Εκτύπωση του άρθρου

ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΗΣ



Η ΠΟΙΗΣΗ, Ο ΘΕΟΣ ΚΑΙ Ο ΦΟΝΤΑΜΕΝΤΑΛΙΣΜΟΣ


1. Η θρησκεία και η τέχνη είναι οι συνηθέστεροι τρόποι, με τους οποίους οι άνθρωποι νιώθουν ότι επανακτούν την ολότητα και προσεγγίζουν τα έσχατα ερωτήματα. Δεν έχει καταγραφεί κοινωνία χωρίς αυτές τις δύο εκδηλώσεις, από τις πλέον πρωτόγονες μέχρι σήμερα. Μετέρχονται μάλιστα αμφότερες τον μύθο και τα σύμβολα για να δράσουν. Επειδή το σύμβολο εισάγει το άπειρο στο πεπερασμένο και σχηματοποιεί το άγνωστο μέσω του γνωστού.

Η τέχνη, η ποίηση είναι μια προσπάθεια μετατροπής του πραγματικού σε λόγο• καθώς και οι τρόποι που μετέρχεται ο δημιουργός για να αφομοιώσει τον κόσμο. Η ποίηση είναι κριτική για τον κόσμο και για το λόγο περί κόσμου. Μια προσπάθεια να επιτευχθεί ενότητα, που ποτέ δεν ευοδούται, γιατί την εμποδίζει η ζωή με τις αντινομίες της.
Η ποίηση είναι περισσότερο μύηση και βίωση στο μυστήριο του κόσμου. Απ'αυτή την άποψη, μοιάζει κάπως στη θρησκεία. Γι'αυτό και πιστεύω ότι κάθε ποιητής θεολογεί κάπως με τον δικό του τρόπο, αλλά συνήθως δεν θρησκεύεται. Αλλά η ποίηση είναι ένα είδος ιδιόρρυθμης θρησκείας χωρίς ελπίδα – μια αντίφαση όρων, βέβαια. Αφού η θρησκεία προβάλλει όχι μόνο ως η μύηση στο αίνιγμα, αλλά και ως η ελπιδοφόρα λύση του αινίγματος• ενώ η ποίηση είναι μια στάση αναστοχαστική, αναρωτιέται μάλλον και αμφιβάλλει μπροστά στις αλήθειες της ζωής. Πασχίζει να συμπορευτεί με την πληγή και τη χαρά της ύπαρξης – συσύφιον το έργο, ασαφείς οι αλήθειες, επισφαλείς οι ανταμοιβές. Αν δεν τα καταφέρεις να συμπορευτείς, η θρησκευτική πίστη είναι ανοιχτή. Αλλά εκεί πια δε θα αμφιβάλλεις – μόνο θα ακούς. Η πραγματικότητα όμως προηγείται έναντι των ακροβατικών πεποιθήσεών μας και των συλλογισμών, γιατί η φύση δεν μπορεί να ξεγελαστεί.

2. Ο θεός είναι το αρχαιότερο ψυχοφάρμακο: πολύτροπο, πολύτοκο και πολυδύναμο. Κατά περίστασιν, ηρεμιστικόν, διεγερτικόν, ψυχαναληπτικόν, υπναγωγόν... Και ανάλογα με το άτομο, τις συγκυρίες, τις διαθέσεις. Σταθερό χαρακτηριστικό της θεότητας η σύμπτωση των αντιθέτων: το παν διχασμένο, το παν ενωμένο. Το απόλυτο στην καθαρή του μορφή. Ο θεός είναι ο Μέγας Σουρεαλιστής, ο αυθεντικός• ετυμολογικά τουλάχιστον, δικαιολογείται ο χαρακτηρισμός: υπέρ τα πράγματα, πάνω απ' την απτή πραγματικότητα.

Οι θρησκείες υπάρχουν επειδή η αίσθηση της κατοχής της αλήθειας (που εξ ορισμού προσφέρουν οι θρησκείες – της μίας αλήθειας) και η σιγουριά είναι πιο καθησυχαστική από την αβέβαιη αναζήτησή της. Αυτά είναι τα μεγάλα πλεονεκτήματα της πίστης στο θυμικό του ανθρώπου. Η πίστη είναι ο σίφουνας του απόλυτου, όταν εισβάλλει στο πεπερασμένο. Και η δύναμή της είναι άσχετη με τη βασιμότητά της, είτε είναι θρησκεία υπερβατικού τύπου (πίστη σε εξωκόσμιο αξία), είτε είναι “θρησκεία” κοσμικού τύπου (πίστη σε πολιτική ιδεολογία). Το ότι οι πολιτικές ιδεολογίες – θρησκείες πήραν τη θέση της θρησκείας στην Ευρώπη τον 20ο αιώνα δεν είναι άσχετον με την αποδυνάμωση του χριστιανισμού.

Το μόνιμο πρόβλημα σε όλες τις θρησκείες είναι τα ιερατεία. Οι κάτοχοι της μία αλήθειας κατανοούν τον κόσμο μόνο με ένα τρόπο – αυτόν που απορρέει από τις πεποιθήσεις του και συνάδει με τα πολύπλευρα συμφέροντά τους. Κάθε θρησκεία αρχίζει, στο ξεκίνημά της, με αγνούς μύστες και μάρτυρες για να καταλήξει κάποτε σαν ιερατείο με κοιλαράδες γραφειοκράτες. Οι μονοθεϊστικές θρησκείες είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς σ'αυτή τη θλιβερή μετάλλαξη, (λόγω της δομής των και της μονοσημίας των) – συμφεροντολογικές συσπειρώσεις για τη νομή της εξουσίας, επίγειας εξουσίας βέβαια. Τα λάβαρα που οικειοποιούνται μπορεί να διαφέρουν πολύ, όχι όμως οι καταπιεστικοί μηχανισμοί. Ομοιάζουν πολύ τα μπουντρούμια της ιεράς εξέτασης μ' εκείνα της Gestapo και της KGB.
Μεγάλη πέραση έχει η λέξη “θεός”• είναι εύχρηστη και αποδοτική. Ο θεός είναι μια λέξη που διευκολύνει τους ποιητές και τους φιλοσόφους να εκφράζονται. Άλλους τους διευκολύνει να πλουτίζουν, να ψηφοθηρούν, να κυβερνούν ή να σκοτώνουν – σε μερικούς όλα αυτά μαζί. Η μεταφυσική πίστη κάθε ανθρώπου είναι ιδιωτική υπόθεση. Αυτό είναι μία από τις μεγάλες κατακτήσεις του Διαφωτισμού (και με τι αγώνες!) που πρέπει να διαφυλαχτούν.  

Τον άνθρωπο με μεταφυσικές αγωνίες τον απασχολεί πρωτίστως το πρόβλημα του Θεού, όχι η θρησκεία. Αυτή ανήκει περισσότερο στην σφαίρα των κοινωνικών επιστημών. Και τον απασχολεί ακόμα λιγότερο η Εκκλησία, που συχνά καταντά το αντίθετο σχεδόν της θρησκείας.

Δεν είναι δουλειά του Θεού να ανταποκρίνεται στις προσευχές μας, που πάντα γίνονται προς ίδιον όφελος. Οι θεοί δεν απαντούν- κωφάλαλοι εκ γενετής. Τα ιερατεία είναι που φλυαρούν. Σημασία όμως έχουν τα δικά μας ερωτήματα και οι δικές μας απαντήσεις.


3. Όλες οι θρησκείες έχουν κάποια σχέση με την βία. Γιατί η θρησκεία έχει να κάνει με το απόλυτο• και το απόλυτο δεν μπορεί να εκφραστεί ειρηνικά. Το ειρηνικό προϋποθέτει συνδιαλλαγή, αναγνώριση ορίων, αποδοχή της σχετικότητας των αξιών. Είναι καθήκον κάθε δημοκρατικής κοινωνίας να ορθώσει φραγμούς στην εγγενή τάση κάθε θρησκείας και του ιερατείου της ( και ιδίως στις μονοθεϊστικές θρησκείες ) να κυριαρχήσει σε όλους τους τομείς και του δημοσίου και του ιδιωτικού βίου. Το θεοκρατικό δίκαιο είναι εξαναγκασμός του ανθρώπου σε μια ομοιομορφία σκέψης και πράξης. Αιώνες έκανε η Ευρώπη να απαλλαγεί απ΄ αυτόν τον βραχνά. Και να που επανακάμπτει η απειλή. Στην πράξη, σήμερα, ο κίνδυνος είναι ο ισλαμικός φονταμενταλισμός. Πιθανώς το Ισλάμ περνάει στην εποχή μας τις εφηβικές ασθένειες που πέρασε ο Χριστιανισμός στον ζοφερό του Μεσαίωνα. 

Μπορεί ο μέσος Μουσουλμάνος να είναι μετριοπαθής (ή ακόμα κι αδιάφορος) για τα θρησκευτικά ζητήματα. Όμως το Ισλάμ θέλει τον πιστό του ισοβίως στρατευμένο. Κι ακριβώς αυτήν την αυθεντικότητα της πίστης επικαλούνται οι φανατικοί του. Οι φανατικοί, οι επιληπτικοί της διάνοιας κατά τον χαρακτηρισμό του Νίτσε. Για τον πιστό του Ισλάμ ( ήδη η λέξη σημαίνει «υποταγή στον Θεό») ο ιερός πόλεμος δεν είναι συγκυριακή προαίρεση αλλά μόνιμο καθήκον προς τον θεό του, κι ο πιστός απλό ενεργούμενο της βούλησης εκείνου. Ο Αλλάχ πατάει τη σκανδάλη, όχι «εγώ», δήλωσε με ανατριχιαστική βεβαιότητα ένας θρησκόληπτος μαχητής στην Συρία-ένας πάνοπλος μικρός σατανάς με παιδεία θεοφόρου. Ένθεος και νιχιλιστής ταυτόχρονα-μια αλλόκοτη διασταύρωση Σούφι και Νετσάγιεφ!

Ο θρησκευτικός φανατισμός δεν είναι, βέβαια, καθόλου νέο φαινόμενο. Το καινούριο είναι ότι γίνεται σε συνθήκες καινοφανείς τεχνολογικές παγκοσμιοποίησης, όπου έχει γίνει και «εκδημοκρατισμός» (!) στην πρόσβαση μέσων καταστροφής. Είναι νέου τύπου πόλεμος που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως όλες τις παραμέτρους, γιατί χρειάζεται νέου τύπου σκέψη που (ακόμα) δεν διαθέτουμε.

Τι γίνεται σήμερα, λοιπόν, μια εβδομάδα μετά τα γεγονότα στο Παρίσι; Τα διλήμματα που προκύπτουν και οι επιπτώσεις είναι απρόβλεπτες, αλλά σίγουρα μεγάλες και για δεκαετίες. Μια πρώτη επίπτωση θα είναι η κοινωνική-πολιτική σύγκρουση μέσα στις ίδιες τις δυτικές κοινωνίες για τον τρόπο αντιμετώπισης της κατάστασης. Κι είναι αδύνατον να μην υπάρξουν κάποιες αντι-ισλαμικές αντιδράσεις. Όσο οξύνονται οι συνθήκες, τις εξελίξεις οδηγούν οι εξτρεμιστές της κάθε πλευράς. Ούτε κι εμείς εδώ θα μείνουμε αλώβητοι στον μικρόκοσμό μας. Σε μας τους Έλληνες υπάρχει μια λανθάνουσα καχυποψία για το Ισλάμ, δικαιολογημένη και ευεξήγητη από λόγους ιστορικούς. Ο ελληνικός λαός γνώρισε το Ισλάμ σαν θρησκεία του κατακτητή. Κι έζησε για αιώνες ταπεινωμένος στο ολοκληρωτικό θεοκρατικό καθεστώς του, όπου η διάκριση των υπηκόων σε αφέντες και δούλους γίνεται με μόνο το κριτήριο της πίστης στον Αλλάχ.


     Ας τα θυμόμαστε αυτά. Μαζί μ΄ αυτά ας μην ξεχνούμε κι ότι:
     Δεν μας κυβερνούν ιδέες - Άνθρωποι μας κυβερνούν.
     Κι ο θεός δεν μας κυβερνά αυτοπροσώπως.


Μας κυβερνούν εξουσιολάγνοι σφετεριστές των μεγάλων λέξεων και των μεγάλων ιδεών. Κι ότι οι άνθρωποι της μιας απόλυτης αλήθειας, ( της όποιας αλήθειας ) είναι παντού και πάντα επικίνδυνοι.

Η αμφιβολία δεν σκότωσε ποτέ,
 

                                                                                                 ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΗΣ
                                                                                                 Αθήνα, 14 Ιανουαρίου 2015


Ημ/νία δημοσίευσης: 31 Ιανουαρίου 2015