«...Παίρνοντας ως δεδομένο (τουλάχιστον για μένα) ότι μια «τέλεια» μετάφραση δεν υπάρχει και ούτε θα μπορέσει ποτέ να υπάρξει, κι ότι μια «κατά γράμμα» μετάφραση θα είναι πάντα ανεπαρκής εφόσον δεν θα καταλήγει σε μια ρητή και σαφή λεξιλογική και συντακτική απόκλιση, θεωρώ ότι η φιλολογική ακρίβεια και η ερμηνεία οποιουδήποτε κειμένου (χειρισμοί που σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να γίνουν χωρίς την πρότερη γνώση της ποιητικής του δημιουργού) αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση κάθε ενδεχόμενης μεταφραστικής διαδικασίας. Είναι αυτονόητο ότι ο στόχος κάθε τέτοιας εργασίας, ακόμη κι αν έχει τελείως εκλαϊκευτικό χαρακτήρα, δεν μπορεί να διαφεύγει της συναίσθησης ότι πρόκειται, σε τελική ανάλυση, για προσεγγίσεις, απόπειρες, προσπάθειες, μικρών συνεχών διολισθήσεων προς ένα κέντρο που δεν προσδιορίζεται, επειδή, απλώς, βρίσκεται πάντα ένα βήμα πέρα από το επιτευχθέν αποτέλεσμα».

Francesco Marotta
(Από συνέντευξή του στην Ε. Πολύμου, Ιούνιος 2013)

Η μετάφραση είναι μια διαδικασία αυτοκαταστροφική. Πολλοί έχουν μιλήσει για τη μοναξιά του μεταφραστή όταν παλεύει, όχι με τις λέξεις που έχουν το ισοδύναμό τους στα διάφορα λεξικά, αλλά μ’ εκείνες τις λεπτές, σημασιολογικές αποχρώσεις ενός στίχου που καθιστούν τα λεξικά άχρηστα και παραπλανητικά. Πέρα από τις όποιες αμφιβολίες σχετικές με τη δυνητική ισοτιμία και την ορθή κατανόηση του ποιητικού πρωτοτύπου, ως μεταφράστρια της Ιταλικής ποίησης και λογοτεχνίας καλούμαι διαρκώς να παίρνω αποφάσεις που εντείνουν το αίσθημα ευθύνης απέναντι και στους δημιουργούς και στους αναγνώστες.

Στο αίσθημα ευθύνης ενός μεταφραστή προσθέτω και τους επιλεκτικούς σταθμούς τους οποίους δεν μπορεί να προσπεράσει, όπως αυτόν που ο Στάινερ ονομάζει «προκαταρκτική εμπιστοσύνη» όσον αφορά τον ποιητή και το κείμενο που θα επιλέξει να μεταφράσει. Το να εκτιμάς ότι ένα πρωτότυπο είναι αξιομετάφραστο σημαίνει ότι του προσδίδεις άμεσα κύρος αλλά και μία ξεχωριστή διαπολιτισμική σημειολογία που σου είναι αδύνατο να αγνοήσεις.

Στη βάση κάθε μεταφραστικής προσέγγισης βρίσκεται η κατανόηση των νοημάτων ενός κειμένου, η οποία έρχεται μέσα από τη γνώση-ανάγνωση του συνόλου του έργου ενός δημιουργού, ασχέτως αν η τελική επεξεργασία του περιλαμβάνει ένα μόνο μέρος της ποιητικής του ή ένα μόνο απόσπασμα κάποιου έργου του.

Πέρα από τις παραμέτρους της ερμηνευτικής διάστασης και της κατανόησης, μεταφραστικό ζητούμενο είναι η απόδοση της μορφής, οι ηχητικοί συνδυασμοί και η ανάδειξη της ατμόσφαιρας ενός ποιήματος. Ο Νάσος Βαγενάς έχει αναφερθεί στη μεταφραστική ανελευθερία του ελεύθερου στίχου και στη δυσκολία τού να καθοριστεί η απώτερη μορφή του, αφού ο ρυθμός που διέπει το πρωτότυπο είναι κομμάτι μιας προσωδίας πάντοτε διαφορετικής από εκείνης του μεταφραστή. Η αποκρυπτογράφηση των εσωτερικών δυναμικών ενός ποιήματος ίσως είναι το στοιχείο που επιβαρύνει την αποστολή του μεταφραστή περισσότερο από καθετί άλλο.

Τέλος, δεδομένου ότι η ποίηση εκφράζει σκέψεις και συγκινήσεις καταλήγω στην διαπίστωση ότι η ποίηση που μεταφράζω έχει ως στόχο να επιδράσει συναισθηματικά πάνω στον οποιονδήποτε αναγνώστη για να τον κάνει δεκτικό και στις σκέψεις και στις συγκινήσεις κάποιου ελκυστικού μεν αλλά σχετικά μακρινού πρωτοτύπου. Σε αυτή την εξουθενωτική αναμέτρηση λέξη προς λέξη, δισταγμό προς δισταγμό της μεταφραστικής διαδικασίας, αισθάνομαι τυχερή που μπορώ να δρέψω το πρώτο κέρδος ως αναγνώστρια–μεταφράστρια: μπορώ να εμβαθύνω στο έργο του ποιητή, να εντοπίσω πτυχές του και να χαρώ όψεις του που πριν δεν θα μπορούσα ούτε να φανταστώ, ασχέτως αν τις είχα διαβάσει στο πρωτότυπο. Αυτά θεωρώ ότι με βοηθούν και να μην αυτοκαταστρέφομαι, ξορκίζοντας ή διασκεδάζοντας τα συναισθήματα ανεπάρκειας, και να μη σταματώ να κάνω τον αναγνώστη συνοδοιπόρο μου σ’ ένα συντροφικό ταξίδι αναγνωρισμένων αδυναμιών, σε κόσμους άλλων αισθητικών αξιών.

© Poeticanet