίσημος φορέας που καταγράφει και αναλύει τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των γυναικοκτονιών ενώ στα μίντια κατά βάση καταγράφονται οι "εντυπωσιακές" γυναικοκτονίες που εξασφαλίζουν επισκεψιμοτητα και αναδημοσιεύσεις. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία οι γυναικοκτονίες, που στην Ελλάδα ακόμα δεν αναγνωρίζονται νομικά ως τέτοιες, διαπράττονται από τον σύζυγο/σύντροφο, ακολουθούν οι γυναικοκτονίες που διαπράττονται από συγγενικό πρόσωπο (όπου παρατηρείται το φαινόμενο του overkill), και πολύ κάτω από "άγνωστα τέρατα". 

Το νομοσχέδιο Τσιάρα για την υποχρεωτική συνεπιμέλεια (2) όσο και η παράκαμψη της συναίνεσης στον ορισμό του βιασμού στον ποινικό κώδικα (κάτι που παραβιάζει την Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης που η Ελλάδα επικύρωσε το 2018) νομιμοποιούν την ιδιοκτησιακή αντιμετώπιση της γυναίκας από τον άντρα. Η διοργάνωση του πρώτου συνεδρίου γονιμότητας υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας (που μέσα στη γενική κατακραυγή ακυρώθηκε), η καμπάνια κατά των αμβλώσεων στο μετρό και η καθιέρωση από την Ιερά Σύνοδο της μέρας για την "προστασία της ζωής του αγέννητου παιδιού" αποτυπώνουν πόσο η αυτοδιάθεση του γυναικείου σώματος είναι σκανδαλώδης και τους αγώνες που γίνονται για να δαμαστεί (3). 

Το κίνημα #metoo δίνοντας ορατότητα στην σεξουαλική κακοποίηση (4) έφερε την κοινωνία ενώπιον της αλήθειας της, ενώ η αποφυλάκιση Φιλιππίδη, η ελεύθερη κυκλοφορία Λιγνάδη πάρα την καταδίκη του, το απαλλακτικό βούλευμα Λεβέντη για το βιασμό της Γεωργίας Μπίκα και τη ανάληψη από την ίδια των δικαστικών εξόδων, δείχνουν αφενός πόσο η εξουσία αγκαλιάζει τα παιδιά της (βλέπε και την αθώωση Χορταρια στην υπόθεση δολοφονίας Ζακ/Zackie Oh, την αποφυλάκιση Κορκονέα) και αφετέρου πόσο για να έχεις λόγο για την κακοποίηση σου ως γυναίκα πρέπει να έχεις προσφέρει αποδεδειγμένα στην μητέρα πατρίδα, και άρα εξυψωθεί πάνω από το φύλο σου, ιδανικά να είσαι μια ολυμπιονίκης.

Ακόμη, τα ποσοστά των ημιαπασχολούμενων ή ανέργων γυναικών που ξεπερνούν κατά πολύ τα αντίστοιχα των ανδρών (με τις γυναίκες να αποτελούν το 63% του συνόλου των ανέργων), η μέσα στην ήδη δεινή πραγματικότητα (καταστρατήγηση του κατώτατου μισθού, ανασφάλιστη ή/και απλήρωτη εργασία στον ιδιωτικό τομέα) δεινότερη θέση τους λόγω φύλου (με την εγκυμοσύνη και τη μητρότητα, δίπλα στην οικονομική κρίση, να χρησιμοποιούνται εναντίον τους) κάνουν λιγότερο πιθανό οι ποιήτριες να ζηλεύουν τους στίχους του Ελύτη, όπως φαίνεται από το ποίημα ("φίλε σαπουνοποιέ..") της ΜΚΧ που απευθύνεται σε αυτόν φέρνοντας τον μπροστά από το αντρικό και ταξικό του προνόμιο και δείχνοντας του, όσο και τους θαυμαστές του, την πραγματικότητα των σημερινών γυναικών με τους πρησμένους αστραγάλους και τις διαλυμένες μέσες στις οποίες οι στίχοι του, και στίχοι αντίστοιχης λαμπρής ανεμελιάς, φέρνουν οργή. 

Παρακάτω θα επιχειρήσω να δείξω πώς απαντούν σε αυτά τα προνόμια οι ποιήτριες και τι προτείνουν όταν γράφουν, κάτι που δείχνει την ποιητική τους (τουλάχιστον σε αυτό το πρώτο βιβλίο τους). 

-Βιασμοί- 

Ο φεμινισμός κατέρριψε το μύθο ότι ο βιασμός είναι κάτι σπάνιο που διαπράττεται από κάποιον άγνωστο σε ένα πάρκο και έχει δεσμευτεί ώστε οι καταγγελίες να παίρνονται σοβαρά και οι θύτες να καθίστανται υπόλογοι (5). Απέδειξε ότι είναι ένα κοινό γυναικείο τραύμα και ότι, αντίθετα από ό,τι θέλει το ρατσιστικό και ικανοτικό αφήγημα, γίνεται κατά βάση από άντρες της ίδιας εθνικότητας, γνωστούς του θύματος, που μάλιστα αποτελούν κοινωνικά υποδείγματα (Dorkin, 1976) όπως συζύγους, επιφανείς θείους, εργοδότες κτλ. 

Γράφει η Αξιώτη: 

Ερχόμαστε από τη ντροπή 
Οργισμένες σε κάθε βελονιά της προίκα μας 
Πειθήνιες στο μωρή του πατέρα 
Σιωπηλές στις προσταγές της μάνας 
Υπάκουες στις οδηγίες της μοδίστρας 
Φιλημένες κρυφά σε μπαλκόνια από καθωσπρέπει θείους 
Σιωπηλές με τα χέρια στην ποδιά 
Ουρλιάζοντας χωρίς ήχο 

Δέσποινα 
Φωτεινή 
Κατερίνα 
Ντανιέλα
Ελευθερία 
Δήμητρα 
Kathleen 

Και παρακάτω :

Ερχόμαστε από τη ντροπή 
με σχόλια των συναδέλφων για τους κώλους μας
με χουφτώματα από καθηγητές προϊστάμενους προπονητές 
με συναδέλφους που λένε πως προκαλέσαμε
με προσβολές εκβιασμούς (...) 

Ο φεμινισμός έδειξε ότι ο βιασμός είναι πολιτική πράξη, ένα έγκλημα που χτυπά όχι μόνο τη συγκεκριμένη γυναίκα (της οποίας η ανθρώπινη υπόσταση και αυτοδιάθεση πλήττεται) αλλά και τις γυναίκες ως ομάδα συνολικά εγκαθιδρύοντας ένα καθεστώς τρομοκρατίας με τον ίδιο τρόπο που εγκλήματα μίσους στη βάση της σεξουαλικότητας στέλνουν μήνυμα/ συνιστούν προειδοποίηση στα μέλη της ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητας (θυμίζω ένα από τα πιο γνωστά μας ίσως στο κλαμπ Pulse του Ορλάντο). Με την απειλή του βιασμού η ελευθερία των γυναικών περικόπτεται καθώς αυτές διδάσκονται ότι θα πρέπει να συνοδεύονται πάντα για να προστατευτούν ή να ακολουθούν τις πατριαρχικές εντολές για να μην τιμωρηθούν.

Ο βιασμός δεν έχει να κάνει με το πάθος (Brownmiller, 1975) (6), αντίθετα με την πατριαρχική αφήγηση στην οποία τα πάντα (γυναικοκτονίες συμπεριλαμβανομένων) αποδίδονται σε αυτό και στην υποτιθέμενη τύφλωση που έρχεται εξαιτίας του, αλλά βασίζονται στη βεβαιότητα του δικαιώματος (entitlement) πάνω στα γυναικεία σώματα που αντιμετωπίζονται ιδιοκτησιακά, έχει, δε, σκοπό να τιμωρήσει και να επιβάλλει/εδραιώσει την θέληση/απαίτηση που δεν ικανοποιήθηκε και την  εξουσία που αμφισβητήθηκε.

Γράφει η ΜΚΧ στο ποίημα "6.4.1992 [trigger warning]" :
 

(...) καμιά φορά μας ανοίγουν τον κώλο με τη βία 
ήμασταν δεκαέξι, εικοσιένα, τριάντα δύο 
είπαμε όχι 
βάλαμε τα κλάματα 
φωνάξαμε βγες, δεν θέλω 
μας πίεσαν το κεφάλι 
μας έδεσαν τα χέρια 
μας χτύπησαν στο πρόσωπο 
είπαν το άξιζες 
το ήθελες 
άλλη μια φορά και θα σου αρέσει 
ο ένας κράταγε την κάμερα 
ο άλλος άνοιγε τα πόδια 
σκέφτηκα πως ήθελα να το δοκιμάσω 
σκέφτηκα πως μάταια φωνάζω 
σκέφτηκα πως δεν είναι κακός 
μάλλον δεν κατάλαβε 
ήταν τρεις
ήταν φίλοι μου 
ήρθαν σπίτι 
τους είπα όχι 
ήμουν μεθυσμένη 
είχαμε σχέση 
μπήκε στην τουαλέτα του κλαμπ (...) 

Οι βιασμοί κανονικοποιούνται μέσα από την κουλτούρα του βιασμού που σκανάρει τη γυναίκα, της οποίας η αξιοπιστία μέσα στην πατριαρχία και το μισογυνισμό έχει εξαρχής καταρριφθεί. Μέσα σε αυτή την κουλτούρα η γυναίκα είναι πάντα/εξ ‘ορισμού ύποπτη/πανούργα/πλανεύτρα /που θέλει να τυλίξει τον άντρα (ή να τον παγιδεύσει και να τον εκδικηθεί αν δεν τα καταφέρει αλλιώς) και πρέπει να αποδείξει ότι δεν τα ήθελε. Εξετάζονται τα ρούχα της, οι συνοδοί της, οι ώρες και οι χώροι κυκλοφορίας της, το σεξουαλικό παρελθόν της (το οποίο συχνά υποβάλλεται από τα προηγούμενα), η σχέση της με το βιαστή/βιαστές, η  όλη συμπεριφορά της πριν τον βιασμό (αν κατανάλωσε αλκοόλ, αν χόρευε, αν έκανε οτιδήποτε που θα αποδείξει πόσο πουτάνα είναι όντως ή αν έκανε κάτι που έβγαλε τον άντρα έξω από τα ρούχα του (του αντιμίλησε, τον εξαπάτησε ή απάτησε, του αρνήθηκε το σεξ, είχε ασύμφορες για εκείνον πολιτικές απόψεις) και αυτός έβαλε τα πράγματα στη θέση του όπως όφειλε ως άγρυπνος φρουρός του status quo). 

Είναι η ίδια κουλτούρα, μαζί με συστημικές ελλείψεις, που αποτρέπουν τη γυναίκα από το να καταθέσει: οι ελλείψεις των ιατροδικαστών που αναγκάζουν τις γυναίκες που ζουν μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα να ταξιδεύουν άπλυτες, αναλαμβάνοντας οι ίδιες τα έξοδα, για να εξεταστούν, η αστυνομία που αποτρέπει από τη διαδικασία με το θύμα να βλέπει τον εαυτό του τελικά να ανακρίνεται αντί να καταγγέλλει, η αστική δικαιοσύνη που επανατραυματίζει και ξεφτιλίζει τα θύματα κυρίως αυτά που βρίσκονται σε ακόμα πιο ευάλωτη θέση λόγω τάξης, καταγωγής ή σεξουαλικότητας ειδικά όταν απέναντί τους υπάρχουν θιασάρχες, γόνοι «καλών» οικογενειών και μεγαλοδικηγόροι, ο κοινωνικός διασυρμός -αν όχι κοινωνικός θάνατος- που ακολουθεί με τα θύματα όχι σπάνια να αναγκάζονται να παραιτηθούν ή να αλλάξουν τόπο διαμονής τους για να έχουν μια βιώσιμη ζωή (7). Είναι ακριβώς το ζύγισμα των πιθανοτήτων κι ο υπολογισμός των θυτών ότι δεν θα πιαστούν ή θα πέσουν στα μαλακά που αφήνει χώρο στους βιαστές. 

Παραθέτω εδώ εμβόλιμα το πεζό ποίημα της Βάλιας Τσιριγώτη για τα «Βιασμένα Κορίτσια» το οποίο συμπυκνώνει αυτή την κουλτούρα (8): 

Tα βιασμένα κορίτσια δεν είναι μόνο σεξ χωρίς συναίνεση. Είναι πνιγμός πριν τη διείσδυση χωρίς διείσδυση, είναι βιασμένα από σχόλια νεκρικά «πως τις κανόνισαν».
Τα βιασμένα κορίτσια συχνά αλλάζουν όνομα. Κάποτε τα λένε Έλενα με άλλο μήνα και χρονιά, άλλοτε Αμάρυνθο και Ρόδο κι άλλοτε τα κουβαλούν στη γλώσσα αντί με όνομα, με νούμερο: 4χρονη, 10χρονη,17χρόνη χωρίζονται σε ανήλικα και ενήλικες, μεγαλώνουν και γίνονται «η 23χρονη», η «35χρονη», ένας ακόμα αριθμός.
Τα βιασμένα κορίτσια, οι βιασμένες γυναίκες, απλώνουν στην γκαρνταρόμπα της κοινωνίας τα ρούχα τους, να αποφασίσει η αρένα εάν προκάλεσαν το βιασμό τους, τα βιασμένα κορίτσια, οι βιασμένες γυναίκες, κρύβουν τα ρούχα με τα αίματα στο μπάνιο για να μη φάνε ξύλο.
Τα βιασμένα κορίτσια, οι βιασμένες γυναίκες, απλώνουν στην αρένα τις κουβέντες τους, τι πίστευαν, τι έλεγαν, μήπως ήταν ανακατεμένα με τα πολιτικά, ήταν φιλήσυχες ή μήπως προκαλούσαν αντί με ρούχα με τις λέξεις;
Τα βιασμένα κορίτσια, οι βιασμένες γυναίκες, ζουν σε ιδρύματα, σε οίκους ανοχής και σε ορφανοτροφεία, σε ένα σπίτι στην Κυψέλη, σε ένα υπόγειο στο χωριό σου, σε κάποια βίλα στη Σταμάτα, σε ελληνικό νησί δίπλα σε αφίσα του ΕΟΤ.
 

Οι βιασμένες γυναίκες, οι τρανς βιασμένες γυναίκες σε ανδρικές φυλακές με λεβέντες, οι βιασμένες γυναίκες, τα βιασμένα κορίτσια παίζουν σε βίντεο στο κινητό των βιαστών τους, γίνονται φωτογραφίες σε παρέες που γελάνε ή πληρώνουν, τρίζουν τα δόντια τους, αμφισβητούν τον εαυτό τους, τα βιασμένα κορίτσια φωνάζουνε πατέρα το βιαστή τους, κι έπειτα, τα βιασμένα κορίτσια, οι βιασμένες γυναίκες, απολογούνται στα δικαστήρια γιατί τις βίασαν, ανακρίνονται από την αστυνομία γιατί τις βίασαν, παίρνουν μηνύματα με πέτρες στην πόρτα τους « τα ήθελε ο κώλος σου», είναι οι ψεύτρες που ήθελαν να «καταστρέψουν το παιδί μας» ή σήμερα είναι «ψόφα μωρή λαθρολάγνα», τα βιασμένα κορίτσια, οι βιασμένες γυναίκες, είναι πράξη εκδίκησης με χαραγμένη σβάστικα, είναι «γιατί δεν ήθελες μωρή» και «τώρα σου αρέσει».

Τα βιασμένα κορίτσια, περνούν την πόρτα της κοινωνικής υπηρεσίας και τις διώχνουν, γίνονται ψυχιατρικός φάκελος τα βιασμένα κορίτσια με υπογραφή που λέει « ΠΑΡΑΙΣΘΗΣΕΙΣ» ή «ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ», τα βιασμένα κορίτσια κυκλοφορούν μέσα στις εκκλησίες, βλέπουν σταυρούς και ράσα στον ύπνο τους, βλέπουν κι άλλες στολές και αξιώματα, γιατί είναι διαλεγμένα πάντα, να είναι εκείνες που ποιός θα τις πιστέψει, να είναι πρεζάκια και τρελές, να είναι υπάλληλοι και οικονομικά εξαρτημένες, ψάχνουν για ψυχοφάρμακα , καμιά φορά αλλάζουν πόλεις, καμιά φορά τα καταφέρνουν και γελάνε, μα συνήθως έστω μια φορά θα κόψουνε τις φλέβες τους, καμιά φορά δεν προλαβαίνουν ούτε αυτό, καμιά φορά είναι νεκρές πριν από αυτό, καμιά φορά είναι πνιγμός στα βράχια, καμιά φορά είναι Δεκέμβρης κόκκινος με το δικό τους αίμα, γιατί είπαν σε έναν άντρα ΟΧΙ.

Επιστρέφοντας στο ποίημα της ΜΚΧ, θέλω να σταθώ στο κομμάτι της βιντεοσκόπησης του βιασμού και της χρήσης της στη συνέχεια ως μέσο εκβιασμού, δημοσίου εξευτελισμού και επαναβιασμού του θύματος. Η απουσία συναίνεσης έχει τόσο φετιχοποιηθεί από την ποπ κουλτούρα και έχει γίνει θέαμα με τις γυναίκες που κακοποιούνται να περιφέρονται ως τρόπαια και να καταβροχθίζονται στα σόσιαλ μίντια (Kelly Oliver, 2016). Μια αναζήτηση σε σάητ πορνογραφίας δείχνει πόση απήχηση έχουν σχετικά βίντεο. 

Με δεδομένη την ιδιοκτησιακή αντίληψη της γυναίκας από τον άνδρα (πατέρα ή σύζυγο), και άρα της αντιμετώπισης του βιασμού ως εγκλήματος περιουσίας εναντίον του, η επιτυχία των φεμινιστριών να αναγνωριστεί ο βιασμός ως έγκλημα εναντίον της γυναίκας είναι τεράστια και άνοιξε το δρόμο για την μετέπειτα αναγνώριση του βιασμού αφενός με κριτήριο τη συναίνεση (και όχι την αποδεδειγμένη φυσική αντίσταση του θύματος) και αφετέρου σε καταστάσεις που προηγουμένως θεωρούνταν ασύλληπτες όπως για παράδειγμα μέσα στο γάμο ή κατά τη διάρκεια ενός ραντεβού ή ενώ έχει προηγηθεί συναίνεση που αναιρέθηκε στη συνέχεια. 

-Η κακοποίηση ως συνεχές και η σιωπή των συντρόφων- 
 

Στο ποίημα "ένα ποίημα για τα κορίτσια που κλαίνε με μάτια μελανιασμένα σε φυσικό μπλε" (ένας τίτλος που παίζει με τη Γαλάζια Περίοδο του Picasso για να δείξει αφενός τη φετιχοποίηση της βίας εναντίον των γυναικών και αφετέρου ότι δεν απαιτείται ιδιαίτερη φαντασία για να αντιληφθεί κανείς και να μιλήσει για την έμφυλη βία) η ΜΚΧ μιλάει για τη δημιουργία όρων μέσα στο φεμινισμό που βοηθούν τις γυναίκες να  αναγνωρίσουν και να αρθρώσουν τις καταπιέσεις τους οι οποίες αποτελούν ένα συνεχές που κλιμακώνεται: από τη λεκτική, τη συναισθηματική, την πνευματική κακοποίηση στην σεξουαλική (από τη σεξουαλική παρενόχληση στον βιασμό) και τη σωματική (που φτάνει ως τη γυναικοκτονία). Όροι όπως mansplaining (9), gaslighting (10), ghosting (11) είναι κάποια από τα παραδείγματα των εργαλείων που δίνονται στις γυναίκες τα οποία, με τα όποια προβλήματα τους, είναι βοηθητικά για το μοίρασμα εμπειριών, την απελευθέρωση από πατριαρχικά μοτίβα σκέψης και την έγκαιρη έξοδο από κακοποιητικές καταστάσεις.

Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες για ενημέρωση, δεν είναι λίγες οι γυναίκες που προκειμένου να εξασφαλίσουν την αντρική αποδοχή (ή να αποφύγουν - περαιτέρω- αντρικό εξευτελισμό) δικαιολογούν κακοποιητικές συμπεριφορές εις βάρος των ομοφύλων τους, με το να παραμένουν ήσυχες ή /και να διατρανώνουν περήφανες ότι αυτές δεν ασχολούνται με αυτά (τα.. υστερικά/γραφικά/φεμινιστικά) μέχρι να κατηγορούν ευθέως το θύμα για την κακοποίησή του. Πιστεύοντας ή /και διαχωρίζοντας ευθέως τη θέση τους από τις ομόφυλές τους ("εγώ δεν είμαι σαν τις άλλες") αυτές οι γυναίκες πιστεύουν ότι έχουν κερδίσει τον αντρικό σεβασμό και δεν κινδυνεύουν γιατί, αντίθετα με εκείνες, κάνουν κάτι σωστά και ομοίως σωστά έχουν αναθρέψει και τις κόρες τους. Προτεραιοποιώντας την πατριαρχία, αυτές οι γυναίκες -ή ακριβέστερα οι συμπεριφορές, αφού όλες μας έχουμε να παλέψουμε με αυτές- διασπούν τη γυναικεία αλληλεγγύη από μέσα και κάνουν πιο ευάλωτη και μοναχική τη θέση τους και τη θέση μας στην καθημερινότητα (12). Αυτού του είδους η προδοσία είναι που δεν καταπίνεται εύκολα και δεν είναι η μόνη. 

Πέρα από τις γυναίκες, είναι και οι αντιεξουσιαστές σύντροφοι, οι οποίοι σκίζουν τα ιμάτιά τους κατά της εξουσίας και του καπιταλισμού, ωστόσο παραμένουν -στην καλύτερη περίπτωση- μετριοπαθείς σε καταγγελίες παρενοχλήσεων και βιασμών ή γενικότερα παραβιαστικών συμπεριφορών μέσα στο κίνημα και εκτός. Όχι σπάνια, δε, ειδικά όταν οι καταγγελίες αφορούν κάποιον από το κίνημα κάνουν ότι μπορούν να τις αποκρύψουν, απαιτώντας από τα θύματα να θυσιαστούν επικαλούμενοι το γενικό καλό (το ονομάζουν "στρατηγική") ενώ τα εξοστρακίζουν κατηγορώντας τα για έσχατη προδοσία.

Στο ποίημα "Οι σύντροφοι μας/θυμώνουν..." η ΜΚΧ γράφει:

οι σύντροφοι μας 
θυμώνουν
όταν τους λέμε ότι προτιμάμε 
έναν νεκρό άντρα 
από έναν παραβιαστικό 
και λένε 
καλό είναι να αποφεύγονται
οι γενικεύσεις 
δεν είναι το ίδιο με τα αφεντικά 
όμως 
το ξέρουμε όλες
για τα αφεντικά 
επιτρέπονται οι γενικεύσεις (...) 

Η αδυναμία του κινήματος να γίνει ασφαλής χώρος είναι αποτέλεσμα της γνωστικής ασυμφωνίας ανάμεσα στο ιδεολογικό προφίλ του θύτη και της πράξης του, της απουσίας από το πολιτισμικό μας ρεπερτόριο της αποδοχής του λάθους (13), όσο και της εσωτερίκευσης της πατριαρχίας. Η αδυναμία των αντρών να αντιληφθούν ότι δεν είναι η προστασία που θέλουν οι γυναίκες αλλά το δικαίωμα να κυκλοφορούν ελεύθερες είναι ξεκάθαρη στο ποίημα και αποδίδεται στο γεγονός ότι η βία είναι για τις γυναίκες μόνιμη ενώ για τους άντρες κατάσταση εξαίρεσης. Η υπεράσπιση του αντρικού φύλου στον αριστερό και αναρχικό χώρο με την αναγωγή μιας χειροπιαστής καταγγελίας σε αγώνα ρητορικής και την επιβολή της ψυχραιμίας στο θύμα με τη μορφή του ορθού λόγου τη στιγμή που βιώνει το τραύμα του είναι ένα άδειασμα απέναντι στις γυναίκες του κινήματος οι οποίες παίρνουν το μήνυμα ότι ήταν και θα παραμείνουν μόνες τους στο σημείο που τελειώνουν οι κοινές ταξικές διεκδικήσεις και αρχίζουν οι έμφυλες. 

-Γυναικοκτονίες-

 

Οι δολοφονίες συντρόφων, όπως δείχνουν και οι έρευνες, είναι έμφυλες, με τις γυναίκες να πλήττονται περισσότερο από τους άνδρες (Chimbos, 1978; Daily & Wilson, 1988; Campbell, 1992; Rosenfeld, 1997; Smith, Moracco & Butts, 1998; Dawson & Gartner, 1998; Browne, Williams, Dutton, 1999; Paulsen & Brewer, 2000; Gauthier & Branston, 2004), να γίνονται, δε, θύτριες κατά βάση από αυτοάμυνα (Daily & Wilson, 1988; Campell,1992; Rosenfeld, 1997; Smith et. al., 1998; Dawson & Gartner, 1998; Brown et. al., 1999,; Paulsen & Brewer, 2000, Swatt & He, 2006). Οι γυναικοκτονίες είναι αποτέλεσμα συνεχιζόμενης και χρόνιας βίας που προηγήθηκε (Browne, 1987; Goetting,1991; Smith et. al., 1998; Campbell et. al., 2007) και όχι μια στιγμιαία εκτόνωση ενός και μοναδικού θολώματος όπως θέλουν να αποδείξουν όσοι επικαλούνται τον πρότερο έντιμο βίο, παραγνωρίζοντας τους λόγους που αποτρέπουν τη γυναίκα από την καταγγελία ή τη φυγή από τη σχέση. 

Οι γυναικοκτονίες πλήττουν γυναίκες όλων των υποβάθρων με τις έρευνες άλλοτε να υποστηρίζουν πως όσο χαμηλότερο είναι το υπόβαθρο του θύματος τόσο αυξάνεται η βία καθώς ο θύτης νιώθει τη βεβαιότητα πως δεν θα πιαστεί και εξαντλεί όλη τη βία πάνω του (Hornung et. al., 1981; Anderson, 1997; Kaukinen, 2004; Gauthier & Bankston, 2004) και άλλοτε, προτείνοντας την υπόθεση του backlash, βρίσκουν ότι το ρίσκο αυξάνεται καθώς οι γυναίκες πετυχαίνουν μεγαλύτερη ισότητα με τους άντρες κάτι που τους κάνει να το βιώνουν ως πλήγμα στο ρόλο του κουβαλητή και να νιώθουν πως χάνουν τον έλεγχο πάνω τους (Lambert & Firestone, 2000; Kaukinen, 2004; Taylor & Nabors, 2009). Και στις δύο περιπτώσεις, τα ευρήματα δείχνουν την εξουσία ως κίνητρο : δεν είναι τυχαίο πως οι περισσότερες γυναικοκτονίες διαπράττονται όταν οι άντρες καταλαβαίνουν (ή τους γνωστοποιείται) ότι οι γυναίκες θα εγκαταλείψουν τη σχέση (Chimbos, 1978; Wallace,1986; Browne, 1987; Jurik & Winn, 1990; Goetting, 1991; Campbell, 1992; Dobash et. al., 1992; Wilson & Daly, 1992, 1993; Wilson,1995; Block & Christakos, 1995; Ellis & DeKeseredy, 1997; Dawson &  Gartner, 1998; Smith et. al., 1998; Websdale, 1999; Brown et.al.1999; Adinkrah, 1999). 

Γράφει η Αξιώτη:

Ερχόμαστε από την ντροπή 
για όσες δολοφονήθηκαν στα διαμερίσματα 
για όσες δολοφονήθηκαν στον δρόμο 
μπροστά σε όλους ή και κρυφά 
για όσες αγνοούνται 
όσες μετράνε βρισιές και γρονθοκοπήματα 
όσες δεν ένιωσαν ποτέ ασφαλείς 
όσες δεν ένιωσαν ποτέ αγαπημένες 
 

Αλεξάνδρα 
Ευτέρπη
Χριστίνα 
Ορλάντο 
Αλκυόνη 
Σοφία 
Αργυρώ 

Η επισφάλεια στο σπίτι και στην πόλη είναι κοινό μοτίβο και στις δύο συλλογές. Το να περπατάς με ένα σουγιά στην Αθήνα τα βράδια, να ξενυχτάς αφού έχεις χαιρετηθεί μετά την έξοδο περιμένοντας τις φίλες σου να σου πουν πως έφτασαν στο σπίτι ζωντανές, να βρίζουν μπροστά σου μια ομόφυλη σου για το βάρος της και αυτή να κατεβαίνει όπως όπως από το λεωφορείο – μέσα στο οποίο και εσύ προστατεύεις των κωλο σου από τα χουφτώματα- τρέμοντας τον επόμενο, να σε έχουν φλομώσει με μια κροτίδα καρότου λάμψης και να ακούς τον ήχο του γκλομπ πάνω στα σώματα είναι τραύματα που ξαναδιαβάζουν το άστυ όπως το ξέρουμε.

-Η δολοφονία της μούσας και η γυναίκα ως ποιητικό υποκείμενο-

Η Eleanor Antoniou γράφει: «Στην αρχαία ελληνική μυθολογία οι εννέα μούσες ενέπνευσαν τη δημιουργία των τεχνών,της λογοτεχνίας, της μουσικής, των επιστημών. Και, ωστόσο, όταν σκεφτόμαστε τη μούσα σήμερα, φανταζόμαστε  ένα  παθητικό, γυναικείο μοντέλο. Είναι αδύναμη, ίσως γυμνή, και ποζάρει ήσυχα μπροστά από τον άντρα. Παραδοσιακά, η μούσα είναι πάντα γυναίκα και ο δημιουργός που την χρησιμοποιεί για την τέχνη του είναι άντρας.»  (14) Η ιδέα της μούσας, ενώ ξεκινά ενδυναμωτικά για τη γυναικεία  δημιουργικότητα, καθώς εμπνέει αποκλειστικά τους άνδρες, σταδιακά διαμορφώνεται από εκείνους που την ιδιοποιούνται και τη μετατρέπουν σε αντικείμενο, έμβλημα της εξιδανικευμένης ομορφιάς χωρίς προθετικότητα (15).  

Το γεγονός, ωστόσο, ότι ο δημιουργός γεννά,  κάτι που προϋποθέτει την -πνευματική-  διείσδυσή του από  τη γυναίκα/ μούσα που πια δεν είναι (ή δεν είναι μόνο) αντικείμενο σωματικής διείσδυσης (16), γεγονός ανατρεπτικό για τα φύλα δεδομένου του ταμπού της διείσδυσης και της ταύτισης αυτής με την υποταγή και την εκθήλυνση, αντί να τονίζει τον ενεργό ρόλο του θηλυκού φύλου στη (συν)δημιουργία (η Greer φέρνει ως παράδειγμα την απόλυτη εξάρτηση του Dali από τη Diakonova και την εξαφάνιση της δημιουργικότητάς του μετά το θάνατό της), αποσιωπάται βολικά. Καθώς εξαϋλώνεται η υλικότητα της σύλληψης και της κυοφορίας (έμπνευσης) για χάρη του αποτελέσματος(της υλικής αποτύπωσής της στον καμβά/χαρτί/μάρμαρο/οθόνη/παρτιτούρα), εξαϋλώνεται και η γυναίκα ως «αντιπρόσωπος του πολιτισμικού της  περιβάλλοντος» (17). 

Το πνεύμα, τελικά,αναπαράγεται ως κάτι αρρενωπό και οι γυναίκες γίνονται στην ιδανική περίπτωση αυτές που φτιάχνουν τους μεγάλους δημιουργούς ή απλά όχημα και αντικείμενο της αντρικής φαντασίας (18), ενώ αποκλείονται από την αφήγηση περί ιδιοφυΐας (9). Την ίδια στιγμή ο αποκλεισμός αυτός εξηγείται όχι μέσα στο πλαίσιο της πατριαρχίας αλλά της υποτιθέμενης κατωτερότητας της γυναικείας -συναισθηματικής- φύσης, αφήγηση η οποία υπάρχει ήδη στον Αριστοτέλη και συνεχίζεται μέσα στους αιώνες με τους Rousseau, Kant και Schopenhauer για παράδειγμα, ανάμεσα σε άλλους, να υποστηρίζουν καθαρά ότι οι γυναίκες δεν μπορούν να είναι ιδιοφυείς, ενώ παρόμοιες αντιλήψεις συναντώνται ανάμεσα και σε γυναίκες με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Linda Nochlin να παίρνει ως δεδομένο ότι δεν έχουν υπάρξει ως τώρα μεγάλες γυναικείες μορφές στην τέχνη αντίστοιχες των Michelangelo, Rebrandt, Delacroix κτλ (20).

 Γράφει η Αξιώτη:

Ερχόμαστε από την ντροπή
ζωγραφισμένες γυμνές σε νωχελικά ανάκλιντρα
τραγουδισμένες από ποιητές
σκοτωμένες ηρωικά από συγγραφείς     

σμιλεμένες στο μάρμαρο μούσες
κοιμώμενες Καρυάτιδες κόρες
μυστηριώδεις θελκτικές τραγικές      

εικόνες κατασκευές υποθέσεις            

Μάτση
Hatije
Αλεξία
Ευρυδίκη
Ανδρομάχη
Καλλιπάτειρα
Όλγα

Πράγματι, όπως και με όλες τις γυναικείες μορφές της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, αναζητώντας κανείς την Ανδρομάχη,το πρώτο πράγμα που  μαθαίνει είναι ότι είναι «κόρη,  σύζυγος, μητέρα» (20). Ομοίως,  η Ευρυδίκη ή ίσως και η Καλλιπάτειρα (κόρη, μητέρα,  θεία και αδερφή Ολυμπιονικών).      

Αλλά ακόμη και όταν η ίδια είναι δημιουργός, το «σύνδρομο της μούσας» (21) δεν παύει να την καταδιώκει, αφού σκεπάζουν το έργο της ή το διαβάζουν στην καλύτερη περίπτωση ως συμπληρωματικό του αντρικού ή με γνώμονα εκείνο. Η Μάτση Χατζηλαζάρου για παράδειγμα διαβάζεται ακόμα σε κάποιο βαθμό δίπλα στον Εμπειρίκο. Και δεν είναι τόσο η σύνδεση το πρόβλημα, όσο οι όροι της που ευνοούν πάντα τον άνδρα πίσω από τον οποίο πρέπει να βρίσκεται η γυναίκα. Το κοινό που δεν είναι εξοικειωμένο με την ποίηση ή με την ποίηση της Χατζηλαζάρου συγκεκριμένα, τη μέρα της ποίησης διαβάζει για εκείνη ότι ήταν η «λατρεμένη βαφτιστήρα του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’», «η Μάτση του Ανδρέα» και «πεπεισμένη πως τα λάθη μας είναι η ζωή μας και πως στην καρδιά μιας ερωτευμένης γυναίκας υπάρχει μια ανεξήγητη και βαθιά ριζωμένη ανάγκη να υποφέρει». Για τον Εμπειρίκο, αντίστοιχα, μαθαίνει ότι είναι «αυτός που έμελλε να ξεχωρίσει ως ο σπουδαιότερος εκπρόσωπος του Υπερρεαλισμού». «οραματιστής ποιητής που κέρδισε περίοπτη θέση στο πάνθεον» και «αυτός που γνώριζε πως ο άνθρωπος είναι οι σχέσεις και οι επιλογές του» (22).           

Απαντώντας στην αφήγηση που θέλει την ποιήτρια να σημαδεύεται οριστικά από τον Εμπειρίκο (παρότι σε καμία περίπτωση δεν ήταν η μοναδική της σχέση με «πνευματικό» άντρα), η Άντεια Φραντζή, συμβάλλοντας στην αποκατάστασή της, τονίζει πως έμμεσα η Χατζηλαζάρου επηρεάστηκε από αυτόν αφού αφενός η ποίηση και η ποιητική της διαφέρει από εκείνου (με την έννοια ότι πηγαίνει πέρα από τον Υπερρεαλισμό) και δεν έχει εκείνον ως αποκλειστικό αντικείμενο, αφετέρου η σχέση τους δεν ήταν μόνο ερωτική ή σχέση μέντορα και μαθητευόμενης. Η συρρίκνωση της πολυεπίπεδης σχέσης τους, η παραγνώριση του γεγονότος ότι ξεκίνησε ως θεραπευόμενή του πριν γίνει ερωμένη και στη συνέχεια σύζυγός του, στην ερωτική της διάσταση συσκοτίζει τη συμβολή του Εμπειρίκου στην ψυχική επούλωσή της που με τη σειρά της οδήγησε στη γένεσή της ως ποιήτριας και μετατρέπει εκείνον απευθείας σε αυτόν που τη γέννησε ποιητικά αγνοώντας τη δική της πορεία και την τόλμη της να ανοιχτεί στη γαλλική γλώσσα και γραμματεία, κίνηση που όπως επισημαίνει και η Φραντζή είναι ένα «άνοιγμα ελευθερίας φύλου» και προπάντων «άνοιγμα προς τον κόσμο» που λίγοι Έλληνες και Ελληνίδες τόλμησαν και πέτυχαν (23). Οι αναγνώσεις των επιρροών εκείνης πάνω στον Εμπειρίκο, από όσο γνωρίζω, είναι ελάχιστες (24).                      

Μία άλλη περίπτωση που μπορώ να σκεφτώ είναι αυτή της Πάλμερ, η οποία αν και επίλεκτο μέλος της αμερικανικής ελίτ, που κυκλοφορούσε στον  καλλιτεχνικό κύκλο της Νάταλι Μπάρνει με την οποία είχαν πολύχρονη ερωτική σχέση και μοιραζόταν το όραμα μιας ελεύθερης «σαπφικής»  κοινωνίας, για χρόνια στην Ελλάδα ήταν γνωστή   κυρίως ως σύζυγος και συνεργάτιδα του  Σικελιανού στην αναβίωση της Δελφικής Ιδέας  (25)  και η μορφή της ήταν μάλλον κάπως αγιοποιημένη (αυτή που θυσιάστηκε οικονομικά για τον ελληνισμό) στα όρια της εξαϋλωσης (26). Εκτός από την Ελλάδα, η Πάλμερ επίμονα παρουσιάζεται ερωτευμένη με τον Σικελιανό παρότι οι επιστολές της στην Μπάρνει το διαψεύδουν (27). Έχει, δε, ενδιαφέρον το γεγονός ότι αυτές οι επιστολές, που έφερε στο φως αρχικά η Λία Παπαδάκη (28), αποσιωπήθηκαν από την αγωνία να μην κινδυνέψει η ετεροκανονικότητα,  η αρχαιοελληνική καθαρότητα και το μεγάλο όνομα, αγωνία που φαίνεται πως είχε και η Πάλμερ. Όπως σημειώνει η Άρτεμις Λεοντή, μετά το γάμο της «εξαφανίστηκε η Εύα Πάλμερ μαζί με πολλά τεκμήρια  της ελεύθερης ζωής της όπως ακριβώς εξαφανίζονται από την Ιστορία οι περισσότερες ανεξάρτητες γυναίκες», ενώ στο σβήσιμο του ρόλου της στις Δελφικές Γιορτές ενεργό ρόλο έπαιξε και ο ίδιος (29).                                    

 Απαντώντας στον κανόνα της επισκίασης, αλλοίωσης ή διαγραφής της γυναίκας δημιουργού από τον σύντροφο της και στο ιδανικό ενδεχόμενο αυτή να βρεθεί σε κάποια ανασκαφή κάπως -πιθανότατα ως διάκοσμος και πικάντικη λεπτομέρεια του βίου του μεγάλου ταλέντου - κάποτε - και οπωσδήποτε μετά θάνατον- η ΜΚΧ γράφει ειρωνικά στο ποίημα "Κενοδοδοξία" :

μετά θάνατον
φαντάζομαι
τον βιογράφο σου
να με αναφέρει  

Το «σύνδρομο της μούσας» αναπαράγει τη διάκριση  ανάμεσα  σε άντρα και γυναίκα, υποκείμενο και αντικείμενο, ενεργό και παθητικό, πολιτισμό (τέχνη) και φύση, δημόσιο και ιδιωτικό, σπουδαίο-ασήμαντο, μεγάλη αφήγηση-μικροαφήγηση και ακόμα  την   καντιανή  διάκριση ανάμεσα στο υπέροχο (ως αντικειμενικό)  και το  ωραίο  (ως υποκειμενικό), στο  βαθμό  που οι δύο έννοιες είναι  εμφυλοποιημένες (η πρώτη αρσενική και η δεύτερη θηλυκή), καθηλώνοντας τη γυναίκα στο φόντο. 

Μέσα σε αυτά, το να πάρεις πίσω την αφήγηση της ίδιας της ζωής σου, το να κάνεις τον εαυτό σου υποκείμενο και αντικείμενο της παρατήρησης,  της σκέψης και τελικά  της τέχνης σου,  χωρίς τη διαμεσολάβηση της αντρικής ματιάς, χωρίς «τα επίθετά μας στη γενική/ του πατρός μας/ του ανδρός μας»  (30) είναι πράξη βίαιη και επαναστατική. Γράφει η ΜΚΧ στο ποίημα "[ή αλλιώς γηπεδικά]" υιοθετώντας το γηπεδικό λόγο,  έναν λόγο που έχει ταυτιστεί με την ηγεμονική αρρενωπότητα, παρωδώντας το φόβο και το λόγο  που θέλει τις φεμινίστριες υποκινούμενη μάζα:

όλες μου οι φίλες    
ράφουνε βιβλία
τις μούσες τις σκοτώσαμε
δεν κάναμε κηδεία

Στην ακατανόητη ερώτηση λοιπόν γιατί οι γυναίκες γράφουμε ως γυναίκες, γιατί γράφουμε για θέματα που μας ζεματάνε, γιατί όλες πια λέμε για βιασμούς, γυναικοκτονίες, παρενοχλήσεις, γιατί είμαστε τόσο θυμωμένες με όλα αυτά αντί να τα παρακάμψουμε και να ικανοποιήσουμε το ανδρικό - βαθυστόχαστο-γούστο, γιατί δεν επιστρέφουμε στα ανάκλιντρα και στη θέση της μούσας, στις γυναικολογικές καρέκλες και στη θέση της απολογίας για ένα ακόμα σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα ή μια άμβλωση, ή φτύνοντας την ιδιότητα του μαιευτήρα από την κάρτα του γυναικολόγου, γιατί δεν αφήνουμε "αγχολυτικά στη τσάντα/αντικαταθλιπτικά στο κομοδίνο" (31) και τα βγάζουμε στη φόρα, γιατί μιλάμε για τους εξευτελισμούς και τις ταλαιπωρίες του σώματός μας με ορμόνες, εξωσωματικές, δίαιτες, την απάντηση την αφήνω στην Αξιώτη με την οποία κλείνω αυτό το κείμενο :

Από τη ντροπή ως εδώ 
σπιθαμή προς σπιθαμή 
δοκιμάζουμε τρόπους 
ψάχνουμε τόπους 
χώρο να μιλήσουν τα σώματα 
να αρθρωθούν οι λέξεις 
με γράμματα βουτηγμένη σε αλήθεια 
με ονόματα βαφτισμένα σε επιθυμία 
με κεφάλια όρθια 
βλέμματα στο ύψος του ενδεχόμενου
κίνηση αυθόρμητη ροή 
χειρονομία τυχαία ομορφιά 
φωνές φλάουτα
βαδίζοντας χορεύοντας
σε πηχτό καιρό 
μια προς μια 

Παρούσες. 

 

Σημειώσεις 

(1) Βλ. Ελληνικό Τμήμα Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία https://femicide.gr/  ; «Γυναικοκτονία: η πιο ακραία μορφή έμφυλης και σεξιστικής βίας», https://diotima.org.gr/gynaikoktonia-i-proti-aitia-thanatoy/ ;

(2) Το νομοσχέδιο προβλέπει ότι κατ’ εξαίρεση η υποχρεωτική συνεπιμέλεια αίρεται αν ο άντρας είναι κακοποιητικός. Και σε αυτή την περίπτωση, ωστόσο, η συνεπιμέλεια ισχύει μέχρι ο κακοποιητής να καταδικαστεί. Το νομοσχέδιο δένει τη γυναίκα (και το παιδί) με τον κακοποιητή της, εργαλειοποιεί το παιδί εκτός των άλλων για να ελαφρύνει τον πατέρα από την διατροφή και φυσικά αναπαράγει, μέσω του κώδωνα κινδύνου που κρούει για τη γονεακή αποξένωση, το στερεότυπο της ύπουλης γυναίκας που για να εκβιάσει/τιμωρήσει τον πρώην της χρησιμοποιεί το παιδί. 

(3) Εδώ να σημειωθεί ότι η αθλητική εφημερίδα Sportime στις 29.12.2020 είχε τυπώσει το ίδιο μήνυμα («αφήστε με να ζήσω») στο εξώφυλλο της "τιμώντας τη μέρα του αγέννητου παιδιού", ενώ η Καθημερινή νωρίτερα είχε εκφράσει με πολύ γλαφυρό τρόπο την αγωνία της για το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας (Πεννυ Μπουλουτζα, "Δημογραφική βόμβα για τη χώρα", 03.10.2019) που χάνει τον εθνικό χαρακτήρα της ενώ κατακλύζεται σταδιακά από.. αλλοδαπούς και γκέι. Κάνοντας ένα κολλάζ των δύο εφημερίδων ο Άδωνις Γεωργιάδης είχε γράψει στο λογαριασμό του στο τουίτερ: "Συγχαίρω την Εφημερίδα πάρα τις αντιδράσεις. Στην Ελλάδα δεν αμφισβητείται το δικαίωμα της γυναίκας στην άμβλωση, αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν αντιλαμβανόμαστε ότι το να έχουμε διπλάσιες εκτρώσεις από γεννήσεις θέτει ζητήματα επιβίωσης του Έθνους μας." 

(4) Ιωάννα Κλεφτογιαννη," Ελληνικό #MeToo: τι άλλαξε έναν χρόνο μετά τις γενναίες αποκαλύψεις γυναικών - 'Ήταν μια βομβα' ", 16.01.2022, www.tomov.gr 

(5) Για μια καλή εισαγωγή στο θέμα του βιασμού από τη φεμινιστική σκοπιά βλ. Feminist perspectives on rape, Stanford encyclopedia. Από εκεί έχουν αντληθεί πολλά στοιχεία αυτής της ενότητας.

(6) Παρότι έχει (και) σεξουαλική χροιά με τον βιαστή αποφασισμένο να ικανοποιήσει τις σεξουαλικές του διαθέσεις, όταν πρόκειται για αυτό, ανεξάρτητα από την επιθυμία του θύματος (Cahill, 2001). Αντίθετα από την Brownmiller, η McKinnon (1987) παρατηρεί ότι όσο ο βιασμός δε συζητιέται μέσα στα πλαίσια της σεξουαλικής βίας αλλά πλαισιώνεται ως βία δεν επιτρέπει να συζητηθούν όλα όσα βιώνουμε μέσω του σεξ και λόγω αυτού, όπως εκτός από τον βιασμό, η σεξουαλική παρενόχληση και η πορνογραφία. 

(7) Μαριέλλα Αντωνόπουλου, " Όσα θα αντιμετωπίσει μια γυναίκα που πέφτει θύμα βιασμού στην Ελλάδα το 2022", 19.01.2022, www.ladylike.gr . 

(8) Το πεζό που ξεκίνησε ως ανάρτηση στο facebook έγινε viral με πολλές σελίδες και ιστολόγια να το αναπαράγουν. Ενδεικτικά βλ.: https://ampa.lifo.gr/koinotita/ta-viasmena-koritsia/ .

(9) Το πατρονάρισμα, η υπόδειξη από τον άνδρα στη γυναίκα του πώς να βιώσει/αντιληφθεί/εξηγήσει ή να ανταποκριθεί σε μια κατάσταση ακόμα και σε αυτές που την αφορούν αφορά και για τις οποίες ο ίδιος δεν έχει γνώση ή από τις οποίες, αντίθετα με εκείνη, εκείνος δεν επηρεάζεται άμεσα.

(10) Η αμφισβήτηση της αντίληψης, της μνήμης, όλης της πραγματικότητας γενικότερα της άλλης με την άρνηση των γεγονότων και των εμπειριών της και την υπόδειξη μιας άλλης πραγματικότητας που εξυπηρετεί αυτόν που κάνει το gaslighting.

(11) Το στοίχειωμα, το να σε κρατάει κάποιος σε εκκρεμότητα με το να εμφανίζεται και να εξαφανίζεται από τη ζωή σου με την υπόνοια μιας πιθανής επανεμφάνισης του.

(12) Για μια εισαγωγή στο θέμα βλ. ενδεικτικά Χριστίνα Γαλανοπούλου, "Pick me: τι κάνουμε λοιπόν με όσες νομίζουν ότι" δεν είναι σαν τις αλλες";", ampa.lifo.gr και "Γιατί μας τριγκάρουν οι pick-me", naieisaimisogynis.com.

(13) Βλ. τη διδακτορική διατριβή της Sara Hanks (2019), Restoring Solidarity: "Accountability" in Radical Leftist Culture, The Graduate Center, City University of New York. Επίσης Το άρθρο της Katie Tobin, "Why left wing groups aren't exempt from sexual assault. Hidden abuse", 22/06/2021 στο huckmag.com.

(14)Eleanor Antoniou,  “The paradox of the female  Muse”, Varsity, 24/07/2022 https://www.varsity.co.uk/arts/23173   

(15)Ό.π.σημ.14.

(16)Germaine Greer,   “The role of the artist’s  muse”, The Guardian,  02/06/2008, https://www.theguardian.com/artanddesign/artblog/2008/jun/02/theroleoftheartistsmuse       

(17)Angelica Frey, “The Problem with the Muse in Art History”,  Art & Object, 29/06/2020, https://www.artandobject.com/articles/problem-muse-art-history               

(18)Penny Murray, “Reclaiming the Muse”  στο  Vanda Zajko & Miriam  Leonard (επ.), Laughing With Medusa: Classical Myth and Feminist Thought, Oxford Scholarship Online, 2010, doi: 10.1093/acprof:oso/9780199237944.001.0001

(19)Manu Mangattu, “Woman as Muse and  Consort: The Gender of Genius  and        Dissociation of Sensibility”. Η εισήγηση έγινε στο συνέδριο Reconstructing Woman: Feminism and Subversion of Woman’s Identity στο Ilahia College Muvattupuzha,  doi: 10.13140/RG.2.2.36564.24961

(20)Linda Nochlin, “Why Have There Been  No Great  Women Artists?”, ARTnews, 1971.    

(21)Δήμητρα Μήττα, Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας, https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/mythology/lexicon/priamides/page_004.html          

(22) Olivia Land, “#NotYourMuse: The Problematic History  of Women in the Eyes of Men”, Medium, 12/03/2019, https://medium.com/@makemuse/notyourmuse-the-problematic-history-of-women-in-the-eyes-of-men-b3fd97906594

(23) Αναστασία Δημητροπούλου, «Ανδρέας  Εμπειρίκος-Μάτση Χατζηλαζάρου: ποίηση το τρίτο πρόσωπο στη σχέση    τους»,  Culturenow,  20/03/2020, https://www.culturenow.gr/andreas-empeirikos-matsi-xatzilazaroy-poiisi-to-trito-prosopo-sti-sxesi-toys/

(24) «Μάτση Χατζηλαζάρου: μια ποιήτρια χωρίς  ενοχές», συζήτηση του Νίκου Μπακουνάκη   με  την Άντεια Φραντζή,  Lifo, https://www.lifo.gr/podcasts/vivlia-kai-suggrafeis/matsi-hatzilazaroy-mia-poiitria-horis-enohes

(25) Μία τέτοια μικρή αναφορά βλέπουμε στο κείμενο του Χαράλαμπου Γιαννακόπουλου «Ανδρέας Εμπειρίκος και Μάτση Χατζηλαζάρου»,  Εξώστης,  http://www.exostispress.gr/Article/andreas-empeirikos-kai-matsi-xatzilazarou-an-i-parormisis-iparxei-tipote-den-mporei-na-tin-anaxaitisi-0  .

(26) «Η καθηγήτρια Άρτεμις Λεοντή στην «Κ»: Η Εύα, η Πάλμερ και η Σικελιανού», συνέντευξηστη Μάρω   Βασιλειάδου,    Καθημερινή,    29.06.2022, https://www.kathimerini.gr/opinion/interviews/561927619/i-kathigitria-artemis-leonti-stin-k-i-eya-i-palmer-kai-i-sikelianoy/

(27) «Άρτεμις Λεοντή: Δεν έγραψα μια αγιογραφία   της Εύας Πάλμερ-Σικελιανού», συνέντευξη στη         Λαμπρινή Κουζέλη, Το Βήμα, 24.06.2022, https://www.tovima.gr/2022/06/24/books-ideas/artemis-leonti-den-egrapsa-mia-agiografia-tis-eyas-palmer-sikelianou/         

(28)`Χαρακτηριστικό (και όχι μοναδικό) παράδειγμα της διαγραφής της φωνής της είναι το άρθρο «Το ζευγάρι που τάφηκε στους Δελφούς. Άγγελος Σικελιανός-Εύα Πάλμερ, λάτρεψαν ο  ένας τον άλλον και την αρχαία Ελλάδα. Πικράθηκαν από την αποτυχία και χώρισαν, αλλά τους  ένωσε ο θάνατος», Μηχανή του Χρόνου, https://www.mixanitouxronou.gr/o-iperochos-erotas-tou-sikelianou-me-tin-eva-palmer-latrepsan-o-enas-ton-allon-ke-tin-archea-ellada-pikrathikan-apo-tin-apotichia-ke-chorisan-polla-chronia-meta-tafikan-mazi-stous-delfous/. Εδώ παρότι παρατίθεται απόσπασμα από την επιστολή της Πάλμερ στη  Μπάρνει στην οποία γράφει καθαρά πως δεν ερωτεύτηκε ποτέ τον Σικελιανό («Στον  Άγγελο  αγαπάω τη χώρα του, το λαό του, τη γλώσσα του, και πιο πολύ τα όνειρά  του. Η τιμωρία μου είναι πως δεν τον αγαπώ. Η δικιά του τιμωρία  είναι πως του είπα ψέματα και πως του είπα ότι νοιάζομαι για αυτόν περισσότερο παρά για σένα […]  Κράτησέ με τώρα αν μ’ αγαπάς όπως εγώ σε κρατώ, φύλαξε τα γράμματά μου, που τα αγαπώ πάνω απ’ όλα, φρόντισε τον εαυτό σου και πίστεψε πως η  αγάπη  για την οποία σου έγραψα ήσουν εσύ (…)»),  διαβάζουμε: «Η Εύα, παρά τα όσα έγραψε στην  ερωμένη  της, γοητεύτηκε βαθύτατα από τον ποιητή  Άγγελο και τον αρχαιοελληνικό τρόπο ζωής που  φαίνεται πως μοιραζόταν η Πηνελόπη με τον αδερφό της».    

(29)Λία Παπαδάκη, Γράμματα της Εύας Palmer  Σικελιανού στη Natalie Clifford Barney, Καστανιώτης, 1995.      

(30)Ό.π.σημ.13.Βλ.επίσης: “Εύα Πάλμερ- Σικελιανού: τα πολλά πρόσωπα μιας ρευστής προσωπικότητας», συζήτηση του Νίκου Μπακουνάκη με την Άρτεμη Λεοντή, https://www.lifo.gr/podcasts/vivlia-kai-suggrafeis/eya-palmer-sikelianoy-ta-polla-prosopa-mias-reystis-prosopikotitas   Επίσης  βλ. Άρτεμις Λεοντή, Εύα Πάλμερ -Σικελιανού. Υφαίνοντας το μύθο μιας ζωής, μτφ. Κατερίνα Σχινά, Πατάκης, 2022

(31) Στίχοι της Αξιώτη.

 

Βιβλιογραφικές παραπομπές

Adinkrah, M. (1999). Uxoricide in Fiji: The sociocultural context of husband–wife killings. Violence Against Women, 5, 1294-1320.

Anderson, K. L. (1997). Gender, status, and domestic violence: An integration of feminist and family violence approaches. Journal of Marriage and the Family, 59, 655-669.

Block, C. R., Christakos, A. (1995). Intimate partner homicide in Chicago over 29 years. Crime and Delinquency, 41, 496-523.

Browne, A., Williams, K. R., Dutton, D. G. (1999). Homicide between intimate partners. In Smith, M. D., Zahn, M. (Eds.), Studying and preventing homicide (pp. 55-78). Thousand Oaks, CA: SAGE.

Browne, A. (1987). When battered women kill. New York, NY: Macmillan Free Press.

Brownmiller, S., 1975, Against Our Will: Men, Women, and Rape, New York: Simon and Schuster.

Cahill, A., 2001, Rethinking Rape, Ithaca NY: Cornell University Press.

Campbell, J. C. (1992). “If I can’t have you, no one can”: Power and control in homicide of female partners. In Radford, J., Russell, D. E. H. (Eds.), Femicide: The politics of woman-killing (pp. 99-113). New York, NY: Twayne.

Campbell, K., 2003, “Rape as a ‘Crime Against Humanity’: Trauma, Law and Justice in the ICTY”, Journal of Human Rights, 2(4): 507–515.

Campbell, J. C., Glass, N., Sharps, P. W., Laughon, K., Bloom, T. (2007). Intimate partner homicide: Review and implications of research and policy. Trauma, Violence & Abuse, 8, 246-269.

Chimbos, P.D. 1978, Marital violence: A study of interspouse homicide. San Francisco, CA: R & E Research Associates.

Daily, M. & Wilson, M, 1988, Homicide. New York, NY: Aldine de Gruyter.

Dawson, M. &  Gartner, R., 1998, Differences in the characteristics of intimate femicides: The role of relationship state and status. Homicide Studies, 2, 378-399.

Dobash, R.P., Dobash, R. E., Wilson, M., Daly, M. (1992). The myth of sexual symmetry in marital violence. Social Problems, 39(1), 71-91

Dworkin, A., 1976, Our Blood: Prophecies and Discourses on Sexual Politics, New York: Perigee Books.

Ellis, D. & DeKeseredy, W.S.,1997, Rethinking estrangement, interventions, and intimate femicide. Violence Against Women, 3, 590-609.

Gauthier, D.K., & Bankston, W.B.,    2004 “Who kills whom” revisited: A sociological study of variation in the sex ratio of spouse killings. Homicide Studies, 8(2), 96-122.

Goetting, A.,   1991, Brief research report: Female victims of homicide: A portrait of their killers and the circumstances of their deaths. Violence and Victims, 6, 159-168.

Hornung, C.A., McCullough, C. B., Sugimoto, T. (1981). Status relationships in marriage: Risk factors in spouse abuse. Journal of Marriage and the Family, 43, 675-692.

Jurik, N.C. & Winn, R.,1990, Gender and homicide: A comparison of men and women who kill. Violence and Victims, 5, 159-168.

Kaukinen, C., 2004, Status compatibility, physical violence, and emotional abuse in intimate relationships. Journal of Marriage and the Family, 66, 452-471.

Lambert, L.C. & Firestone, J.M.,       2000, Economic context and multiple abuse techniques. Violence Against Women, 6(1), 49-67.

MacKinnon, C., 1987, Feminism Unmodified: Discourses on Life and Law, Cambridge, MA: Harvard University Press.

Paulsen, D.J., & Brewer, V.E., 2000, The spousal SROK revisited: A comparison of Chicago and Houston intimate partner homicide ratios. Gender Issues, 18, 88-100.

Rosenfeld, R., 1997, Changing relationships between men and women: A note on the decline in intimate partner homicide. Homicide Studies, 1, 72-83

Smith, P.H., Moracco K.E. & Butts, J.D., 1998, Partner homicide in context: A population-based perspective. Homicide Studies, 2, 400-421.

Swatt, M.L. & He, N., 2006, Exploring the difference between male and female intimate partner homicides: Revisiting concept of situated transactions. Homicide Studies, 10, 279-292.

Taylor, R. & Nabors, E.L., 2009, Pink or blue . . . black and blue? Examining pregnancy as a predictor of intimate partner violence and femicide. Violence Against Women, 15, 1273-1293.

Wallace,A., 1986, Homicide: The social reality. Sydney, Australia: New South Wales Bureau of Crime Statistics and Research.

Websdale, N., 1999, Understanding domestic homicide. Boston, MA: Northeastern University Press.

Wilson,M., Johnson, H., Daly, M. (1995). Lethal and nonlethal violence against wives. Canadian Journal of Criminology, 37, 331-361.

Wilson, M. & Daly, M., 1992, Till death us do part. In Radford, J., Russell, D. E. H. (Eds.), Femicide: The politics of woman-killing (pp. 83-98). New York, NY: Twayne.

Wilson, M. & Daly, M., 1993, Spousal homicide risk and estrangement. Violence and Victims, 8, 3-15.