KΛΕΟΠΑΤΡΑ

                     ΛΥΜΠΕΡΗ

KATOIKOI

              ΤΟΥ

                     ΠΛΗΚΤΡΟΛΟΓΙΟΥ

             (σ  η  μ  ε  ι  ώ  σ  ε  ι  ς     γ  ι α    β  ι  β λ ί  α )  

---

                   

Ο καλλιτέχνης βιάζεται να απελευθερωθεί από τις συγκινήσεις του, έγραψε ο Picasso. Θα προσθέσω: το ίδιο και ο κριτικός. Αλλά συχνά, οι συγκινήσεις μας περνούν χωρίς να τους διαθέτουμε τον αναγκαίο χρόνο να γεννήσουν μέσα μας μια εικόνα, ένα κείμενο. Στις καλοκαιρινές διακοπές συνηθίζω να ξαναγυρίζω σε διαβάσματα που άφησα στη μέση… Λίγες σύντομες σημειώσεις, λοιπόν, εδώ, για βιβλία που είχα ξεχωρίσει (από τα πολλά που μου στέλνουν), βιβλία παλιότερα, αλλά και πιο φρέσκα, με τα οποία δεν πρόλαβα να ασχοληθώ, καθώς με απορρόφησαν άλλες πιο επείγουσες συγγραφικές υποχρεώσεις.

 

ΑΝΑΠΟΔΟΓΕΝΝΗΜΕΝΟΣ
Χρήστος Χρηστίδης
(Εντευκτήριο, 2016).

Μια καλοδουλεμένη πρόζα -αφήγηση της παιδικής ηλικίας- μοιρασμένη σε 76 σύντομα κείμενα που κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον μας. Το βιβλίο, αν και είναι το πρώτο του συγγραφέα (γεννήθηκε στην Αθήνα το 1953) εντούτοις παρουσιάζει άρτιο λόγο, νοηματική πυκνότητα, αυθεντικό συναίσθημα. Όνειρα, φαντασίες, αναμνήσεις, σκοτεινές και φωτεινές στιγμές μιας απομακρυσμένης έναρξης, που ξαναζεί για να ζωντανέψει εκπλήξεις, αθωότητα, έρωτες, πένθη. Εικάζω ότι ο Χρηστίδης δούλεψε πάνω σε παλιότερα σχεδιάσματά του, τα οποία και ολοκλήρωσε αξιοποιώντας το ώριμο βλέμμα του ενήλικα. Ένα βιβλίο που αποδεικνύει ότι η συγγραφική ιδιότητα επιτυγχάνει όταν δεν επιδιώκει «τον ρόλο», αλλά την ειλικρινή συνάντηση με τον εαυτό.

 

ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΜΝΗΜΗ
Βασίλης Δασκαλάκης
(Εντευκτήριο, 2017)

Μια πολύ φροντισμένη έκδοση και μια αυθεντική ποίηση. Κι εδώ, ως κεντρικός άξονας, η μνήμη και οι συγκινήσεις της - ζωές παιδικές, εφηβικές, χαμένες γειτονιές, φιλίες, κορίτσια, ώρες που έφυγαν, αλλά άφησαν πίσω το ίχνος τους. Ένα υφέρπον πένθος συναντάμε σχεδόν σε κάθε ποίημα της συλλογής. Γλώσσα καθαρή, λιτή, αισθηματική, απλότητα, ζωντανές μεταφορές από την ακρίβεια της στιγμής και επιτυχημένες συζεύξεις εικόνας/λόγου. Από το βιβλίο, ένα ποίημα που μου άρεσε:

H ΠΟΙΗΣΗ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΤΟΠΟΣ

όπως η έξοδος ακολουθία
η χάρη της Νάντια Κομανέτσι

το βλέμμα της θλιμμένης γκαρσόνας
που νιώθει το δέος μου
και αδιαφορεί
τη στιγμή
που με συστολή με ρωτάει
κύριε Βασίλη, μαύρη ζάχαρη;
μαύρη κι η καρδιά μου
ψάρι σε δίχτυ.

 

ΣΕ ΟΝΟΜΑΖΩ ΧΙΟΥΡΡΕΜ
Σοφία Διονυσοπούλου
(εκδόσεις Το Ροδακιό, 2019)

Ένα ποιητικό έργο που επιβεβαιώνει τη συγχώνευση των λογοτεχνικών ειδών και την αξιοποίηση των αφηγηματικών μεθόδων ως σύγχρονη πρακτική του μεταμοντέρνου. Θέμα του η ερωτική σχέση του Τούρκου Σουλτάνου Σουλεϊμάν και της χριστιανής συζύγου του Χιουρρέμ, με φόντο το ιστορικό σκηνικό και τις ίντριγκες του παλατιού. Η Διονυσοπούλου καλή γνώστης των θεατρικών ρυθμών, δημιουργεί επιμέρους κείμενα-παραπομπές στη θεατρική πράξη, και μονολόγους που υπηρετούν το συνολικό της αφηγηματικό σχέδιο. Ό προφορικός λόγος, προσδίδει εδώ την ανάλογη ένταση – ειδικά στο πρώτο κείμενο με το οποίο αρχίζει το βιβλίο, είναι να σαν παρακολουθούμε αριστοφανικό πολυπρόσωπο σκηνικό, με δεσπόζουσα τη ζωντανή φωνή της ηρωϊδας (που θα μπορούσε να είναι η επικεφαλής του χορού).

Η παρούσα συλλογή αποτελεί  συνέχεια της μεταφραστικής απόπειρας της Διονυσοπούλου πάνω στα ποιήματα του Σουλτάνου Σουλεϊμαν ( «Ερωτευμένος», εκδόσεις Το Ροδακιό), γι’ αυτό και ο απόηχος εκείνου του κλίματος μεταφέρει το ανάλογο ύφος και στο παρόν έργο: συναισθηματική υπερχείλιση, εξιδανίκευση, ερωτισμό, ρομαντισμό. Επιπροσθέτως, το  σκοτεινό βάρος της εξουσίας και η ίδια η υπόθεση του κακού (καταστάσεις που αναφέρονται στην ιστορική διάσταση και στα αληθινά γεγονότα της ζωής των ηρώων), παρουσιάζονται στο βιβλίο ως μυθoπλαστικά συμπληρώματα που υποβαστάζουν και ισορροπούν τον κεντρικό του άξονα.

Όπου η συγγραφέας χρησιμοποιεί ποιητικές φόρμες, ο ρομαντισμός απογειώνεται και η  γυναικεία αισθαντικότητα ξεδιπλώνει τις πιο λεπτές αποχρώσεις της. Σε σημεία, οι στίχοι συναντούν το ελληνικό δημοτικό τραγούδι στις καλύτερες στιγμές του. Εντούτοις, έχω να κάνω μια παρατήρηση: η μίξη διαφορετικών γλωσσικών δομών και ιδιωμάτων, που (κατά τη συνήθειά της) διαχειρίζεται η Διονυσοπούλου, υπονομεύει σε μεγάλο βαθμό (και) σε αυτό το βιβλίο της, την ολοκλήρωση του εγχειρήματος.

 

69 ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ
Μια προσωπική ανθολογία
Ντινος Σιώτης
(εκδόσεις Κοινωνία των  Δεκάτων, 2018).

Η μετάφραση ποίησης που γίνεται από  έναν ποιητή είναι μια εργασία αθροιστική στη συνολική καλλιτεχνική του κίνηση. Κι  αυτό, όχι γιατί ο ίδιος εκτείνεται προς άλλες δεξιότητες, έλκοντας επιβεβαίωση σε διαφορετικό πεδίο, αλλά επειδή έτσι του ανοίγονται βιωματικά άλλοι κόσμοι, που ίσως τον αφορούν. (Μέσα σε αυτό το «ίσως» παίζεται η ίδια η καλλιτεχνική ψυχή και οι διακινδυνεύσεις της.) Η τέχνη είναι σύγκρουση κόσμων και η μετάφραση μπορεί γίνει μια ευκαιρία διεύρυνσης για τον μεταφραστή-ποιητή, μέσα από καταστάσεις που προκύπτουν από αυτή τη σύν-πραξη, μέσα από συγκρούσεις που, συχνά, ούτε και ο ίδιος είναι σε θέση να συνειδητοποιήσει. Κάθε τέτοια διεύρυνση γεννά νέο πλούτο. Μερικοί ονομάζουν αυτόν τον πλούτο «επίδραση», αλλά στην αντίληψή μου η λέξη ισχύει μόνο στις περιπτώσεις που ο μεταφραστής-ποιητής δεν έχει συγκροτήσει την απολύτως δική του γραμμή κι έτσι αυτό που απορροφά από το «άλλο» εισχωρεί στα δομικά στοιχεία της καλλιτεχνικής του ταυτότητα

Όταν ο μεταφραζόμενος ποιητής είναι ισχυρό μέγεθος υπάρχει βεβαίως ο κίνδυνος να «καταπιεί» τον μεταφραστή (όπως αισθάνομαι ότι έγινε στην περίπτωση του Έλιοτ με τον Σεφέρη). Ο κίνδυνος αυτός παραμονεύει έτσι κι αλλιώς κάθε ποιητή, ακόμη κι αν ο ίδιος δεν συν-πράττει μεταφράζοντας, γιατί, αφού διαβάζει ποίηση άλλων, κατά κάποιον τρόπο βρίσκεται σε ανάλογη θέση: μεταφράζει μέσα του ψυχικές ποιότητες, γλωσσικά στοιχεία, φόρμες, δημιουργεί αναλογίες, γοητείες, πλησιάσματα, διακρίνει το «άλλο», κινείται προς συνάντηση.

Η επίδραση τίθεται από την αρχή της ποιητικής ζωής. Οι «πρόγονοι» υπάρχουν γιατί δεν υπάρχει τέχνη χωρίς το προηγούμενό της και η αγωνία της επίδρασης (όπως ωραία το έθεσε ο Μπλουμ) δεν μπορεί παρά να αποτελεί ζήτημα μείζονος σημασίας για τον αληθινό ποιητή. Εντούτοις, το στοίχημα του «απόγονου» βρίσκεται πάντα στη δυνατότητα της υπέρβασης, το νέο που γεννιέται χρειάζεται να τροφοδοτήσει μια «συνέχεια» και όχι μια «απομίμηση».  Η μετάφραση είναι και αυτή ένα στοίχημα, που θα κερδηθεί, εάν ο ποιητής-μεταφραστής, χωρίς να χάσει το κέντρο του, εκταθεί προς το έτερο χωρίς προκατάληψη για το «ξένο», το «ριζικά διάφορο», αλλά με την τρυφερότητα του εραστή που προσδοκά τη συνάντηση.   

Ο  Ντίνος Σιώτης, κατά δήλωσή του, δεν θεωρεί τον εαυτό του επαγγελματία μεταφραστή και αντιλαμβάνεται την ποιητική μετάφραση «ως μια μορφή πλαστογραφίας». Εντούτοις, στο παρόν βιβλίο δημιουργεί ένα παλίμψηστο  έργων από όλο το φάσμα της αμερικανικής ποίησης,  φέρνοντας έως εμάς ποικίλες φωνές, τεχνοτροπίες και γλωσσικές προτάσεις. Εκτός από τα πρώτης γραμμής ποιητικά μεγέθη, Robert Loewll, Αllen Ginsberg, Ann Sexton, Raymond Carver, Ann Carson, John Ashbery, James Merrill, Jack Kerouac, κλπ, η συλλογή του περιλαμβάνει και άγνωστους στην Ελλάδα καλλιτέχνες, από το φιλικό  του περιβάλλον στις ΗΠΑ, όπου διέμεινε για μεγάλα διαστήματα.

Ο μεταφραστης-ποιητής είναι «Νομάς», για χάρη της συγκράτησης του πυρήνα της ύπαρξής του στο ενεργειακό πεδίο της γλωσσικής κοινότητας στην οποία ανήκει, γράφει στον πρόλογο της ανθολογίας ο Γιώργος Μπλάνας. Ποιητής και μεταφραστής ο ίδιος, καταθέτει ως έναρξη του βιβλίου σκέψεις για την ποιητική τέχνη των ΗΠΑ και την ίδια την υπόθεση της μετάφρασης.

                     σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι

© Poeticanet