Ιστορικά ή μυθικά, πολλά είναι τα μνημονευόμενα πρόσωπα στο κείμενο του Βίκτωρος Ουγκώ για τον Ουίλλιαμ Σαίξπηρ Ο νεώτερος Αισχύλος. Η ακτινοβολία της μεγαλοφυίας και μαζί οι ήρωες της λογοτεχνίας και τα ποιητικά έργα. Του Σαίξπηρ μνημονεύονται: Ριχάρδος ο ΙΙΙ, Ρωμαίος και Ιουλιέττα, Αντώνιος και Κλεοπάτρα, Ιούλιος Καίσαρ, Κοριολανός, Κυμβελίνος και -λίγο εκτενέστερα- Ο έμπορος της Βενετίας. Ωστόσο, εκεί όπου ο Ουγκώ εστιάζει την κριτική του είναι στο κεφαλαιώδες έργο Άμλετ και τα τρία μεγαλειώδη δράματα Μάκβεθ, Οθέλλος και Βασιλιάς Ληρ.

Πού έγκειται η μεγαλοφυία του Σαίξπηρ-νεώτερου Αισχύλου κατά Ουγκώ; Ο Γάλλος ρομαντικός ξεκινά με έναν γενικό ορισμό της μεγαλοφυίας, ως δευτερογενούς δημιουργίας του καλλιτέχνη που ακολουθεί τη θεϊκά αντίστοιχή της, και που η δύναμή της οδηγεί κάποτε τον άνθρωπο-δημιουργό στην ισοθεϊα. Ο καλλιτέχνης πλάθει ήρωες-τύπους καθολικής ισχύος, που αξιώνουν μια χωροχρονική οικουμενικότητα. Έτσι και ο μεγαλοφυής Σαίξπηρ πλάθει τον Σάυλοκ -τύπο του ιουδαϊσμού μ' ό,τι καλό και κακό έχει· τον Μάκβεθ -τύπο της τερατώδους φιλοδοξίας·   τον Οθέλλο και τον Ιάγο -τύπους της σκοτεινής πλευράς της ψυχής · τον Ληρ -τύπο της αδυναμίας του τυράννου και βέβαια τον Άμλετ -τύπο της ονειροπόλησης, της αμφιβολίας, του πένθιμου ανθρώπου. Ο Άμλετ συγκαταλέγεται ανάμεσα στα υπεράνθρωπα έργα-προϊόντα της μεγαλοφυίας.

Και ο Ουγκώ συνεχίζει: Όχι μόνον ο τραγικός ποιητής αλλά και ο ανώτερος  ιστορικός μιλά μέσα από τον μεγαλοφυή ποιητή, βάζοντας τον τελευταίο να επινοεί την τρέλλα του Άμλετ (αλλά και του Έντγκαρ, στον Βασιλιά Ληρ). 'Eτσι η μεγαλοφυία του Σαίξπηρ δεν περιορίζεται μόνο στη σκιαγράφηση των τύπων αλλά επεκτείνεται στην εξέλιξη των χαρακτήρων και της σύνολης δράσης.. Στον Άμλετ οι αναλογίες είναι πράγματι εκκωφαντικές: Προμηθέας και Ορέστης, δεσμώτης και μητροκτόνος αντίστοιχα.  Ο Άμλετ βασίζεται ακόμη σε μια δομική αντινομία: φιλόσοφος και... αγοραίος τύπος μαζί, διαθέτει εξάπαντος τη λογοτεχνική αρετή της αμφισημίας.  Η πλαστική ικανότητα της σαιξπηρικής ποίησης καθιστά σχεδόν ορατή την κατάχλωμη αμφιβολία [...] μέσα στο πνεύμα του. Η λύση που προτείνει ο ποιητής είναι να τον απολυτρώσει από το σώμα, λυτρώνοντάς τον έτσι από τη στενοχώρια της ψυχής. Στον Μάκβεθ η μεγαλοφυία εκφράζεται με επικές διαστάσεις, ενώ στον Οθέλλο η δραματουργική μηχανή δουλεύει τόσο καλά που ούτε ο ίδιος ο ποιητής αντιλαμβάνεται το μέγεθος της μεγαλοφυούς συλληψής του (Η Δεισδαιμόνα σύζυγος του ανθρώπου της νύχτας, πεθαίνει πνιγμένη από το μαξιλάρι [...] Σκοτώνω σημαίνει αποκοιμίζω). Στον Βασιλιά Ληρ ο «θεός» Σαίξπηρ δημιουργεί έναν ολόκληρο κόσμο για να ποποθετήσει εκεί την κορωνίδα της δημιουργίας του, Κορδέλια και όταν αυτή πεθαίνει, «σκοτώνει» και τον γέροντα πατέρα της, λίαν καλως κατά τον Ουγκώ. Αλλά και εδώ ο «ανιστορικός» Ληρ πιστοποιεί την οικουμενικότητα του προσώπου του.

Πώς «προδίδεται» ο ρομαντικός Ουγκώ; Από την προτεραιότητα που αποδίδει στον καλλιτέχνη-δημιουργό· την αυτονομία που του επιτρέπει ως προς τη διαμόρφωση του θέματος με τη φαντασία (ο επινοητής τοποθετεί ό,τι του κατέβει). Ένα θέμα που μπορεί κάλλιστα να προέρχεται από την εθνική ιστορία και τη λαϊκή παράδοση -που τόσο ενδιέφεραν τον ρομαντισμό- όπως στην περίπτωση του Σαίξπηρ. Από το έντονο πάθος, τις αντιθέσεις, την έκφραση του εσωτερικού κόσμου του ήρωα, ενίοτε εγωκεντρικού και κυκλοθυμικού αλλά και πρωτοποριακού, που αψηφά τα πάντα, όλα χαρακτηριστικά των ηρώων του Σαίξπηρ. Από το ονειρικό στοιχείο που αναγνωρίζει στη διαμόρφωση της δράσης (το γουδί του ονείρου). Τον έντονο θαυμασμό του προς τη φυσική αποκάλυψη, όπου αποτυπώνεται η θεϊκή σφραγίδα στον άνθρωπο (νους) και τη δημιουργία (φύση). Το δέος του προς τη φύση με τη μυστηριακότητά της (βλ. τις θύελλες του Ληρ) που τόσο εκθείασαν οι ρομαντικοί. Την διττότητα του νου, που μπορεί να εμπνέει το αριστούργημα αλλά και να κρατά αλυσσοδεμένη τη θέληση [του 'Αμλετ] και με αυτή τη δεύτερη λειτουργία του να προκαλεί τη ρομαντική αντίθεση στο καρτεσιανό cogito. Την αποδέσμευση από τις κλασικιστικές τρεις ενότητες (χώρου, χρόνου, δράσης), «λάβαρο» του ρομαντισμού, που ο Σαίξπηρ ενσαρκώνει πλήρως με την περιπετειώδη δομή των έργων του. Την επαναστατικότητα, στις αναλογίες Προμηθέα και επαναστάσεων σε Πολωνία και Γαλλία (και έχοντας ήδη συσχετίσει Προμηθέα και Άμλετ). Ο ποιητής εντέλει δεν περιορίζεται: χτυπά σοβαρά την πόρτα του απείρου και λέει: Άνοιξε... Ποίηση και ιστορία εξακοντίζονται στην αιωνιότητα.

Ο ρομαντικός Ουγκώ «προδίδεται», τέλος, από το χειμαρρώδες, ορμητικό του ύφος, τις συνεχείς παρεκβάσεις αλλά και τον διάχυτο σεραφικό τόνο του κειμένου στο οποίο συναντώνται άγγελοι με χρυσά φτερά, η άφατη θεία δημιουργία, τέρατα που κολυμπούν, ακρωτήρια μέσα στο άπειρο, μορφές του σκότους κ.ο.κ., στοιχεία που υποδηλώνουν τον λυρισμό  όσο και τον άνισο χαρακτήρα της πληθωρικής δημιουργίας του ρομαντισμού.

Σάρα Θηλυκού 

© Poeticanet