Εκτύπωση του άρθρου


(συνέχεια)

 

Η αλληγορία της μοντερνιστικής ψυχολογίας συνεχίζεται.

Πέρασε η εποχή που τα χωράφια της ποίησης καλλιεργούταν με χειρωνακτικά έργα και ρυθμούς και εκείνη τα κοίταζε ευφορικά από το αποικιακό της μπαλκόνι. Η καλλιέργεια τότε ακολουθούσε τους κύκλους των εποχών όταν όλοι ήταν ηθογραφικά ευτυχείς, έστω και σε συνθήκες εργαστηρίου: η χαρά της σποράς, η απόλαυση του έρωτα, ο ενθουσιασμός της βροχής, η οργή του θεού, η αρρώστια, η φθορά, η απώλεια, ο χαμένος κόπος, η αλλαγή συνθηκών, το κακό του χειμώνα. Η ευχαρίστηση αποδιδόταν γερά καθισμένη στην κάθε επιβεβλημένη σημασία. Το ίδιο και ο πόνος.

Όταν πλέον οι κύκλοι του βιώματος στην ποίηση έπαψαν να συνδέονται με την χαρά και τον πόνο, ο κύκλος άλλαξε σχήμα. Την αλλοίωσή του προκάλεσε η επιστροφή των καταπιεσμένων από τον ρομαντισμό, και κατόπιν η κάλυψη των κενών της σημασίας που ξεκίνησε, βιοτεχνικά ακόμη ο συμβολισμός. Και βέβαια ο μοντερνισμός δεν θα μπορούσε παρά να δημιουργήσει στην θέση των χαμένων αυθεντικών εδαφών άλλα εδάφη, και στην θέση των συναισθημάτων άλλα συναισθήματα.

Έτσι η χαρά και ο πόνος έδωσαν έδαφος στην ικανοποίηση και την βία. Η διαφορά μεταξύ χαράς και ικανοποίησης είναι ποιοτική. Η χαρά είναι απόλαυση της υπάρχουσας συνθήκης, του είναι στην στιγμή του παρόντος. Η ικανοποίηση έρχεται με την αναγνώριση της αξίας ενός πράγματος που μας ανήκει, έχει υπόσταση συνδεόμενη με την κατοχή. ορίζεται ως εκπλήρωση επιθυμιών σε συνειδητό, ασυνείδητο και υποσυνείδητο επίπεδο και φέρνει έναν οργανισμό σε ισορροπία. Ο δε πόνος δεν διαθέτει την ενεργητική επιβολή της βίας.

Με τέτοιες ιδιότητες, η ικανοποίηση αποτελεί μεγάλο κεφάλαιο για τον μοντερνισμό, εφόσον συνδέεται με την κατασκευή της αξίας όχι απλώς αφηρημένων, αλλά στην ουσία ανύπαρκτων εννοιών που λαμβάνουν σάρκα και οστά. Η μεγάλη στιγμή αυτής της ικανοποίησης είναι η κατασκευή ενός νέου Οζυμανδία στο γεωπλεγμένο πλέον χώμα όπου ο παλιός βούλιαξε: αυτή την φορά θα βρεθεί μέσα στο νέο όρυγμα ένας -ακόμη και ασύμμετρος- κρύσταλλος ως μορφή που προκύπτει από την στιγμιαία βιωματικότητα του συμβάντος.

Οι εκδοχές της ικανοποίησης στον μοντερνισμό είναι αρκετές και συνδέονται με τις περιπέτειες και τις αντιδράσεις που αφορούν την διεκδίκηση της αξίας.

Ατομικός μοντερνισμός: ‘πρόκειται να ικανοποιηθώ’.

Καταρχήν, υπάρχουν οι ποιητές που έχουν επίγνωση της αλλαγής βαρύτητας των συμβολιστικών μετοχών, καθώς κατανοούν το κεφάλαιο των συμβολισμών μα και προβλέπουν ότι σύντομα θα εκπέσει. Το έργο που παράγεται με αυτή την συναίσθηση αναγνωρίζει την ανεπάρκεια, την αποδυνάμωση και την παρακμή της ποιητικής σημασιοδότησης. Υπάρχει η ανάγκη συμπλήρωσης, την οποία αναζητώ κάπου αλλού, σε άλλη τράπεζα σημασιών, ή σε ιστορικό παρελθόν, όπου καταφεύγω για να ολοκληρώσω την κατασκευή της νέας σημασίας.

Ο τόπος αυτός είναι, λόγου χάρη, το κατά Yeats «Βυζάντιο», όπου στην ‘πίστα’ του Αυτοκράτορα παίζει στην στιγμιαία του κρυστάλλωση ένα «σώμα χωρίς όργανα». Ο άνθρωπος, ως φορέας της αισθητικής συνείδησης, αφήνοντας πίσω του το άγνωστο ζώο με το οποίο ήταν δεμένος, δεν περιορίζεται στη θέα του τεχνουργημένου κάλλους, αλλά επιδιώκει να συγχωνευθεί με αυτό και να άρει έτσι τον διχασμό ανάμεσα στο υποκείμενο που θεάται και το αισθητικό αντικείμενο. Μεταμορφωμένη, όμως, σε αντικείμενο, σε μία απομιμητική αηδονιού του αυτοκράτορα (ή του Keats) μηχανή λυρισμού, η αισθητική συγκίνηση ακυρώνεται. Το μεγαλειώδες όραμα αυτού του αισθητικού υπερβατισμού ή τεχνουργίας, συρμένο στις ακρότατες συνέπειές του, διαστρεβλώνεται σε γκροτέσκα παραμόρφωση.

Ας δούμε πώς συμβαίνει αυτό στον «Πλου προς το Βυζάντιο»:[1]

Κάψτε την άρρωστη απ’ τους πόθους της καρδιά μου,
και στο θνητό και τ’ άγνωστό της ζώο δεμένη,
και συγκεντρώστε με όλον
μες το τεχνούργημα της αιωνιότητας.
Κι έξω απ’ τη φύση,
  δεν θα ξαναπάρω

από τη φύση την ενσώματη μορφή μου
 αλλά μορφή καθώς αυτές που φτιάχνουν
οι Έλληνες χρυσοχόοι με μάλαμα και σμάλτο
[2]

Το άτομο, συνεπώς, που δημιουργείται ανακαλύπτει ένα βασίλειο «εκτός φύσης», στο οποίο μπορεί να ενεργοποιήσει την επιθυμητική μηχανή της ποιητικότητας που έως τώρα ήταν βασανιστική. Και ενώ ο έρωτας και η τροφή ήταν επιθυμίες δεμένες με το ζώο του οργανικού σώματος, η καταστροφή του κεντρικού οργάνου, της καρδιάς ως κέντρου της επιθυμίας, δηλώνει μία νέα ομορφιά που αγιοποιεί την ασωματότητα. 

Η επιθυμία εκφράστηκε και μπορεί να πραγματοποιηθεί: μπορεί η ατομικότητα να ενισχυθεί προσθετικά, ενεργοποιημένη τεχνολογικά ως μηχανή τραγουδιού, ως μορφή ποιητικού ήχου.

Αυτή η στροφή προς την ασωματότητα θέτει σε λειτουργία ένα σχέδιο δράσης για επέκταση του μετά την ζωή. Η μετατροπή του σώματος σε ποιητική/ τραγουδιστική μηχανή οδήγησε στον από-ανθρωπομορφισμό του ατόμου, που μετατρέπεται σε ένα άθυρμα, a paltry thing. Η καρικατούρα της ποιητικότητας που ζει όχι εξελισσόμενη, αλλά από τα περιττώματα της πλέει προς το μη-ύφος: μία συσσώρευση επιλογών για μελλοντική πραγμάτωση, έναν τρόπο εκφοράς που πρόκειται να δημιουργηθεί.

Και όπως για να ξεπεράσει την έλλειψη της αιωνιότητας, την ανεπάρκεια της θνητότητας, την παρακμή του γερασμένου πολιτισμού που βιώνει σωματικά, ο ‘γέροντας’ μοντέρνος ποιητής ανεβαίνει σαν τον ευρετή του δαχτυλιδιού Μπίλμπο Μπάγκινς στο λευκό καράβι που ξεκινά για το δικό του Βυζάντιο, έτσι έρχεται πάντα η στιγμή της διασκέδασης, αυτό το ατομικό απαρέμφατο, ισχυρότερο και ακριβότερο από τις έως τώρα μετοχές των κρυφών σημασιών.

Αυτή η τεχνητή συμπύκνωση σε έναν φορέα λυρικού λόγου δημιουργεί την νέα ατομικότητα του μοντερνισμού. Το εγώ αλλάζει, τεχνητά. Ένα μόνιμο ‘σαν’ σε διαρκή ταυτοτική μετάλλαξη: σαν βασιλιάς, σαν ηθοποιός, σαν ποιητής, σαν έτοιμος, σαν θαρραλέος, σε ένα γίγνεσθαι που αναζητά την ικανοποίηση από την κατοχή των νέων αξιών. Δεν θα είμαστε ποτέ κάτι σταθερό και δεν θα καταφέρουμε ποτέ να γίνουμε όλα όσα (ή όλοι όσοι) θέλουμε. Το δε εν προόδω έργο μας περιμένει πάντα ένα νέο ύφος ώστε να επικαιροποιήσει την φωνή του.


[1] Βλ. και το κείμενο της Μάρως Παπαδημητρίου στο
https://www.poeticanet.gr/taxidi-byzantio-william-butler-yeats-a-2100.html?category_id=96
[2] Mετάφραση: Γιώργος Βαρθαλίτης https://www.poeticanet.gr/william-butler-yeats-poiimata-a-1408.html

© Poeticanet


Ημ/νία δημοσίευσης: 12 Σεπτεμβρίου 2021