Mattina

M' illumino
d'immenso.

Πρωινό

Φωτίζομαι
με το απέραντο.

Αν μιλώντας για την καταγραφή της στιγμής στην ποίηση συχνά εννοούμε ποιήματα που σχετίζονται περισσότερο με το καθημερινό, το μικρό, το οικείο, το ποίημα του Giuseppe Ungaretti Mattina μας δίνει ένα διαφορετικό παράδειγμα χρήσης του στιγμιαίου, για να αναχθεί κανείς στο αιώνιο και σε αυτό που βρίσκεται πάνω  από τις ανθρώπινες δυνατότητες.

Το ποίημα Πρωινό του Giuseppe Ungaretti γράφτηκε στις 26 Ιανουαρίου 1917 στη Santa Maria la Longa, ενώ ο ποιητής ήταν στρατιώτης στο μέτωπο του  Carso  στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και ο αρχικός του τίτλος ήταν Ουρανός και θάλασσα (Cielo e mare). Για πρώτη φορά συμπεριλήφθηκε με αυτόν τον τίτλο σε συλλογική ανθολογία του 1918  και έπειτα με τον τελικό του τίτλο στη συλλογή Allegria di naufragi (Χαρά ναυαγίων) του 1919, καθώς και στην ενότητα Naufragi (Ναυάγια) της συλλογής Allegria (1931, 1936 e 1942).

Ο ποιητής καταγράφει με τον πιο σύντομο τρόπο μια στιγμιαία εσωτερική εμπειρία, που τον οδηγεί στη συνειδητοποίηση της θέσης του στον κόσμο και στην ένωσή του με αυτόν. Ο ποιητής μέσα στη φρίκη του πολέμου καταγράφει μια στιγμή ειρήνης που τον φέρνει σε επαφή με μια απόλυτη και αδιαπραγμάτευτη αλήθεια, το φως του πρωινού. Ο ίδιος, μέσα στα φθαρτά του όρια, κατανοεί πώς σμίγουν το ατομικό βίωμα, το πεπερασμένο με το άπειρο της κοσμικής αρμονίας και των φυσικών νόμων. Ο τίτλος του ποιήματος είναι πολύ σημαντικός, αφού σηματοδοτεί τη χρονική στιγμή κατά την οποία παύει να επιδρά στο ποιητικό υποκείμενο κάθε άλλο εξωτερικό ερέθισμα και το μόνο που απομένει είναι το φως του πρωινού, το οποίο μεταμορφώνεται στο άπειρο του κόσμου και του αποκαλύπτει μια ανώτερη αλήθεια. 

Το ποίημα θεωρείται χαρακτηριστικό του ερμητισμού. Οι περισσότεροι θεωρητικοί της λογοτεχνίας μιλώντας για ερμητισμό εστιάζουν την προσοχή τους κυρίως στο σκοτεινό περιεχόμενο των στίχων, στο γεγονός ότι καταγράφεται συχνά ένα εσωτερικό ή εξωτερικό συμβάν με τέτοιο τρόπο, ώστε να παραμένει πολυσήμαντο και δύσκολο στο ξεκλείδωμα από τον αναγνώστη. Συχνά μάλιστα έχει τονιστεί ότι ο ερμητισμός έχει τις ρίζες του στον συμβολισμό, όχι μόνο λόγω της υπόγειας μουσικότητας των στίχων, αλλά και λόγω του γεγονότος ότι η εξωτερική και η ψυχική πραγματικότητα αποτελούν έναν σφιχτοδεμένο κόσμο, όπου η πρώτη γίνεται φορέας της δεύτερης και η δεύτερη διαμορφώνεται πολλές φορές ουσιωδώς από την πρώτη. Πράγματι, και στην παρούσα περίπτωση, αν κάποιος δεν γνωρίζει την περίσταση από την οποία ο ποιητής αντλεί την έμπνευσή του, μπορεί να αποδώσει στο σύντομο αυτό ποίημα πλήθος ερμηνειών. Μέσα στα ερμητικά ποιήματα άλλωστε συχνά καταγράφονται στιγμές, εικόνες ακαριαίες που αντλούνται κυρίως από τη φύση αλλά και από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. 

Το δίστιχο αυτό αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση ποιητικής, καθώς δείχνει με ποιο τρόπο ο ποιητικός λόγος μπορεί να μετατρέψει το πρόσκαιρο και το στιγμιαίο σε κάτι που λαμβάνει καθολικές διαστάσεις,. Αυτή εξάλλου ήταν και θα είναι πάντοτε η πιο ουσιώδης και εναγώνια προσπάθεια της τέχνης. 

Άννα Γρίβα