Γράφει η Άννα Γρίβα

Μάρκος Δενδρινός, Το χρυσάφι του Δόγη, Γαβριηλίδης, 2019

Η συλλογή του Μάρκου Δενδρινού οριοθετείται από δύο βασικές θεματικές: την αναζήτηση της πραγματικής φύσης της πόλης της Βενετίας και τη χαρτογράφηση ενός κόσμου άχρονου, που έχει οριστεί από τα πρόσωπα και τους τόπους των μύθων. Οι δύο θεματικές με έναν υπόγειο τρόπο τέμνονται, αφού η Βενετία γίνεται τελικά ένας κόσμος αιώνιος και άφθαρτος, ενώ ο μυθικός κόσμος πραγματώνεται ως αντιληπτός από τις αισθήσεις και ολοζώντανος.

Στην πρώτη ενότητα του βιβλίου, την αφιερωμένη στη Βενετία, προκύπτει το εξής ερώτημα: ποιο είναι το χρυσάφι του Δόγη; Ποιο είναι το χρυσαφί της Βενετίας; Δεν είναι εκείνο που αντικρίζει κανείς παρατηρώντας τους αμέτρητους θησαυρούς της πόλης. Δεν είναι μια μεταφορά του πλούτου. Το χρυσάφι της Βενετίας είναι η αιωνιότητα της μνήμης, οι δεσμοί που κρατά με τον θάνατο. Αν η Γαληνοτάτη υπήρξε μια θαλάσσια αυτοκρατορία που κυριάρχησε για αιώνες, το οφείλει σε μεγάλο βαθμό σε μια μυστηριώδη δύναμη που άντλησε από την εμμονή της με τη μνήμη. Τα βενετσιάνικα αρχεία είναι αξιοθαύμαστα για την ακρίβεια και τη λεπτομέρειά τους. Τι προσπαθούσαν να διασώσουν οι Δόγηδες, αν όχι τη μνήμη; Λες και η μνήμη νικά τον θάνατο. Μια πολιτεία μεταξύ ζωής και θανάτου, μεταξύ του εδώ και του τότε, μεταξύ όσων είναι παρόντα και χειροπιαστά και όσων χάθηκαν. Μια πύλη. Η Βενετία είναι μια πύλη των άνω για τον Κάτω Κόσμο. Ή μια πύλη των κάτω για τον Ήλιο. Οι  μεγάλοι δρόμοι οδηγούν σε αδιέξοδα, ενώ οι μικροί πάντα βγάζουν κάπου. Είναι μια οφθαλμαπάτη συνεχής η Βενετία. Υπάρχουν οι πολύβουες πλατείες και πίσω από αυτές η υπόκωφη σιωπή. Υπάρχουν τα πολύτιμα πετράδια και πίσω τους το χώμα, η γη, το νερό, τα απολύτως απαραίτητα στοιχεία. Οι γόνδολες είναι φέρετρα, τα φωτεινά γεφύρια ήταν κάποτε ο τόπος του  θρήνου των μελλοθανάτων, το Lido κάθε άλλο από ένα ηλιόλουστο θερινό θέρετρο μοιάζει μέσα στο βάρος των νεκρών κοχυλιών και της σκοτεινής θάλασσας. Όλα κρύβουν μιαν άλλη αλήθεια. Αν ευωδιάσει εδώ, θα ευωδιάσει παντού: η Βενετία είναι το κλειδί. Αν το κλειδί ανοίξει την πόρτα της άλλης πλευράς, η πόρτα θα είναι ανοιχτή παντού:

αυτή είναι η Βενετία, πλάτες χωρίς φτερά, μεταμελημένοι άγιοι και μάτια που αρνούνται την αλήθεια. μάταια ως τώρα προσπαθεί το ρόδο εκεί  να ανθίσει. ως τώρα. αν όμως ανθίσει στη Βενετία θα ανθίσει παντού!

 Έτσι τελειώνει η πρώτη ενότητα ποιημάτων που αφιερώνονται στη Βενετία. Ύστερα, όταν κάποιος έχει κατέλθει, μπορεί να δει την αλήθεια της άλλης πλευράς. Το δέντρο του Κόσμου, το δεύτερο μέρος του βιβλίου, είναι η κάθοδος και η γνώση των τεράτων, της Λίλιθ, της Ευρυδίκης, των νεκρών φιλοσόφων, των μαγισσών, των ηρώων, κυρίως είναι μια Νέκυια. Το δέντρο του Κόσμου είναι οι δύο σκελετοί που σε στάση περισυλλογής κρύβονται μέσα στο χώμα, ενώ γύρω τους η Φύση οργιάζει. Είναι το πάνω και το κάτω, η ρίζα που τρέφεται από την περισυλλογή των οστών, για να γίνει άνθος, κορμός, καρπός, για να συναντήσει τη γνώση και τη ζωή:

άδικος κόπος να σβήσουν δια παντός τη μνήμη της. τα πάντα γράφτηκαν στα στήθη των δέντρων του κήπου της, στα ψίχουλα των μυρμηγκιών που διάνυαν τους μηρούς της, στον ήλιο που έκαιγε ακατάπαυστα μες στις ιδέες της. κι όσο την αντιμάχονταν τόσο εκείνη φούντωνε και γινόταν η αυτοκρατορία ολόκληρη, τα σατουρνάλια και οι μυήσεις των λουλουδιών και των ανέμων.

Αυτό είναι το ποίημα Damnatio Memoriae, η καταδίκη της μνήμης δηλαδή, που αφορούσε την καταστροφή όλων των τεκμηρίων, που σχετίζονταν με ένα μισητό πρόσωπο, του οποίου το ίχνος στην ιστορία έπρεπε να αφανιστεί. Για τους αρχαίους Ρωμαίους δεν υπήρχε μεγαλύτερη ατίμωση από το να χαθεί  η μνήμη κάποιου, αυτός ήταν ο πραγματικός θάνατος. Έτσι, η δεύτερη αυτή ενότητα συναντά την πρώτη, συναντά τη Βενετία της μνήμης.

Μας λέει: ας θυμόμαστε τα τέρατα, τους σκοτεινούς μύθους, τους θρύλους που έρχονται από τα πέρατα του κόσμου, γιατί εκεί καταγράφεται ο κόσμος και η πορεία του, εκεί μεταφέρεται και η ιστορία του καθενός από εμάς. Γι’ αυτό και είναι άδικος κόπος να προσπαθεί να διαγράψει κανείς τη μνήμη, ένα μαγικό έντομο θα την περιφέρει μέσα στον άνεμο, από το ρόδο μέχρι το αγκάθι.

Στο βιβλίο αυτό δύο τόποι συνομιλούν διαρκώς: ένας πραγματικός και ένας άλλος μεταφυσικός. Ο ένας συμπληρώνει τον άλλο, ο ένας αποκαλύπτει τον άλλο. Δεν μπορεί να υπάρξει ο κόσμος μισός, ούτε ο άνθρωπος μπορεί να υπάρξει μισός, χωρίς τη λεπτή ισορροπία της υλικής και της άυλης πλευράς τους, της θνητής και της αιώνιας. Ας διαβάσουμε αυτά τα ποιήματα και ας βρούμε ξανά το νήμα της χαμένης ισορροπίας μας.

Άννα Γρίβα
© Poeticanet