Εκτύπωση του άρθρου

 

Είναι δυνατή η πιστή μετάφραση  της ποίησης; Η προσαρμογή του κειμένου στις απαιτήσεις που δημιουργούνται στη γλώσσα υποδοχής οδηγεί στη δημιουργία νέου ποιήματος; Προκύπτουν ζητήματα ηθικής δεοντολογίας και ποια είναι αυτά; Είναι δυνατή η μετάφραση ενός κειμένου στη γλώσσα ενός λαού   με  διαφορετικές πολιτισμικές παραδόσεις και ποιες  οι δυσκολίες? Πως προσεγγίζεται το Διαφορετικό το Άγνωστο και τι συμβαίνει   όταν η μετάφραση επιτελείται σε μια διαφορετική ιστορική περίοδο   από εκείνην του πρωτοτύπου? -Η μετάφραση ενός ποιήματος αποτελεί και κριτική αποτίμηση   του  πρωτοτύπου?  Γιατί επιλέγουμε να μεταφράσουμε ένα συγκεκριμένο ποίημα?   Είναι για μας άσκηση ή αισθητική ανταπόκριση?

Ας εξετάσουμε πως μεταφράζει ο Ezra Pound το ποίημα “ALBA ΙNNOMINATA”, γραμμένο τον 12ο αιώνα στην Οξιτανία1:

In a garden where the whitethorn spreads her leaves
My lady hath her love lain close beside her,
Till the warder cries the dawn—Ah dawn that grieves!
Ah God! Ah God! That dawn should come so soon!

"Please God that night, dear night should never cease,
Nor that my love should parted be from me,
Nor watch cry 'Dawn'—Ah dawn that slayeth peace!
Ah God! Ah God! That dawn should come so soon!

"Fair friend and sweet, thy lips! Our lips again!
Lo, in the meadow there the birds give song!
Ours be the love and Jealousy's the pain!
Ah God! Ah God! That dawn should come so soon!

"Sweet friend and fair take we our joy again
Down in the garden, where the birds are loud,
Till the warder's reed astrain
Cry God! Ah God! That dawn should come so soon!

"Of that sweet wind that comes from Far-Away
Have I drunk deep of my Beloved's breath,
Yea! of my Love's that is so dear and gay.
Ah God! Ah God! That dawn should come so soon!"

Envoi.

Fair is this damsel and right courteous,
And many watch her beauty's gracious way.
Her heart toward love is no wise traitorous.
Ah God! Ah
 GodThat dawns should come so soon!

Η πρώτη στροφή στο πρωτότυπο κείμενο είναι η ακόλουθη:

En un vergier sotz fuella d’ albespi
tenc la dompna son amica costa si,
Tro la gayta crida que l’ alba vi.

Oy Dieus, oy Dieus, de l’ alba ! tan tost ve!2

Και η πιστή (?) μετάφρασή της:

Σε έναν κήπο όπου τα λευκάκανθα  σκορπούν τα φύλλα τους
Η αρχόντισσα είχε τον εραστή της ξαπλωμένο δίπλα της
ώσπου ο φρουρός να αναγγείλει την αυγή –
Ω Θεέ, ω Θεέ ! Γιατί η αυγή να έλθει τόσο γρήγορα.

Όμως  ο Pound την μεταφράζει :
Σε έναν κήπο όπου τα λευκάκανθα  σκορπούν τα φύλλα τους
Η αρχόντισσά μου είχε τον εραστή της ξαπλωμένο δίπλα της
ώσπου ο φρουρός να αναγγείλει την αυγή – Ω την αυγή που φέρνει θλίψη
Ω Θεέ, ω  Θεέ ! Γιατί η αυγή να έλθει τόσο γρήγορα.

Προσθέτοντας το κτητικό «μου» στο «η αρχόντισσά μου» ,ο Pound μετατρέπει την ανωνυμία του αφηγητή σε μια προσωπική αφήγησηαλλάζει δηλαδή την εικόνα αφού ο αφηγητής δεν είναι πλέον ο αμέτοχος μάρτυρας του συμβάντος , αλλά είναι το πάσχον υποκείμενο. Προχωρώντας στην ανάγνωση της μετάφρασης βρίσκουμε μια περισσότερο εντυπωσιακή διαφορά στον 11ο στίχο του ποιήματος:

“Tot o fassam en despieg del gilos”  του οποίου η μετάφραση είναι:

ας κάνουμε (το κάθε τι) (χωρίς να υπολογίζουμε ) τον ζηλιάρη

Ωστόσο ο Pound τον μεταφράζει
Δικός μας ας είναι ο έρωτας και της ζήλειας (ας είναι) ο πόνος

Ζηλιάρης είναι ο σύζυγος της γυναίκας. Βλέπουμε επομένως ότι στη μετάφραση του  ο Pound αδιαφορεί για την ηθική διάσταση της πράξης και εξυμνεί την αξία του έρωτα.

Ο Pound μας λέει ότι στην ποίηση η γλώσσα φορτίζεται και αποκτά ενέργεια με διάφορους τρόπους. Διακρίνει τρεις ιδιότητες στον ποιητικό λόγο: τη Μelopoiia”, (τη μουσική των λέξεων που είναι αδύνατο να αποδοθεί στη μετάφραση), τη “Phanopoiia” (δηλαδή τις εικόνες του ποιήματος που είναι δυνατόν να αποδοθούν στη μετάφραση) και τη “Logopoiia” (τον  χορό των λέξεων που δεν είναι δυνατό να μεταφραστεί).

Συμπερασματικά,  ενώ ο ρυθμός είναι η πλέον σημαντική ιδιότητα των στίχων και ο χορός των λέξεων χαρακτηρίζει το πρωτότυπο,  μόνο οι εικόνες είναι δυνατόν να αποδοθούν στη μετάφραση επακριβώς. Δημιουργείται επομένως η ανάγκη στον μεταφραστή να εύρει ανάλογες λέξεις και τεχνικές που ωστόσο απαιτούν ποιητική εμπειρία ώστε το πρωτότυπο να οδηγηθεί επιτυχημένα στον παράλληλο κόσμο της γλώσσας υποδοχής.

Είναι πολύ χρήσιμη επίσης για τον μεταφραστή η μελέτη του πολιτιστικού περίγυρου και της ιστορικής περιόδου γραφής του πρωτοτύπου. Διότι έτσι θα μπορέσει να κατανοήσει τις ηθικές αξίες που αναδεικνύονται στο πρωτότυπο ποίημα και τη σημασία της κάθε λέξης  στους στίχους του.

Ο μεταφραστής-ποιητής χρειάζεται να επενδύσει την ψυχική του ενέργεια η οποία πολλές φορές τον οδηγεί σε απρόβλεπτες λύσεις  και στίχους που πρακτικά συνθέτουν ένα νέο ποίημα το οποίο προκύπτει βέβαια από το πρωτότυπο αλλά δεν είναι όμοιο με αυτό. Ο George Steiner αναφέρει ότι αν το μεταφρασμένο ποίημα αποδειχθεί κατώτερο του πρωτοτύπου, εμμέσως αναδεικνύονται όλες εκείνες οι αρετές του που ο μεταφραστής δεν μπόρεσε αναδείξει στη γλώσσα υποδοχής. Αν πάλι η μετάφραση προκύψει καλύτερη, τότε μάλλον το πρωτότυπο κείμενο δεν απέδωσε όλη την ποιητική του δεινότητα4.
______________________________

[1] Η  περιοχή της Νότια Γαλλίας όπου μιλιέται η γλώσσα του «Οκ»
2 René Nelli et René Lavaud, Les troubadours II/Le trésor poétique de l’Occitanie, Desclée De Brouwer, France, 1966.
Ezra Pound, Exultations, http://www.gutenberg.org/files/40200/40200-h/40200-h.htm.
3 Stuart Y. McDougal, “EZRA POUND and the Troubadour Tradition, Princeton University Press, Princeton, 1972
4 George Steiner, Μετά τη Βαβέλ, SCRIPTA, 1998

© Poeticanet


Ημ/νία δημοσίευσης: 12 Σεπτεμβρίου 2021