Εκτύπωση του άρθρου
 
 
επιτέλεση- τελετή, τέλος, τελεία, πολυτέλεια, συντέλεια, εκτελεστής, τελειώνω, τελεστής, συντελεστής, εκτελώ, επιτελείο, τελετουργία αποτελεσματικότητα, τελεσφορία, ιεροτελεστία…
                                                                            Για την Επιτέλεση -On Performance
                                                                                                  Δημοσθένης Αγραφιώτης 
 
Με τον όρο performance  διακρίνεται το σύγχρονο είδος ελεύθερης έκφρασης, παρουσιασμένο παραστατικά σε κοινό από ένα καλλιτέχνη ή μια ομάδα καλλιτεχνών, προσανατολισμένων κυρίως σε θέματα κοινωνικού προβληματισμού, με πρόθεση συνήθως καταγγελτική.  Ο αγγλικός όρος  performance έχει περάσει στη γλώσσα μας ως «περφόρμανς»  με ελληνικούς χαρακτήρες ή εξελληνισμένος ως «επιτέλεση», ενώ ευρύτερα στον  πολύγλωσσο κόσμο επικρατεί κυρίως αμετάφραστος. Στον ελεύθερο χώρο της επιτελεστικής τέχνης /performance art δοκιμάζονται οι εκτός συμβατικών τόπων και παραδοσιακών τρόπων  καλλιτεχνικές αναζητήσεις και κατευθύνσεις ποιητών, χορευτών, μουσικών, εικαστικών, ηθοποιών και άλλων δημιουργών τέχνης. Παράγοντες κάθε επιτέλεσης,  προσχεδιασμένης ή αυθόρμητης,  είναι ο performer/επιτελεστής,  το κοινό και οι μορφές της αλληλόδρασης τους.
 
Ο επιτελεστής δρα, το κοινό παρακολουθεί την εξέλιξη αυτής της δράσης. Ζητούμενο είναι στη διάρκεια της  να προκύψει η υποβλητική  ατμόσφαιρα που ευνοεί την αλληλεπίδραση  επιτελεστή και θεατή, τη μεταξύ τους σχέση, επικοινωνία,  ανταλλαγή ενέργειας και συγκίνησης. Στην επιτελεστική ποίηση ο επιτελεστής, με εργαλείο το σώμα του, σωματοποιεί τον ποιητικό λόγο και τον αποδίδει ζωντανά στο κοινό ως εικόνα, ήχο, κίνηση. Αποσπασμένη από την ακινησία της έντυπης σελίδας και τη σιωπή του μοναχικού αναγνώστη, η ποίηση επεκτείνεται επιτελεστικά στον κοινωνικό  χώρο ως θεατρικός λόγος, τραγούδι,  τελετουργία,  διαμαρτυρία, εξομολόγηση, λογοπαίγνιο, δρώμενο πειραματικό και  εφήμερο που επιζητεί την ενσυναίσθητη ανταπόκριση  των θεατών του και συχνά την ενεργό συμμετοχή τους. 
 
Ιστορικά, η επιτέλεση/περφόρμανς επανεμφανίζεται στη δεκαετία του 1960 στα πλαίσια της μεταμοντέρνας εποχής του δυτικού κόσμου,  με κύριους προδρόμους της τα ριζοσπαστικά μοντερνιστικά κινήματα των αρχών του 20ου αιώνα -Νταντά, Φουτουρισμό, Υπερρεαλισμό. Αρχικά διακρίνεται για την κοινωνική κριτική της και τον ανατρεπτικό χαρακτήρα της απέναντι σε καθιερωμένες μορφές τέχνης, ενώ όμως οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες αλλάζουν και η ψηφιακή  τεχνολογία απογειώνεται, η ανατρεπτική στάση της αμβλύνεται ή μάλλον μετασχηματίζεται. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, οι αναπάντεχες επιτελέσεις των δρόμων, των ανοιχτών υπαίθριων χώρων, των εγκαταλειμμένων κτιρίων και αφανών καφέ-μπαρ ενδίδουν εν μέρει στη σκέπη ονομαστών μουσείων και γκαλερί, στην προβολή τους από κατεστημένα περιοδικά τέχνης, στην ένταξη τους στις επίσημες σελίδες της ιστορίας της τέχνης. Ωστόσο, ως είδος, συνεχίζει να παραμένει στον καλλιτεχνικό χώρο ιδιότυπα σε συνεχή πειραματισμό με νέους τρόπους έκφρασης  και νέα μέσα. 
 
 
 
        
Στην κάρτα του δηλώνει λακωνικά «ποιητής, καλλιτέχνης διαμέσων, επιτελεστής». Στην πραγματικότητα, ο Δημοσθένης Αγραφιώτης είναι ένας ακούραστος ερευνητής και ενθουσιώδης πρωτοπόρος στους σύγχρονους πολυχώρους της ποίησης,  της φωτογραφίας, της επιτέλεσης, της ζωγραφικής της εγκατάστασης, των διαμέσων, πολυμέσων και νεότερων μέσων της ψηφιακής μας πραγματικότητας. Έργα του έχουν εκτεθεί  σε ατομικές και συλλογικές εκθέσεις ανά τον κόσμο,  βιβλία δοκιμίων, θεωρητικές μελέτες και ποιητικές συλλογές  του κυκλοφορούν σε πολλές γλώσσες, η συμμετοχή του σε καινοτόμες εκδόσεις και εναλλακτικές καλλιτεχνικές εκδηλώσεις εκτιμάται για την ευρηματικότητα της. Είναι ειδικός  στην τέχνη της περφόρμανς, άλλωστε είναι και ο ανάδοχος της στα ελληνικά με τον όρο «επιτέλεση», που έχει περάσει και σε ξένα συγγράμματα ως «epitelesi”. 
 
Στη συνέντευξη που ακολουθεί συζητούμε πτυχές της ποιητικής επιτέλεσης. 
 
Κύριε Αγραφιώτη, στα έργα σας συνδέετε την ποίηση με τις εικαστικές τέχνες, με τη φωτογραφία, τη μουσική,  την εγκατάσταση, τη video art, την ψηφιακή τεχνολογία.  Πρόκειται για πειραματικές τεχνικές ή μια άλλου είδους ποιητική; 
 
Η χρήση του όρου “πειραματικός/ή” δεν αποτελεί τίτλο αυταξίας ή  και εγγύηση ουσίας, αυθεντικότητας και ποιότητας γι' αυτό θεωρώ ότι η  επιστράτευση του όρου “ποιητική” είναι πιο έγκυρη. Σ' αυτό το πνεύμα το ποίημα καλείται να αναδυθεί σε μια ποικιλία  εκφραστικών πεδίων που κι εσείς αναφέρετε στην ερώτησή σας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το τελικό αποτέλεσμα είναι εξασφαλισμένο κι  ότι  υπακούει αυτόματα σε προδιαγραφές αριστείας. Η δε αναζήτηση αρμών έξω από τη γλωσσική επικράτεια αποτελεί μια επώδυνη δοκιμασία, αλλά προσδίδει στο ποιητικό ενέργημα  ιδιαίτερη πυκνότητα.  Οι ποιητές είχαν πάντα τις λέξεις και τις εικόνες για να κτίσουν μια κοσμογονία, μια θεογονία, μια κοινωνιογονία, μια ψυχογονία, σήμερα, λέξεις από διαφορετικές γλώσσες συναγωνίζονται  εικόνες σε πλανητική κυκλοφορία. Σ' αυτό τον πολλαπλασιαστικό πληθωρισμό, η ποιητική δημιουργικότητα έγκειται στην τιθάσευση  της ποικιλότητας των λέξεων και των εικασμάτων, καθώς και των ανθρώπινων χειρονομιών  και  των αντιστοίχων των ρυθμών τους.
 
Το γραπτό ποίημα του βιβλίου παραμένει για πάντα στη σελίδα  του για τον αναγνώστη.  Το προφορικό ποίημα τελειώνει μαζί με την επιτέλεση του.  Τι μένει μετά  από αυτό στο κοινό;
 
Το μεγάλο πλεονέκτημα του βιβλίου είναι η διαρκής επανάγνωσή του. Με  την  ένταση στο “εδώ και τώρα” της επιτέλεσης καλλιεργείται ένας εφήμερος θρίαμβος του στιγμιαίου. Θα πρέπει αυτή η στιγμή να είναι εξαιρετικά πυκνή και σύνθετη. Γι’ αυτό εξάλλου  πολύ λίγες είναι οι σημαντικές  επιτελέσεις, όπως λίγα είναι τα έξοχα ποιήματα. Η  ανέλιξη της επιτέλεσης απευθύνεται σε όλες τις αισθήσεις και κινητοποιεί τις χωροχρονικές συντεταγμένες  με  ειδικό τρόπο, ώστε να πλησιάσει, να προσεγγίσει με απαιτήσεις τις αντιφάσεις και τις συγκρούσεις  που συνδέοντα με το κοινωνικό γίγνεσθαι. Η επιτέλεση δεν αποτελεί μια καταναλωτική συνήθεια  ή απλή διασκέδαση-ψυγαγωγία αλλά στοχεύει στη δημιουργία  απαρχών και συνθηκών για προσωπικές και συλλογικές ανακατατάξεις. Το “κοινό” δέχεται  ισχυρό λάκτισμα  για αναθεωρήσεις και ανάληψη νέων πρωτοβουλιών: η επιτέλεση  ως “δεύτερον κινούν”.  
 
Πιστεύετε ότι τα συχνά πλέον φεστιβάλ ποίησης, οι όλο και περισσότερες δημόσιες ποιητικές αναγνώσεις και επιτελέσεις,  έχουν φέρει την ποίηση πιο κοντά στον καθημερινό άνθρωπο; 
 
Αναμφίβολα τα Φεστιβάλ Ποίησης επιστρατεύουν την επιτέλεση για ν' αποκτήσουν  κι ένα χαρακτήρα θεάματος και να προσφέρουν πολλαπλές φορτίσεις στους συμμετέχοντες θεατές-''πελάτες”. Συχνά, η  συνδρομή γίνεται με τρόπο επιφανειακό, σχεδόν κυνικό, και κυρίως χωρίς  σαφή γνώση των ορίων της επιτέλεσης και  το πιο σημαντικό, των ερευνητικών αναζητήσεων στην επικράτεια της επιτέλεσης. Ωστόσο, η συνδρομή της επιτέλεσης μπορεί να οργανωθεί με τρόπο συνεκτικό και ουσιαστικό. Η δυσκολία  ποσοτικού προσδιορισμού της συμβολής της επιτέλεσης, καθώς και το αβέβαιο της υπόστασης του “καθημερινού” ανθρώπου δεν επιτρέπουν τη διατύπωση σίγουρων συμπερασμάτων. Εκείνο που είναι σίγουρο, τα Φεστιβάλ ποίησης  με  νέα καινοτόμα στοιχεία διευρύνουν  τα  ποιητικά είδη και προσελκύουν  το κοινό  που λίγο ή πολύ έχει χάσει την επαφή με την ποίηση  γενικά.  Επιπλέον, τα Φεστιβάλ  με επιτελέσεις επιτρέπουν  τη διαφοροποίηση στους τρόπους επαφής των συμμετεχόντων με τις ποικίλες μορφές ποίησης. Για παράδειγμα το Φεστιβάλ Ποίησης  στην πόλη Lodeve στη Νότιο Γαλλία, επέτρεψε για μια  περίοδο περίπου μιας δεκαετίας, την ανάδειξη μια μικρής πόλης με υψηλή ανεργία ως  πολιτιστικό πόλο στον χάρτη της Μεσογείου. Η ποίηση έρχεται αρωγός στο μετασχηματισμό μιας πόλης και ταυτόχρονα αναζητεί μια ανανεωμένη αλληλόδραση με το “ευρύτερο κοινό”, υιοθετώντας μεταξύ άλλων  πρακτικών και τις ποιητικές επιτελέσεις.
 
Παρατηρείται μια απορριπτική στάση για την προφορική ποίηση της επιτέλεσης από την πλευρά της παραδοσιακά γραπτής ποίησης.  Πώς θα το σχολιάζατε;
 
Η επιφυλακτικότητα, η άρνηση και η απόρριψη της προφορικής ποίησης  σε κοινωνίες με κυρίαρχη παρουσία της γραφής, είναι σχεδόν μοιραία. Η προφορική ποίηση, σε πολλαπλές υποστάσεις, όπως οι  γραμματιστές-lettristes  ή rap  poets  ή οι ηχητικοί ποιητές-sound poets, αποτελεί ένα πεδίο ερευνών και αναζητήσεων και  έχει προνομιακές  συσχετίσεις με τη μουσική.  Από την  άποψη της πολυπλοκότητας, η προφορική ποίηση συναγωνίζεται επάξια την γραπτή και  εξαρτάται, εξάλλου πιο κρίσιμα και από τις τεχνολογίες επικοινωνίας. Είναι  γνωστή, ιστορικά, η επίδραση του μαγνητοφώνου στην ανέλιξη της ηχητικής ποίησης-στη Γαλλία  ο Bernard Heidsieck, δεν δημοσίευε χαρτώα-έντυπα βιβλία, ωστόσο κέρδισε το κρατικό βραβείο ποίησης για το εξαιρετικό του έργο σε ήχους, εικόνες και επιτελέσεις.  Tο καίριο πρόβλημα εδώ είναι το πώς αναδύεται και λειτουργεί η ακόλουθη  εξίσωση: αισθητό/ νοητό/ ορατό/ λεκτέο/ προφορικό/ γραπτό  σε κάθε στιγμή στην πολιτιστική ανέλιξη μιας κοινωνίας. Το διώνυμο προφορικό/γραπτό  αποτελεί ένα πολύτιμο  εργαλείο για την επίλυση της προαναφερόμενης  εξίσωσης, χωρίς να αποκλείονται εντάσεις μεταξύ των δύο συνιστωσών του διώνυμου. Αντίθετα, η σύγκρουση μεταξύ τους  μπορεί να είναι ευεργετική και για  τα δυο πεδία ποιητικών εξερευνήσεων. Στην Ινδία όπου ακόμη η προφορική παράδοση κατέχει  διακριτή παρουσία, η εμπιστοσύνη στην  προφορικότητα είναι  υψηλή. Πάντως, η πρόβλεψη για το μέλλον πριμοδοτεί τον προφορικό , λόγω των ανακατατάξεων της επιστήμης και τεχνολογίας  ιδιαίτερα με τις προχωρημένες εφαρμογές  της τεχνητής νοημοσύνης στο χώρο της επικοινωνίας.
 
Είστε καλλιτέχνης με διεθνή παρουσία. Πώς βλέπετε την σύγχρονη πραγματικότητα της ελληνικής ποίησης;  Υπάρχουν «νέες» φωνές ή τάσεις ανανέωσης;  
 
Δηλώνοντας ευθύς αμέσως ότι η γνώση μου της ελληνικής ποιητικής παραγωγής  είναι ανεπαρκής, διαπιστώνω όμως, ως προς το όλο εύρος  και την υφή των διαφοροποιήσεων του ποιητικού πεδίου, μια σημαντική θετική μεταβολή, καθώς επίσης μια αύξηση των διασυνδέσεων με τα διεθνή ρεύματα. Ειδικότερα, τίθεται το ερώτημα  αν, σε σχέση με την “κρίση”, οι  σύγχρονοι Έλληνες ποιητές βρήκαν την ευκαιρία να εξασφαλίσουν μια νέα λειτουργικότητα του ποιητικού λόγου. Αν οι ποιητές άνοιξαν  πρωτόγνωρους δρόμους γραφής και επιτέλεσης, για να σταθούν με παρρησία και επάρκεια στις προκλήσεις του τώρα και κυρίως του μέλλοντος: καταστροφή του πλανήτη, γενίκευση της ανισότητας, κυριαρχία του ελάχιστου παρονομαστή στις διεθνείς αλληλοδράσεις, διάχυτη αβεβαιότητα...  Διακρίνω τη θέληση για μια  πιο διευρυμένη παρουσία της ποίησης, αλλά δεν μπορώ να αποτιμήσω την εμβέλεια αυτών των  ποιητικών προταγμάτων (projects) ή εγχειρημάτων.
 

 
Θα θέλατε να κλείσουμε αυτή τη συζήτηση, με ένα καλό λόγο προς  τους νέους έλληνες ποιητές του εικοστού πρώτου αιώνα;
 
Μου ζητάτε, αν καταλαβαίνω καλά, να διατυπώσω οδηγίες προς τους “ναυτιλλομένους ποιητές”, που ετοιμάζονται για την μεγάλη περιπλάνηση στα αρχιπελάγη των λέξεων και της ποίησης. Το αίτημα σας υπονοεί ότι η εμπειρία νομιμοποιεί τη διατύπωση   συμβουλών και ενδείξεων. Νομίζω ότι  η νομιμότητα μπορεί να γεννηθεί και από την τόλμη και το “θράσος”. Σ' αυτό το πνεύμα, ας φροντίσουν οι νέοι ποιητές να ζητήσουν τα πιο ακραία μονοπάτια της ποιητικής γεωγραφίας χωρίς a-priori  ιεραρχήσεις, χωρίς να υπάρξουν χρονολογικές προϋποθέσεις και εξαρτήσεις. Και ως πρώτο βήμα  προς αυτήν τη κατεύθυνση , τους καλώ να δείξουν τα αυθαίρετα όρια αυτών των οδηγιών. 
 
 
 
              

Ημ/νία δημοσίευσης: 28 Νοεμβρίου 2017