Νεοελληνικές Σπουδές για τον 21^ο αιώνα

Νεοελληνικές Σπουδές για τον 21^ο αιώνα
Μια  Άποψη από την "Εδρα Κ. Π. Καβάφη" και το Νεοελληνικό Προγραμμα στο  Πανεπιστήμιο Μίσιγκαν Αν Άρμπορ,  στις ΗΠΑ.

Γράφει η Δρ. Δέσποινα Μαργωμένου, Λέκτορας, Τμήμα Κλασικών Σπουδών/Νεοελληνικό Πρόγραμμα, Πανεπιστήμιο Μίσιγκαν, Αν Αρμπορ.

Καλοκαιρινό ηλιοβασίλεμα στο κάστρο της Μύρινας, στη Λήμνο: στίχοι για τη μοίρα του Φιλοκτήτη, την προδοσία του Οδυσσέα και το δίλημμα του Νεοπτόλεμου. Οι «ηθοποιοί» της παράστασης είναι αμερικανοί φοιτητές του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν που βρίσκονται στο νησί για εθνολογική έρευνα με ακτιβιστικές ομάδες ανταλλακτικής οικονομίας. Φοιτητές οικονομικών, ιατρικής, βιολογίας, οικολογίας και αγγλικών που τους συνδέει η τριετής και πλέον σχέση τους με το Νεοελληνικό Πρόγραμμα του πανεπιστημίου. Μια σχέση που για τους περισσότερους ξεκίνησε τυχαία, δεδομένου ότι το πανεπιστήμιο προσφέρει 65 διαφορετικές ξένες γλώσσες κάθε εξάμηνο. Σε κάποιες περιπτώσεις κάπου απ΄το  βάθος του χρόνου και της οικογενειακής μνήμης εμφανίζονται μια γιαγιά κι ένας παππούς, ή  κάποτε, πιο άμεσα,  εκείνη η ξέφρενη παρέα με τα ξαδέρφια που συναντιούνται «στο χωριό» κάθε καλοκαίρι.  Δεν πρόκειται για τον κανόνα. Σε κάθε περίπτωση, η σχέση με τη νεοελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό διαρκεί για χρόνια ή για πάντα. Και τα μαθήματα ξαναγεμίζουν κι αυτό το εξάμηνο με ομάδες φοιτητών έτοιμες ν’ αναζητήσουν τα ελληνικά μυθολογικά θέματα στο Hunger Games και στο True Detective, να περιηγηθούν την νεότερη Ελλάδα μέσα από ταξιδιωτικά κείμενα, να διερευνήσουν μαζί με συμφοιτητές τους απ’ την Ελλάδα τα πολιτιστικά στερεότυπα με τα οποία συνηθίζουν να σκέφτονται ο ένας για τη χώρα του άλλου, να συγκρίνουν τις απόψεις τους για το μεταναστευτικό και τους πρόσφυγες και να εντοπίσουν ομοιότητες και διαφορές της street art και του graffiti culture ανάμεσα στους δρόμους του Detroit και της Θεσσαλονίκης ή της Αθήνας επιστρατεύοντας τις κάμερες και τα βίντεο των iphone τους και το skype στον υπολογιστή τους.

Σε μια περίοδο κρίσης για τις ανθρωπιστικές σπουδές  παγκοσμίως αλλά και κρίσης στην Ελλάδα, η προώθηση των Νεοελληνικών Σπουδών (πολιτισμού, γλώσσας και ιστορίας) γίνεται καθημερινά πιο δύσκολη και η επιβίωσή τους επισφαλής.  Το Νεοελληνικό Πρόγραμμα στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν και η Έδρα Κ. Π. Καβάφη με διευθυντή τον καθηγητή Βασίλη Λαμπρόπουλο δημιουργήθηκαν αποκλειστικά με χρήματα της τοπικής ελληνικής κοινότητας  και του Πανεπιστημίου κι ενισχύθηκαν τα τελευταία χρόνια από κληροδοτήματα ιδρυμάτων και δωρεές Ελλήνων και ομογενών. Σημαντικό ιδιαίτερα είναι η οικονομική και ηθική βοήθεια που έχει δεχθεί το Πρόγραμμα τα τελευταία είκοσι χρόνια από το Ιδρυμα Νεοελληνικών Σπουδών (Foundation for Modern Greek Studies), που δημιουργήθηκε από ομογενείς και συνεχίζει το έργο του κινητοποιώντας την ελληνοαμερικανική κοινότητα και στηρίζοντας τη σύγχρονη παράδοση του οικουμενικού ελληνισμού. Η οικονομική βιωσιμότητα της Έδρας είναι εξασφαλισμένη με άλλα λόγια. Ωστόσο η βιωσιμότητα και προώθηση των νεοελληνικών σπουδών στα αμερικανικά πανεπιστήμια, η ικανότητά μας δηλαδή να κεντρίζουμε την περιέργειά των φοιτητών και να αποδεικνύουμε πως οι νεοελληνικές σπουδές είναι αξιόλογο αντικείμενο μελέτης και γνώσης, είναι ζήτηματα που μας απασχολούν όλους και απαιτούν προσαρμογή των προγραμμάτων σπουδών στις τεχνολογίες και τα ζητούμενα των καιρών. Δυστυχώς, ένα μάθημα που υπόσχεται να διαβάσει και να αναλύσει Σεφέρη ή Καζαντζάκη δεν είναι πλέον αυταπόδεικτο ότι θα κεντρίσει το ενδιαφέρον ένος σημαντικού αριθμού αμερικανών φοιτητών και πολύ λίγα αμερικανικά πανεπιστήμια έχουν πια την πολυτέλεια να προσφέρουν μαθήματα για 2-3 προπτυχιακούς φοιτητές. Μήπως όμως το «ζήτημα βιωσιμότητας» είναι περισσότερο πρόκληση και λιγότερο πρόβλημα;

Σύγκριση και διεπιστημονικότητα ως μέσα διδασκαλίας: Προπτυχιακές και Μεταπτυχιακές Σπουδές

Στο Νεοελληνικό Πρόγραμμα του Μίσιγκαν εκτός απ’ τον καθηγητή Βασίλη Λαμπρόπουλο απασχολούνται πλήρως δύο καθηγήτριες, η Άρτεμις Λεοντή και η Δέσποινα Μαργωμένου. Εκτός απ’ τη συνεχή ενημέρωση του διδακτικού προσωπικού σε νέες παιδαγωγικές μεθόδους εκμάθησης ξένων γλωσσών, συμμετέχουμε ενεργά σε συζητήσεις και δράσεις σχετικά με παιδαγωγικά ζητήματα και τεχνολογίες που αφορούν το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα (π.χ. National Standards for Foreign Language Learning in the 21st Century), αλλά και σε πρωτοβουλίες του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν ειδικότερα (π.χ. “translation across the curriculum”, “race”, “global learning”, “engaged learning”, κλπ.) Κοινός τόπος όλων των μαθημάτων μας, γλώσσας, πολιτισμού, και ιστορίας είναι η συγκριτική μελέτη με άξονες την «μετάφραση», την «πολιτιστική κληρονομιά», και το λεγόμενο “classical reception”—οι “τόποι” με άλλα λόγια όπου συναντώνται το “άλλο” με το “εμείς” και το “παρελθόν” με το “παρόν”. Ιδιαίτερη επίσης είναι η έμφαση στην έρευνα ειδικά για προπτυχιακούς φοιτητές. Για το λόγο αυτό το πρόγραμμα συμμετέχει μέσω των καθηγητών του σε  διεπιστημονικά ερευνητικά προγράμματα που συνδιάζουν τις νεοελληνικές σπουδές με την αρχαιολογία, την ανθρωπολογία και την περιβαλλοντολογία.  

Η συγκριτική προσέγγιση αποτελεί βασικό άξονα και των μεταπτυχιακών σπουδών που προσφέρει το πρόγραμμα. Οι φοιτητές μελετούν τη νεώτερη Ελλάδα τοποθετώντας την σε ένα ευρύτερο ανθρωπολογικό, ιστορικό, γλωσσολογικό ή πολιτιστικό πλαίσιο.Για παράδειγμα, φέτος υπάρχουν τέσσερις υποφήφιοι διδάκτορες Συγκριτικής Φιλολογίας οι οποίοι στην έρευνά τους συσχετίζουν την ελληνική λογοτεχνία με άλλες μεσογειακές, εμπλουτίζοντας έτσι την κατανόσή της. 

Τα ερευνητικά ενδιαφέροντα των τριών καθηγητών του Νεοελληνικού Προγράμματος στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν καλύπτουν ένα μεγάλο χρονικό φάσμα (από τα Προϊστορικά χρόνια ώς τη Μεταμοντέρνα Ελλάδα) και γεωγραφικό εύρος (από τη Μικρά Ασία ώς την Αμερική).  Επίσης ασχολούνται με πολλές πολιτιστικές εκφράσεις, από την υλική ώς την καλλιτεχνική και τη δικτυακή.  Μελετούν επώνυμους και ανώνυμους δημιουργούς, αρχαίους και σύγχρονους τεχνίτες, λησμονημένους και σημερινούς κώδικες.  Συγγράφουν και επιμελούνται βιβλία, δημοσιεύουν άρθρα, κάνουν ανακοινώσεις συνεδρίων, δίνουν διαλέξεις, οργανώνουν πάνελς, συμμετέχουν σε διεθνείς επιτροπές εταιρειών και περιοδικών, και γενικά έχουν μια δυναμική και διαρκή παρουσία στον επιστημονικό χώρο.  Το ίδιο ισχύει και για άλλους καθηγητές του Μίσιγκαν που συνεργάζονται με το πρόγραμμα  οι οποίοι προσφέρουν στη μελέτη του περιβάλλοντος και της οικολογίας (Γιοχάνες Φουφόπουλος), της ελληνικής πολιτικής (Γιώργος Τσεμπελής), της λογοτεχνίας (Τατιάνα Αλέξις) και της συγγραφής (Νάταλι Μπακόπουλος).  

Δημόσια Παρουσία και Δράσεις

Το Νεοελληνικό Πρόγραμμα του Μίσιγκαν δίνει τέλος ιδιαίτερη σημασία στο διάλογο τόσο με την τοπική όσο και με την ευρύτερη κοινότητα: στη δημόσια παρουσία και δράση του με άλλα λόγια. Εκτός απ’ τις δημόσιες διαλέξεις, παραστάσεις, εκθέσεις και συναυλίες που οργανώνει το πρόγραμμα κάθε εξάμηνο, από πέρσι ξεκίνησε ένας κύκλος ανοιχτών δημόσιων συζητήσεων για το κοινό (ακαδημαϊκό και άλλο) μέσω τηλεσυνεδριασης/τηλεσυνεδιάσκεψης σε άμεση σύνδεση με την Ελλάδα κι άλλα μέρη των ΗΠΑ. Πέρσι η συζήτηση αφορούσε τις εκλογές. Για αυτό το εξάμηνο τα θέματά μας αφορούν την εισροή προσφύγων στα νησιά του  ΒΑ Αιγαίου και τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στη διαχείριση και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας.  

Ένα πρόσφατο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο «ανοίγουμε» τη διεπιστημονική/συγκριτική έρευνα του Προγράμματος στο ευρύτερο κοινό αποτελεί και το καινούριο πρότζεκτ του καθ. Βασίλη Λαμπρόπουλου σε συνεργασία με τον Δρ. Nick Geller, «The Greek Campus». Πρόκειται για έρευνα η οποία είναι άμεσα προσβάσιμη απ’ το κοινό και η οποία «ανοίγει» το πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν σε επισκέπτες τόσο μέσω υπολογιστή όσο και σε πραγματικό χρόνο  μέσω κινητού, επιτρέποντας την πολυδιάστατη ανάγνωση της ιστορίας και της αρχιτεκτονικής του πανεπιστημίου http://sites.lsa.umich.edu/greekcampus/ 

Η ιστοσελίδα του προγράμματος «Παράθυρο στον Ελληνικό Πολιτισμό» (Window to Greek Culture) https://www.lsa.umich.edu/modgreek/windowtogreekculture) περιλαμβάνει δημόσιες συζητήσεις (forum) όχι μόνο για τον Καβάφη αλλά και για θέματα και πρόσωπα της ελληνικής ιστορίας, λογοτεχνίας, τέχνης, και επικαιρότητας.

Τέλος, η σελίδα facebook του Προγράμματος https://www.facebook.com/UMModGreek?ref=aymt_homepage_panel είναι πολύ πιο άμεση και επίκαιρη προβάλλοντας όχι μόνο τις δραστηριότητες του προγράμματος και των φοιτητών αλλά και θέματα που ενδιαφέρουν το κοινό σχετικά με τις εξελίξεις στη χώρα.