Εκτύπωση του άρθρου

© Poeticanet 

 

 

Η ύπαρξη φιλοσοφικού στοχασμού εντός της ποίησης είναι ένα ζήτημα ουσιώδες για την ποιητική τέχνη, καθώς κάθε καλό ποίημα ενέχει τελικά έναν φιλοσοφικό πυρήνα, μια στάση του ποιητικού υποκειμένου απέναντι στον άνθρωπο και στον κόσμο. Από την άλλη πλευρά, το ζήτημα αυτό κρύβει πολλές παγίδες, όπως είναι η παγίδα της ‘φιλοσοφίζουσας’ τάσης χωρίς βάθος, του διδακτισμού ή σε άλλες περιπτώσεις της έκπτωσης των στίχων σε διανοητικές κατασκευές χωρίς την καλλιτεχνική φλόγα. Σκέφτομαι πως ο τρόπος για να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο ένας ποιητής αποφεύγει αυτές τις παγίδες και κατορθώνει ένα άρτιο ποίημα θα ήταν η μελέτη ενός ποιήματος με αμιγή φιλοσοφικό πυρήνα. Γι’ αυτόν τον σκοπό επιλέγω την εξέταση ενός αγαπημένου μου ποιήματος του Τάκη Παπατσώνη, ενός ποιητή που κατεξοχήν στοχάζεται φιλοσοφικά σε όλη την έκταση του έργου του.

ΣΟΦΙΑ

[Από την ΕΚΛΟΓΗ Β΄ (ΤΟ ΑΣΜΑΤΙΚΟΝ)]

Εφθάσαμε έτσι λίγο λίγο στη γυμνότητα,
ένα ένα αποδυθήκαμε τα περίφημα προβλήματα,
τα πολύχρωμα, τα βύσσινα, τα πορφυρά των γοητειών,
και μόνον τώρα, μολονότι κάποιος φόβος κι από πριν,
κάποιο προμήνυμα, μας έλεγαν τι μας προσμένει,
όμως μονάχα τώρα, οι γυμνωμένοι
είδαμεν, ότι χους εσμέν. Άθλιας επίγνωση
σοφίας. Ένδεια σημερινή. Βραδύνοια της χθες.
Δουλειά μας τώρα να την αναγάγομε σε θρίαμβο.

Με ποιον τρόπο κατορθώνει σε αυτό το ποίημα ο Παπατσώνης να ενσταλάξει τη φιλοσοφία στην ποίησή του;

  1. Μα την ευφυή χρήση των αφηρημένων εννοιών εντός μιας εξαίσιας εικονοποιίας. Έτσι, τα χρώματα των πέπλων που τυλίγουν ως παραπετάσματα τον αληθινό εαυτό του ανθρώπου και στη συνέχεια ο γυμνωμένος ανθρώπος, ως έντονες ποιητικές και εν αντιθέσει εικόνες συνυπάρχουν σε ισορροπία με έννοιες όπως η επίγνωση, η ένδεια, η βραδύνοια, η αναγωγή σε μιαν άλλη, νέα υπαρξιακή κατάσταση.
  2. Με την επιτυχή πολυσημία κάποιων κομβικών για το σύνολο λέξεων. Έτσι, τα προβλήματα, μπορεί να εκληφθούν είτε ως τα ποικίλα ζητήματα που καθημερινού βίου που μας απομακρύνουν από το είναι μας, πολύχρωμα, πολυποίκιλτα και γοητευτικά, είτε ως όλα εκείνα που έχουν βληθεί προ του εαυτού, ως τα παραπετάσματα που μας απομακρύνουν από την αλήθεια.
  3. Με την ισόρροπη χρήση των διακειμενικών αναφορών. Το ποίημα δεν συντρίβεται υπό το βάρος των αναφορών σε θρησκευτικά συμφραζόμενα (χους εσμέν) ή σε συμφραζόμενα φιλοσοφικά (τα προβλήματα-παραπετάσματα έχουν σαφείς πλατωνικές ρίζες) και μυστικιστικά (η αναγωγή έχει μια τέτοια αναφορά). Ο ποιητής οφείλει να μένει ποιητής, να στοχεύει στην άμεση συγκίνηση, στο ψυχικό άγγιγμα που βεβαίως θα συνδυαστεί συγχρόνως και με έναν πλούτο διανοητικών καταστάσεων και πνευματικών αληθειών.
  4. Με το αποκαλυπτικό τέλος, με την έκπληξη, που λειτουργεί παραλλήλως και ως έκφραση μιας βαθύτατης φιλοσοφικής αλήθειας και μας οδηγεί συγχρόνως στην αρχή του ποιήματος, αφού απαντάται το ερώτημα: ποια μπορεί να είναι πραγματικά η ανθρώπινη σοφία;

Μέσα σε λίγους στίχους ο Τάκης Παπατσώνης αξιοποίησε και εξύφανε ένα πλήθος τεχνικών μέσα από τις οποίες κατόρθωσε να διαπλέξει φιλοσοφία και ποίηση. Πάνω απ’ όλα όμως κατόρθωσε ένα αύταρκες ποίημα γιατί ήταν ένας σπουδαίος αναζητητής, ένα ανήσυχο πνεύμα που δεν φοβήθηκε μπροστά στους πιο απροσδόκητους ποιητικούς τρόπους. Ακολούθησε την ψυχή του και το καλλιτεχνικό του αισθητήριο για να αναχθεί στη σφαίρα του θριάμβου, όπως μας υποδεικνύει και ο τελευταίος στίχος του ποιήματος.

Άννα Γρίβα

 


Ημ/νία δημοσίευσης: 13 Σεπτεμβρίου 2020