© Poeticanet 

 

 

Όταν ο κάμπος δεν είχε πόρτες
ούτε τα σύννεφα τοίχους,
οι ποιηταί ήσαν μακάριοι.

Εταξείδευαν από ένα παράθυρο
σε γοητευτικά νησιά, και γυμνές νύμφες
συνέλεγαν τον χρυσό από τα ζεστά χέρια των.

[...]

(Homero Aridgis, Ποιητής υπό εξάλειψιν, μτφρ. Κ. Βάσση)

 

Ποίηση και Φιλοσοφία, Ποίηση - Φιλοσοφία, Ποίηση ή Φιλοσοφία... Εκδοχές της σχέσης των δύο αιωνίων «αντιπάλων». Ανατρέχοντας στο αρχείο τευχών του Poeticanet από τον Ιανουάριο του 2016, όταν και καθιερώσαμε το θεματικό αφιέρωμα ανά τεύχος, βρήκα σε δεκατρία συναπτά τεύχη στα αντίστοιχα αφιερώματα πολλαπλές αναφορές μου σχετικά.  Ας θέσω λοιπόν τα ερωτήματα τα οποία προκύπτουν από την περιδιάβαση μου αυτή στο θέμα μας. Είναι η ποίηση στοχαστική και φιλοσοφική ή μήπως αισθηματική, υπόθεση της καρδιάς, όπως ένας διαφωτιστικός, οξύς διαχωρισμός των πεδίων του επιστητού το θέλει; Είναι μήπως δαιμονική, όπως διαμαρτύρονται οι φονταμενταλιστές; Ένα ψεύδος, όπως ο Πλάτων διαβεβαιώνει;  Ή μήπως μαρτυρεί παρακμή, όπως οι θιασώτες του σοσιαλιστικού ρεαλισμού προειδοποιούν;

***
Η αυθεντική φιλοσοφία αναγνωρίζει στη θρησκεία έναν αξιόλογο αντίπαλο, ο οποίος δεν πρέπει να εκμηδενιστεί, αν δεν πρέπει και η ίδια η φιλοσοφία να ακυρωθεί
                             (Κarl Jaspers, Existenzphilosophie)

Aς συνεχίσω θέτοντας ακόμη ένα, το μεγαλύτερο ίσως φιλοσοφικό ερώτημα:  Τι αξία έχει να ζει κανείς όταν υποφέρει; Ο πόνος οδηγεί στη μεταστροφή νοός και αυτή στην καταλλαγή. Ο ηδονισμός οδηγεί στον κόρο, πρωταρχική αιτία της πτώσης κατά τον Ωριγένη. Η αρχαιοελληνική τραγωδία στην καταστροφή, μέσα από το σχήμα Άτη, Ύβρις, Νέμεσις, Τίσις. Ο χριστιανισμός οδηγεί στην εξιλέωση, χωρίς την οποία η ζωή δεν έχει κανένα νόημα, μέσα από το σχήμα αμαρτία, μετάνοια, συμφιλίωση. Η αποκατάσταση της τάξης που έχει διασαλευθεί, χωρίς την ενοχή όμως, προσδίδει την αίσθηση ανάτασης που χρειάζεται η ζωή για να μην βυθιστεί στο παράλογο. Χωρίς το θείο δράμα το ανθρώπινο καθίσταται απλώς ανυπόφορο.

Ο υπαρξισμός φάνηκε να προσφέρει τη λύση στην τυραννική κυριαρχία του ορθού λόγου προτάσσοντας την ύπαρξη έναντι του τελευταίου, κληροδοτώντας της όμως παράλληλα την ενοχή.. To καρτεσιανό cogito γίνεται deleo (υποφέρω άρα υπάρχω).  Ακόμη και όταν δεν οδηγεί στο μηδέν όμως, καμιά εξιλέωση δεν χωρεί εδώ. Δεν το επιτρέπουν η ριζική ατέλεια της ανθρώπινης φύσης και το εφάμαρτο της ιστορίας. Έτσι ως μόνη λύση φαντάζει και πάλι η επιστροφή στην χριστιανική φιλοσοφία των ελλήνων πατέρων, γνωστή ή ανεπίγνωστη κοίτη του υπαρξισμού. Ύπαρξη, ναι, ύπαρξη φωτισμένη -χωρίς όμως ενοχή.  

Στη μηδενιστική εκδοχή του υπαρξισμού, η τέχνη εν γένει προτείνεται ως υποκατάστατο του υπερβατικού εχέγγυου που απουσιάζει. Θεολογία και ποίηση ταυτίζονται. Αυτό είναι κάτι που αμφότερες πάντοτε γνώριζαν, η μεν θεολογία εκφραζόμενη ως ποίηση υψηλή και θέτοντας μέχρι σήμερα τα πιο τολμηρά ερωτήματα που σχετίζονται με την ανθρώπινη ύπαρξη και εμπειρία, όπως κάθε γνήσια φιλοσοφία άλλωστε, ανταποκρινόμενη στη διαρκή πρόκληση της αμφισβήτησής της από την εκκοσμίκευση, επικαιροποιώντας την κληρονομιά του παρελθόντος, διαλεγόμενη δημιουργικά με το παρόν, προσβλέποντας σε ένα ζωντανό μέλλον,  και η δε ποίηση εκφραζόμενη ως συγκαλυμμένη μεταφυσική, όπως έχει υποστηρίξει ο Cassirer. Mια μεταφυσική ρεαλιστική όμως και όχι νεφελώδης, που εδράζεται στο παρόν, την ιστορία, τη φύση, τον πολιτισμό... 

***   

      Ο φιλών την ψυχήν αυτού, απολέσει αυτήν· και ο μισών την ψυχήν αυτού εν τω κόσμω τούτω, εις ζωήν αιώνιον διαφυλάξει αυτήν
                        (Ιω 12, 25)

O ποιητής θυσιάζεται για την τέχνη του, μοιράζοντας τον εαυτό του στο κοινό τραπέζι της ανθρωπότητας, μοιράζοντας την εμπειρία του η οποία αναγόμενη σε αισθητικό γεγονός, μνημείο ες αεί, του χαρίζει την «αθανασία». Σύμφωνα με τον ορισμό του Sartre άλλωστε ποιητής είναι ο άνθρωπος που αναλαμβάνει να χάνει. Η αλήθεια της ποίησης δεν είναι δήθεν υποκειμενική και για αυτό υποδεέστερη έναντι της αντικειμενικής αλήθειας της φιλοσοφίας. Και αυτό γιατί η ποίηση στις ευτυχέστερες στιγμές της αίρει την διάκριση υποκειμένου - αντικειμένου εκφράζοντας εκφραζόμενη και συναντώντας  τη μύχια ευαισθησία της ανθρωπότητας

H ποίηση οφείλει σήμερα, νομίζω, να διαφυλάξει έναν χαρακτήρα ιερότητας που πάντοτε διέθετε και να μην υποβιβαστεί σε μίαν ακόμη τεχνοκρατική διαδικασία που χρειάζεται απλώς «σκληρή δουλειά» για να διεκπεραιωθεί. Από τον Emerson στον Heidegger και τον Berardi σήμερα οι ποιητές είναι οι όντως σοφοί ενώ η ποίηση συνιστά την κατεξοχήν μαρτυρία αυθεντικότητας της ύπαρξης.. Μια ποίηση μυστική, οραματιστική και αποκαλυπτική. αποκαλύπτοντας μυστήρια από καταβολής κόσμου και οραματιζόμενη ένα λαμπερό μέλλον η ποίηση πλουτίζει έτσι την ανθρώπινη εμπειρία, ενώνει νου και καρδιά και ως μείζων φορέας της γνώσης και της αλήθειας καθίσταται η όντως φιλοσοφία.

Σάρα Θηλυκού