Εκτύπωση του άρθρου



Η αληθινή εικόνα του παρελθόντος είναι φευγαλέα. Μόνον ως μια εικόνα, η  οποία, τη στιγμή ακριβώς που μπορεί ν΄αναγνωρισθεί, πετιέται αστραπιαία για να μην ξανάρθει, μπορεί να συγκρατηθεί το παρελθόν.

 Βάλτερ Μπένγιαμιν, Για την έννοια της ιστορίας


Η ποιητική της ιστορίας ισοδυναμεί, μάλλον, με την αποτύπωση της στιγμής σε μια φωτογραφία. Η ποίηση-στιγμιότυπο συντελεί στην παροντοποίηση του παρελθόντος, μέσα από μια οιονεί ιερή επίκληση αυτού που δεν ξανάρχεται και που ωστόσο αναμένεται να έρθει. Κάθε στιγμή είναι εν δυνάμει όλος ο χρόνος, γίνεται όλος ο χρόνος, υπό το πρίσμα της εμπειρίας. Έτσι, η στιγμή αποκτά και το εσχατολογικό της περιεχόμενο, όπως θα ήθελε, ίσως, ο Μπένγιαμιν. Γίνεται  μελλοντολογική, καθώς γίνεται ένας λόγος για τα έσχατα. 

Στην Εποπτεία της στιγμής ο Gaston Bachelard κάνει λόγο για την "ποιητική στιγμή". Πρόκειται για ένα ανάλογο της τραγικής στιγμής όπως ο Jean-Pierre Vernant το ορίζει για την τραγωδία, μία στιγμή μετάβασης, που συνιστά τη γένεση του καλλιτεχνήματος -στο ποίημα- και την «περιπέτεια» –του τραγικού ήρωα;

Όμως η αποθέωση της στιγμής στην ποίηση συντελείται στην φόρμα του χάικου και του τάνκα: εντύπωση, συμπύκνωση, λυρική αφαίρεση. O χρόνος σταματά για να φωτίσει το μυστήριο της ζωής. Η στιγμή αποκτά, ακόμη, μια διάσταση μυστηριακή…

***

Daddy's flown across the ocean
Leaving just a memory
A snapshot in the family album

Daddy, what else did you leave for me? 
Daddy, what d'ya leave behind for me?
All in 
all it was just a brick in the wall
All in all it was all just bricks in the wall
        
(Roger Waters, Another brick in the wall, Part I, 1979)      
      
Το πολιτικό και το στιγμιότυπο συμπλέκονται, αναδεικνύοντας τη συμπληρωματικότητα των δίπολων κάθε μορφής: Η υπαρξιακή, ουσια-νική, μεταφυσική ποίηση δεν οραματίζεται τον άνθρωπο εν κενώ, στατικό, έξω από τα ιστορικά, κοινωνικά και πολιτικά του συμφραζόμενα. Ούτε όμως και η κοινωνική λεγόμενη ποίηση βλέπει τον άνθρωπο μόνο μέσα στα πλαίσια της συγχρονίας∙ στις ευτυχέστερες στιγμές της επιδιώκει, μάλλον, την αναγωγή της τελευταίας στον ορίζοντα της διαχρονίας. Και, βεβαίως, η πρόσληψη ενός κειμένου σε κάθε εποχή ορίζει τις συντεταγμένες μιας αενάως ανανεούμενης ανάγνωσης.  
 
Σήμερα, πάντως, ο χαρακτηρισμός «βαθιά πολιτικό»  καραδοκεί πίσω από κάθε λόγο και κάθε έργο. Καλείται, πράγματι, το «πολιτικό» στοιχείο να ξορκίσει το «υπαρξιακό» αντίστοιχο στην ποίηση; Περιττεύει, μάλλον, να προσθέσω πως αν το κάθε τι είναι πολιτικό τότε, προφανώς, τίποτε πλέον δεν είναι πολιτικό, ως θεωρία αλλά και ως επιτέλεση. 

***

Ζωή είναι το όνομα που δόθηκε σε μερικές στιγμές, και
Σε μία μόνον από αυτές τις φευγαλέες στιγμές
Δυο μάτια συναντώνται εύγλωττα
Κοιτάζοντας πάνω από ένα φλυτζάνι τσάι, και
Μπαίνουν στην καρδιά διαπεραστικά
Και λένε,
Σήμερα μη μιλάς
Θα είμαι σιωπηλός και εγώ
Ας καθήσουμε μόνον έτσι
Κρατώντας ο ένας το χέρι του άλλου
Ενωμένοι με αυτό το δώρο του πόνου
Δεμένοι με το ξύπνημα των αισθημάτων
Ποιος ξέρει αν αυτή ακριβώς τη στιγμή
Κάπου στο απόμακρο όρος
Το χιόνι δεν έχει αρχίσει να λιώνει επιτέλους 

(Kaifi Azmi (1919-2002), Moment / Στιγμή
μετάφραση Σάρα Θηλυκού

Το ποίημα είναι ερανισμένο από την ανθολογία 100 Great Indian Poems, την οποία επιμελήθηκε ο Abhay Kumar, καλύπτοντας ένα φάσμα 3.000 χρόνων ποίησης σε 27 ινδικές γλώσσες, και η οποία πρόκειται να κυκλοφορήσει με μεταφράσεις σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες -και τα ελληνικά (από την υπογράφουσα).

Η αλλαγή περνάει πρώτα από εμάς για να γίνει συνείδηση και στον δημόσιο χώρο∙ όπως η Hannah Arendt το θέτει, ένας άνθρωπος χωρίς ιδιωτικό χώρο δεν μπορεί να δράσει ούτε στον δημόσιο. Ο Αzmi, η ποίηση του οποίου συνδέθηκε στενά τόσο με την κοινωνική όσο και την ερωτική θεματολογία γνωρίζει καλά πως ο κατεξοχήν πολιτικός χώρος είναι αυτός που εμείς ανοίγουμε για τον άλλον στην καρδιά μας, όταν αναλαμβάνουμε το ρίσκο της εμπιστοσύνης, όταν το σπίτι μας γίνεται και δικό του. Στη ζωή, την τέχνη, τη δημοκρατία, στην ποιητική της συνάντησης των ανθρώπων πάνω από ένα φλυτζάνι τσάι, το ιδιωτικό γίνεται τότε η βάση για το πολιτικό και η στιγμή το εφαλτήριο για την αιωνιότητα. 

Σάρα Θηλυκού


Ημ/νία δημοσίευσης: 5 Δεκεμβρίου 2017