Βρίσκεται πράγματι η ποίηση απέναντι στη ρητορεία, ως εχθρός και αντίπαλον δέος; Αν εννοήσουμε τη ρητορεία στην κακή εκδοχή της, δηλαδή ως μια προσπάθεια εξαπάτησης, πρόκλησης ενός άλογου συναισθήματος που οδηγεί σε άλογες πράξεις, εύκολου διδακτισμού και ελέγχου ενός απαίδευτου κοινού μέσα από τον εντυπωσιασμό και τα ψεύδη, τότε πράγματι η ρητορεία ουδεμία σχέση μπορεί να έχει με την ποίηση, την τέχνη του ελάχιστου, της απόλυτης λιτότητας που επιδιώκει από αρχαιοτάτων χρόνων να εκφράσει το μυστήριο του κόσμου και της ομορφιάς ή τις βαθύτερες αγωνίες της ανθρωπότητας.

Αν, όμως, γυρίσουμε στη μήτρα της ρητορικής και στη βέλτιστη εκδοχή της, τότε θα δούμε ότι όχι μόνο η ρητορεία δεν είναι αντίπαλος της ποίησης, αλλά με έναν τρόπο συγγενεύει κάποτε μαζί της ως προς τον στόχο της: η ρητορική είναι η άσκηση πειθούς. Ο χρηστός ρήτορας θέλει  να πείσει για την αλήθεια του λόγου του με τρόπο απολύτως θεμιτό, δηλαδή με συλλογισμούς, ακριβή τεκμήρια και ένα απαραίτητο άγγιγμα της ευαισθησίας του δέκτη. Μήπως όμως και η ποίηση έχει κάποτε τον αυτό στόχο, την πειθώ; Τι είδους πειθώ επιδιώκει ο ποιητής; Είναι ο Ιταλός ποιητής Giacomo Leopardi (1798–1837), που στο έργο του Zibaldone di pensieri εκφράζει αυτή τη θέση με τρόπο εύγλωττο και τολμηρό: μπορεί να εφαρμόσει κανείς στην ποίηση (όπως επίσης στα πράγματα που έχουν σχέση ή συγγένεια με εκείνη) εκείνο που έχω πει αλλού: ότι στις σπουδαίες δράσεις είναι απαραίτητο ένα μίγμα πειθούς και πάθους ή ψευδαίσθησης.

Τι είναι αυτό που εννοεί ο Leopardi; Ότι η ποίηση, ως μια ενέργεια σπουδαία για την ανθρώπινη κοινότητα, αφού εκφράζει τις βαθύτατες ρωγμές της συνείδησής της, επιδρά στο κοινό με έναν σύνθετο τρόπο: πείθει ότι εκφράζει μια κρυφή αλήθεια του κόσμου, εγείρει τα ειλικρινέστερα και ευγενέστερα αισθήματα, δημιουργεί μια παράλληλη πραγματικότητα εικόνων, που μοιάζουν να αποκρυσταλλώνουν τα χαώδη νοήματα του σύμπαντος.

Ο Leopardi συνεχίζει εμμένοντας στη σημασία της πειθούς: η ποίηση έχει ανάγκη από ένα ψευδές που όμως να μπορεί να πείσει. Το ψεύδος της ποίησης, κατά Leopardi, δεν είναι, παρόλα αυτά, μια εξαπάτηση, αλλά η δημιουργία μιας πραγματικότητας μέσω του ποιητικού λόγου, που πείθει τον αναγνώστη πως το πράγμα είναι ή μπορεί να είναι πράγματι έτσι. Το ψεύδος της ποίησης φροντίζει να διασωθούν οι δυνατότητες της πραγματικότητας, οι δυνατότητες να αποδειχθούν απολύτως αληθή τα όνειρα, οι προσδοκίες και οι διαισθήσεις των πιο ευαίσθητων ανθρώπινων όντων.

© Poeticanet