Στον Πυθιόνικο V του Πινδάρου, ο οποίος είναι αφιερωμένος στον Αρκεσίλα τον Κυρηναίο, βασιλιά της Κυρήνης, νικητή σε αρματοδρομία, στου Πυθικούς Αγώνες του 462, ο ποιητής αναφέρει:

μάκαρ δὲ καὶ νῦν, κλεεννᾶς ὅτι
εὖχος ἤδη Πυθιάδος ἵπποις ἑλὼν
δέδεξαι τόνδε κῶμον ἀνέρων
Ἀπολλώνιον ἄθυρμα

(στιχ. 20-23)

[Και τώρα μακάριος είσαι
που κέρδισες στα Πύθια αρματοδρομία
και δέχεσαι αυτόν τον ύμνο
Απολλώνιο άθυρμα.]
 

Ο ποιητής λοιπόν μακαρίζει τον Αρκεσίλα όχι μόνο γιατί κέρδισε την αρματοδρομία, αλλά επειδή ως αποτέλεσμα της νίκης προέκυψε ο ύμνος. Ο ύμνος λοιπόν είναι η αιτία μιας νέας κατάστασης στην οποία βρίσκεται ο Αρκεσίλας: είναι πια μάκαρ εξαιτίας του ποιήματος προς τιμήν του. Η ποίηση λοιπόν μπορεί να είναι αιτία της μακαριότητας, η οποία είναι μια κατάσταση ιδανική και αποτελεί γνώρισμα των θεών, όπως φαίνεται και από άλλα κείμενα της αρχαίας γραμματείας.[1]

Στη συνέχεια ο ύμνος ονομάζεται Ἀπολλώνιον ἄθυρμα, φράση η οποία έχει ερμηνευτεί με πολλούς τρόπους. Είτε μπορεί να σημαίνει ότι ο ύμνος είναι ένα παιχνίδι του Απόλλωνα,[2] πράγμα εύλογο, αν σκεφτούμε ότι ο Απόλλωνας είναι ο θεός του τραγουδιού και της ποίησης, είτε μπορεί να ερμηνευτεί ως τέρψη, χαρά, σημασία παρόμοια με αυτή που έχει στην αρχαία ελληνική η λέξη ἄγαλμα.[3]

Στην περίπτωση της πρώτης ερμηνείας (αν δηλαδή δεχτούμε ότι το Ἀπολλώνιον ἄθυρμα είναι το παιχνίδι του Απόλλωνα) είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται η ποίηση, δηλαδή ως παιχνίδι των θεών, στο οποίο τελικά λαμβάνουν μέρος και οι θνητοί. Άλλωστε, όπως φαίνεται και από άλλα κείμενα της αρχαίας γραμματείας η ποίηση είναι ένα παιχνίδι, άρα το παίγνιο είναι βασικό στοιχείο της καλλιτεχνικής δημιουργίας, συνδεδεμένο πάντα με τους θεούς.[4]

Στην περίπτωση της δεύτερης ερμηνείας (αν δηλαδή δεχτούμε ότι το Ἀπολλώνιον ἄθυρμα είναι η τέρψη που αισθάνεται ο θεός ακούγοντας τον ύμνο) ερχόμαστε και πάλι σε μια γνήσια αρχαιοελληνική αντίληψη: η ποίηση είναι τέρψη[5] και μάλιστα μια τέρψη των θεών. Μπορούμε λοιπόν κι εμείς να χαρούμε, να ευφρανθούμε σαν θεοί, ακούγοντας τον ύμνο.

Παιχνίδι, τέρψη, ποίηση, θεία μακαριότητα, καθώς φαίνεται, για τους αρχαίους Έλληνες είναι  καταστάσεις αλληλένδετες, αν όχι κάποτε ταυτόσημες.

____________________________

[1] Ενδεικτικά βλ. Σαπφώ L.–P. 1 και 82
[2] Βλ. μτφρ. Π. Λεκατσά και σχόλια στον Πυθιον. V, όπου αναφέρεται ότι η φράση οφείλεται όχι μόνο στο γεγονός ότι ο Απόλλωνας είναι ο θεός της ποίησης, αλλά και στο γεγονός ότι η νίκη κερδήθηκε στους αγώνες του και ίσως ο ύμνος τραγουδιέται στα Κάρνεια.
[3] Βλ. το λήμμα ἄθυρμα στο Liddel- Scott
[4] Ενδεικτικά βλ. Βακχυλίδης ἀθύρματα Μουσᾶν, 48, όπου τα παιχνίδια των Μουσών είναι τα τραγούδια.
[5] Βλ. poeticanet τχ. 23, Μαϊος 2015, Άννα Γρίβα, Οι ποιητές για την ποίηση: στις ρίζες της αισθητικής σκέψης

Άννα Γρίβα
© Poeticanet