ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΘΗΒΑΙΟΣ

Ο σπασμός του Στέλιου Λύτρα

[… Ο Έρωτάς του για την Ανδρομάχη άρχισε πριν από χιλιάδες χρόνια, όταν βαθιά μέσα στη μήτρα, για πρώτη φορά, ανάμεσα στους ανεξιχνίαστους χτύπους της μητέρας άκουσε τις φωνές που τον καλούσαν «Ιππόλυτε, Ιππόλυτε» και ένιωσε, ολότελα απροσδιόριστα στην αρχή, πιο καθαρά ύστερα, το άγγιγμα από τον πιο μακρινό άνεμο, τη βεβαιότητα πως ο μεγάλος άνεμος, κάπου μακριά, πέρα από τη Μονεμβασιά, πέρα απ΄τον Όλυμπο των πουλιών, πέρα απ΄την έρημο υπάρχει…]

Έτσι διασώζεται το άλλο, το σύντομο βιογραφικό του μέσα κόσμου. Ολόκληρη η καταγωγή του Στέλιου Λύτρα συστήνεται στον Τοξότη του, στο κεφάλαιο που τιτλοφορείται Ανδρομάχη. Σε λίγη ώρα πέφτουν τείχη, αλλάζουν χρόνια. Ο βισκοντικός καλλιτέχνης, γυμνός πια απ΄τη μοναξιά του, λευκός και ιδεώδης ψιθυρίζει μες στον άνεμο το όνομά του. Από την Άμφισσα ως την Αθήνα σηκώθηκαν άνεμοι, πάντα να κουβαλούν τους στίχους όσων έγιναν πια για πάντα αιθέρες και ιδέες.

[ Ύστερα ήρθαν οι μέρες του Νότου, τα δίσεχτα χρόνια, στην Αντιόχεια έπεσε λιμός, λοιμός, και οι προλετάριοι πέθαιναν στους ναούς, ικέτες, εξόριστοι, βασιλείς, αυτοκρατορικές, πόρνες και κήρυκες πέθαιναν]

Ο Στέλιος Λύτρας, στο βάθος του κιτρινισμένου καφενείου του άλλου κόσμου, στις ίδιες θέσεις που ατένισε τον κόσμο ο Αλέξης Τραϊανός εξομολογείται τις κοιτίδες του. Αντιόχεια, Βενετία, Αθήνα, Μαρία. Πόλεις σταθμοί για τον Έλληνα δραματουργό και ποιητή και ονόματα. Μια Αντιόχεια σαν την Αλεξάνδρεια του Μπαρρές, με τον κοσμοπολίτικο ηδονισμό της και τη μελαγχολία της κόρης που οδηγείται προς το θάνατο. Μια μορφή βαγκνερική, βγαλμένη θαρρείς απ΄την πόλη φάντασμα του Λουκίνο Βισκόντι. Πρόκειται για μια επ΄εκείνες τις μορφές που χαρακτηρίζουν διακριτικά τις εποχές. Μορφές που λησμονιούνται για να επιστρέψουν κάποτε ορμητικότεροι από ποτέ, με την ατόφια τους ειλικρίνεια, με σώμα και πνεύμα σε πλήρη αρμονία, αφήνοντας σινιάλα για τους μελλοντικούς καιρούς. Ημερολόγιο του Τοξότη, Δάφνη, Οι θλιμμένες σιωπές του ποταμού Οκαβάνγκο, Ελπήνωρας, Η Ιουλιέτα των Μάκιντος, μερικοί από τους τίτλους της εργογραφίας του Λύτρα, κατά κόσμο Στέλιου Πούλιου που έζησε και πέθανε στο περιθώριο αυτού του κόσμου, δοσμένος στη φιλοδοξία του πνεύματος που απαιτεί την εγρήγορση της αισθητικής και τη σύνθεση. Περιθώριο ευτυχές, αφού εκεί φύεται πάντα η ποίηση.

Απόψε τον βλέπω που πλησιάζει τις πύλες της μικρής μας πολιτείας, ιδρύοντας στην πορεία του νησιά και ρεύματα. Στίχους και έργα καταδικασμένα να αντέξουν το βάρος των δεκαετιών, αναπλασμένα καθ΄ υπόδειξη της ιστορίας και του κόσμου. Ποιήματα και ημερολόγια, μικρές προσευχές, μίλια με φιλμ από τον καιρό των πρώτων σπασμών ως την ακμή. Θα μπορούσε κανείς να συναντήσει τον Λύτρα σε εκείνες τις ταινίες του ιταλικού νεορεαλισμού με την μπαρόκ διακόσμηση και το ασίγαστο πάθος της ζωής.  Μοιρασμένος ανάμεσα στον έρωτα και την ιδέα ο Στέλιος Λύτρας επιστρέφει μέσα από τους κόλπους της γενιάς του 1970. Εσωτερικός, απελευθερώνοντας κάθε τόσο εξαίσιους σφυγμούς, χτίζοντας ποιήματα από θάλασσες, μοτοσικλέτες, οράματα για λογαριασμό της Μαρίας των Μεδίκων και των σημερινών προλετάριων, καταχωρείται ανάμεσα στους  ελάχιστους.

[…Θυμόταν την Ανδρομάχη, μέσα από εκρήξεις, μέσα από ηφαίστεια, πάνω από αγριεμένες θάλασσες, η Ανδρομάχη περήφανη, ανεξιχνίαστη, μόνη, πιο όμορφη από όλες τις μοτοσικλέτες, η πιο δυνατή, η υπέρτατη, να τρέχει, να τρέχει με διακόσια χιλιόμετρα, καλώντας τον στον άνεμο, κράζοντας «Ιππόλυτε, Ιππόλυτε», όπως εκείνες οι φωνές, τότε στη μήτρα, πριν χιλιάδες χρόνια]

Σημείωσα να πω δυο λόγια για τον τρόπο που αναδιπλώνεται και πάλι αναστυλώνει τους κρεμαστούς κήπους και τόσα άλλα θαύματα, αγγίζοντας τα άκρα που κατοικεί η τέχνη του Γκωγκέν. Η συνείδησή του αυτή, προσδίδει στον χαμένο ίκαρο όλο το μεγαλείο που μπόρεσε και έκρυψε η πατίνα του καιρού. Τα υλικά του είναι πάσης φύσεως. Και εκείνος, όπως τόσοι πριν στις επάλξεις των εποχών και των πόλεων, να θυμάται τον παλμό του ήλιου, τα μάτια του πάνω στον Άγγελο και την πικραμένη Ανδρομάχη. Ανήκει σ εκείνους τους ήρωες που αναχωρούν γα το ταξίδι, για εκείνους που αντιμάχονται το αίσθημα του τόπου και του χρόνου . Ανασαίνει κάτω από τους σκισμένους χάρτες, διαβαίνει από όλες τις γωνιές ενός κόσμου, μεγάλου πάντα και ελληνικού.  Θυμάται μονάχα τα ονόματα που εικονογραφούν τα όνειρα. Ταξιδεύει την Αργολίδα , προφέρει ξανά τα στιγματισμένα ονόματα. Ιωλκός, Οιάνθεια και με την ταχύτητα του φωτός διέρχεται με την ασπρόμαυρη μοτοσικλέτα, ξεσπώντας με χρώματα, μιλώντας με στροφές ολόκληρες και τα λησμονημένα φωνήεντα.

[…Η Ανδρομάχη πια ήταν δική του, αυτός και η Ανδρομάχη και το όνειρο.

Ευτυχισμένος απογειωνόταν στις λεωφόρους ευτυχισμένος πετούσε πάνω απ΄τις θάλασσες, πάνω απ΄τα βουνά, πετούσε, έπαιρνε του δρόμους του Ωρίωνα τους δρόμους των Πλειάδων, μονάχα τα πουλιά τον έφταναν όταν ευτυχισμένος με την Ανδρομάχη πετούσε στη Μονεμβασιά, στην Αμάρυνθο, στο Αγριοβότανο, στο Γαλαξίδι, στην Οιάνθεια, στην Ασίκη, στην Ελαφόνησο, στην Ερέτρια, στην Ωγυγία, στα Κύθηρα, στην Ιωλκό.]

Ο κόσμος του Στέλιου Λύτρα που αποκαλύπτεται στη σπουδαία εργογραφία του  δεν ήταν ποτέ οι καθρέφτες της ζωής μας. Ήταν και παραμένουν εκείνες οι γιγάντιες πίστες των τσίρκων όπου κτηνώδεις επιβήτορες δοκιμάζουν τις ορμές τους. Ενάντιος, επανδρωμένος με την ποιότητα και την πνευματική υπόσταση ο  ποιητής ανακτά τη δύναμη της εντύπωσης, της υπόνοιας, της παρατήρησης, ολόκληρη η ζωή του να περιέχεται στα σύμβολα και τους στίχους.

Ο Στέλιος Λύτρας ανήκει στους γνήσιους. Σ΄αυτούς που συντελούνται πάντα σαν τις εορταστικές εκδηλώσεις ενός άλλου, συγγενικού δημιουργού. Ο Τσέζαρε Παβέζε πιστεύει στα μάτια, ενώ ο Λύτρας  μες στις λίμνες του μύθου αναπλάθει τον κόσμο και αναβαπτίζεται εις το όνομα μες στους κήπους, ανάμεσα σε στήλες Ερμαϊκές , καταργώντας για πάντα όλες τις τεχνικές της ψευδαίσθησης. Εις το όνομα του οράματος, του έρωτα και της αλήθειας ο κόσμος του Λύτρα ανακτά τον ανάγλυφό του χαρακτήρα. Όγκο, μέγεθος, μεταφυσική και αισθητική.  Άλλοτε η πολιτεία του ήλιου Καμπανέλα και πάλι η πίκρα για το ανέφικτο και του σώματός σου τα μυστήρια, τα έργα του Λύτρα, σ΄όποιο είδος και αν ανήκουν μετατρέπονται σε δημιουργήματα, διευρύνοντας την αύρα ενός θεού ωραίου και ανθρώπινου.

Ύστερα από τα έργα, τις τροχιές, την ακμή, ο Στέλιος Λύτρας  θα επιστρέψει στα ημερολόγια και θα ζήσει, ανθίζοντας επανειλημμένα, όπως οι εραστές της Σίλβια Πλαθ ανάμεσα σε ονόματα δισύλλαβα, ερωτικά. Κερδίζει και χάνει την όψη του μες στις αψίδες και τις στοές. Πρόκειται για έναν χαρακτήρα διαμορφωμένο μες στις σκιές της Βερόνα, διά χειρός Ντομινίκ Φερνάντεζ. Ο Λύτρας, αφομοιώνεται από τις ατμόσφαιρες, υιοθετεί τα χαρακτηριστικά ενός Πιερ Πάολο. Γεννιέται και πεθαίνει πάνω στη σκηνή του κόσμου, ανάμεσα σε εκμαγεία, θύελλες, κοσμικές συναντήσεις και την πεισιθάνατη μελωδία μιας φθαρμένης αριστοκρατίας. Η παιδική του ηλικία δεν σκοτώνεται. Λαμπερή, με το προνόμιο της ανάπλασης της αισθητικής του κόσμου σχηματοποιείται ξανά και ξανά με φόντο την Αθήνα, τη Βενετία, τις σωσμένες ατμόσφαιρες από τα αιλουροειδή τράβελινγκ, τη συστηματική χρήση του πλαν σεκάνς στα ποιητικά του φιλμ. Η φρασεολογία του Λύτρα είναι γνήσια, κλασσική. Το πάθος του για τη ζωή όμως δεν υπόκειται σε κανέναν σφυγμό, υποβάλλεται διαρκώς στην πρωτοτυπία του πάθους, στην οπτική σύλληψη που όμως επιφέρει ρωγμές στην πραγματικότητα, αντλώντας από τις πιο ψυχικές καταστάσεις, από χώρους αισθηματικούς.

Αυτή η ατμόσφαιρα μπαρόκ, μια τεχνοτροπία πέραν των οπτικών σημάνσεων, σηματοδοτεί μια εποχή θανάτου. Το τέλος μιας εποχής, μιας κοινωνίας, ενός μύθου, ενός ολόκληρου, πολιτιστικού σώματος.  Μόνο που η στόχευση του Λύτρα ξεπερνά αυτήν την επικαιρότητα, μεταθέτει όλες τις ελπίδες στον έρωτα, στην πρωτεϊκή εκείνη κατάσταση του πρώτου πάθους, του αρχέτυπου σπασμού.  Αυτή η γνώση, μια αναπαραγωγή ίσως του Θανάτου στην Βενετία του Τόμας Μαν με την επιβλητική επίδραση του Μάλλερ, δεν συνιστά άλλο από γνώση της ομορφιάς. Με μια θεϊκή και εκφραστική  σοβαρότητα, διά μέσου των ερυθρογράφων αυτός ο έρωτας ασκεί τη θανάσιμη γοητεία του στον Λύτρα. Αυτή διοχετεύει, γι΄αυτή φτιάχνει στίχους, φθάνει ως την τρέλα ο δημιουργός.  Ο Στέλιος Λύτρας αναγνωρίζεται στις μεθόδους και τις τεχνοτροπίες της σύγχρονης πρωτοπορίας. Η ανάμειξη του μύθου και της επικαιρότητας συνιστά έναν τρόπο ανάγνωσης του κόσμου. Ο σύγχρονος άνθρωπος, τα προβλήματα της σημερινής κοινωνίας αναγόμενα στα απλούστερα σχήματα και τους πιο διαδεδομένους, ευρωπαϊκούς μύθους, απογυμνωμένα από την παθολογική τους ιδιότητα της γοητείας και του πάθους, στερημένα  από κάθε είδους δράσης, εκτός από την ίδια την τέχνη και το αποτέλεσμα που επιφέρουν, σημειώνει  ο Φρειδερίκος Νίτσε, αποκαλύπτουν μια αποδοτική εκδοχή για την ανάγνωση της παλαιάς τέχνης.  Αυτήν μεθοδεύει, δίχως μιμητισμούς και ρητορείες ο Λύτρας, αναγνωρίζοντας στον έρωτα τη μόνη πράξη, την ιδανική εκείνη πατίνα για τη μεταστροφή της ίδιας της ζωής σε μύθο και όραμα. Η τέχνη δεν ερμηνεύεται. Ο Λύτρας αναπαριστά τα βάρβαρα πλεονεκτήματα της εποχής μας, γεννιέται και ζει σ εκείνες τις επάλξεις για τις οποίες νωρίτερα έγινε λόγος σε τούτη εδώ την εισαγωγή. Εδώ δεν χωρούν οι τυραννίες του ματιού. Εδώ, και όταν λέμε εδώ εννοούμε μες στους πλούσιους κόλπους της εργογραφίας του Λύτρα, αποκαλύπτονται όλα τα στρώματα, σαν να συμβαίνουν εγκάρσιες τομές σε πόλεις μ αρχαία κληρονομιά. Ο Λύτρας θα υποκύψει για πάντα στον έρωτα, σ αυτήν τη μόνη παρηγοριά της άγνοιας. Τα ποιήματά του ενδύματα, οι στίχοι του μορφές, υδρίες, θαύματα, σημεία στίξεως, σύμβολα και θύρες του ονείρου. Η αυθεντικότητα του Στέλιου Λύτρα δεν μετριέται, όμως στέκει για την ελληνική τέχνη σταθμός και μέτρο.

[…Τώρα η Αντιόχεια είναι μακριά, χιλιάδες χιλιόμετρα, τώρα μόνος με την Ανδρομάχη, τρέχει τρέχει στις λεωφόρους των Πλειάδων, πέρασε κιόλας τη Μονεμβασιά, πέρασε την έρημο, πέρασε τον Όλυμπο των πουλιών και όλο ανεβαίνει, φωνές κράζουν τρυφερά «Ιππόλυτε, Ιππόλυτε» άρχισε πια το μεγάλο ταξίδια, τ΄ όνειρο έγινε φως, νιώθει κιόλας όλο και πιο κοντά όλο και πιο κοντά τον αρχάγγελο άνεμο, νιώθει πως ο μεγάλος άνεμος, κάπου πολύ κοντά, τώρα][i]