Εκτύπωση του άρθρου

 

Κάθε απόπειρα κατάταξης στη λογοτεχνία τείνει να είναι δύσκολη, εάν δεν υπάρχει μια απαραίτητη χρονική απόσταση ανάμεσα στον παρατηρητή και το αντικείμενο της παρατήρησής του. Πέραν της χρονικής απόστασης είναι, επίσης, σημαντικό η οπτική να είναι αρκετά ευρεία ώστε να μπορεί να συμπεριλάβει όλα τα έργα της προς εξέταση περιόδου. Παρά τις παραπάνω δυσκολίες, εκτιμώ πως μπορεί να γίνει λόγος για ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, ως προς το θέμα και τη μορφολογία, μεταξύ σύγχρονων ποιητικών φωνών, λαμβάνοντας υπ' όψη, φυσικά, πως πρόκειται για ένα άρθρο γνώμης και όχι ένα επιστημονικό κείμενο. Πρέπει, επίσης, να τονιστεί πως όποιες απόψεις ή παρατηρήσεις διατυπώνονται στο παρόν άρθρο έχουν να κάνουν με συλλογές που δημοσιεύθηκαν τα τελευταία χρόνια (όπως δηλώνει και ο υπότιτλος), από ποιητικά υποκείμενα που καταθέτουν τα πρώτα (ή από τα πρώτα) δείγματα γραφής τους.

Με αυτό το σκεπτικό αναφέρω ενδεικτικά κάποια ονόματα με βάση συλλογές που διάβασα και ξεχώρισα ως αντιπροσωπευτικά παραδείγματα των παρατηρήσεών μου.

Η πρόσφατη ποιητική παραγωγή μοιάζει να κινείται θεματολογικά γύρω από τους άξονες του κοινωνικού προβληματισμού και των έμφυλων ταυτοτήτων. Οι ποιητικές φωνές εστιάζουν στις προκλήσεις και τα ερεθίσματα που βιώνουν ως μέλη μιας κοινωνίας θραυσματικής και ενίοτε αδιέξοδης, συνδιαλέγονται με την έμφυλη καταπίεση και προτάσουν προσωπικές ιστορίες μέσω των οποίων δίνουν φωνή και στους ανθρώπους που αναζητούν να εκφράσουν τις ίδιες αγωνίες και τα ίδια τραύματα. Επίσης, αναζητούν γόνιμους τρόπους να εντάξουν το ατομικό βίωμα στη συλλογική εμπειρία, υπάρχει μια συνειδητή προσπάθεια η ποιητική κατάθεση να μην είναι ένα κρυπτικό προσωπικό αφήγημα το οποίο είναι αδύνατο να αποκρυπτογραφηθεί, αλλά αντίθετα ένας συνδετικός κρίκος με τον αναγνώστη που θα λειτουργήσει σαν αφετηρία για ένα σύγχρονο, οικουμενικό σχόλιο. Ο χρονικός ορίζοντας, επίσης, μοιάζει να είναι βραχυπρόθεσμος. Οι νεότερες ποιητικές φωνές αναζητούν λύσεις στα τωρινά τους αδιέξοδα και καταγράφουν τις προκλήσεις της καθημερινότητάς τους με έναν μοντέρνο τρόπο που είναι ικανός να μιλήσει την γλώσσα της εποχής τους. Την ίδια στιγμή δεν λείπει ο διάλογος με τις προηγούμενες ποιητικές γενιές, καθιστώντας έτσι σαφή όχι μόνο την επιρροή που αυτές έχουν ασκήσει αλλά και τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνονται από τους σύγχρονους.

Σε επίπεδο τεχνικής αν και εντοπίζεται η χρήση μακροπερίοδου λόγου, ο οποίος αρκετές φορές μοιάζει με πρόζα, πολλές ποιητικές φωνές επιλέγουν να δουλέψουν με ποιήματα μικρότερης έκτασης. Είναι σημαντικό στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης να αναλογιστούμε το αντίκτυπο που έχουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην ποίηση που γράφουν οι νεότεροι σήμερα. Συχνά περνάνε από τις οθόνες μας ποιήματα ολιγόστιχα και ενίοτε "συνθηματικής" μορφής. Έχει άραγε επηρεάσει ο ακρωτηριασμός της προσοχής μας από το διαδίκτυο όχι μόνο τον τρόπο που διαβάζουμε αλλά και αυτόν που γράφουμε; Ένα ερώτημα που αξίζει να τεθεί.

Συνεχίζοντας, αρκετές ποιητικές φωνές αντλούν έμπνευση από τη μυθολογία και τα θρησκευτικά κείμενα και κάνουν χρήση αποφθεγματικών φράσεων από τη λόγια παραγωγή.

Ταυτόχρονα, δεν λείπει το γλωσσικό παιχνίδι και η αναζήτηση της λεκτικής έκπληξης, χωρίς ποτέ, ωστόσο, να γίνεται αυτοσκοπός. Το χιούμορ από την άλλη, είτε ως λεπτή ειρωνεία είτε ως ευθύς εμπαιγμός αποδεικνύεται σημαντικό εργαλείο αποδόμησης μιας κοινώς βιωμένης πραγματικότητας αλλά και φιλτραρίσματος του τραύματος.

Έχοντας όλα αυτά κατά νου, παρουσιάζω πέντε ποιητικές συλλογές στις οποίες εντοπίζονται τα παραπάνω χαρακτηριστικά.

Η Νίκη Χαλκιαδάκη στις "Μικρές Κανίβαλες" (Μανδραγόρας, 2022) συνθέτει έναν ποιητικό χώρο όπου πρωταγωνιστικό ρόλο κατέχουν η εικόνα της μητέρας και των κοριτσιών της ενώ ο προβληματισμός της μοιάζει να κινείται γύρω από την διαμόρφωση μιας προσωπικής γυναικείας ταυτότητας και την ερμηνεία των παιδικών βιωμάτων. Γράφει στο "Τρυφερότης",

"σ'αυτή τη φωτογραφία που με κρατάς αγκαλιά μαμά // σ'αυτή που είμαι μικρή, πολύ μικρή και πηχτή και πρόστυχη // σαν κρόκος αυγού [..] που με κοιτάς σαν να μην ξέρεις τι να με κάνεις [..]

Δεν είμαστε σαν αυτές τις ζωγραφιές στην εκκλησία; // Όχι σαν όλες // σαν αυτές τις Χριστοπαναγίες".

Την ίδια στιγμή σε αρκετά ποιήματα της συλλογής στήνει ένα γλωσσικό παιχνίδι που αποσκοπεί στο κοινωνικό σχόλιο: "τω πατρί είναι και δεν είναι δοτική // εξαρτάται δηλαδή από το ίδιο τω πατρί [..] κλίνεται αυτό το βάρβαρο πράγμα;" ("Της πτώσης"), ή "[..] Μια λύση είναι να μείνουμε προφορικοί // ημείς και υμείς // έτσι για να μπερδευόμαστε // να νομίζουμε πως θα είχαμε σωθεί αν ήμεθα οι άλλοι" ("Κλιτική αναμέτρηση").

Ο Βαλάντης Μάστορας στην πρώτη του συλλογή "Η μοναξιά περίστροφα" (Ενύπνιο, 2023), έντονα επηρεασμένος από την τεχνική του Γιάννη Στίγκα παρουσιάζει μια γραφή συνθηματική, (με τη θετική έννοια), με στίχους αρκετά δυνατούς και ανεξάρτητους για να μπορούν να σταθούν αυθύπαρκτοι, αλλά ταυτόχρονα με έντονο κοινωνικό προβληματισμό:

"έχει μια στρόφιγγα ο οδυρμός // που όλο την πιλατεύω // αν την ανοίξω ίσως πνιγούμε // αν πάλι όχι, τότε σίγουρα" (αυτόνομο απόσπασμα), ενώ σε άλλο σημείο αναφέρει "Έτσι όπως γίναμε τελικά, // το υπάρχω // γράφεται καλύτερα με όμικρον // (λόγω ανελέητου μηδενός)[..]" ("Για τους βιβλιογράφους του μέλλοντος") ενώ δεν λείπει η μπαρουτοκαπνισμένη ματιά προς ένα μέλλον το οποίο οφείλει να δημιουργηθεί με κόπο και αγώνα: "Όλη αυτή η προσπάθεια για ύψη και τελικά // μας έκανε προσωπική υπόθεση ο κατήφορος [..] Ο όλεθρος μας ψάχνει. [..] Ας έρθει αν θέλει να τον τινάξουμε // δεν υπάρχει // ούτε μια νάρκη στην απόγνωσή μας ανενεργή" ("Βαθιά στο βάσανο ενεδρεύουν σεισμοί").

Η Ελένη Αθανασίου στις δύο ποιητικές συλλογές της "Τεφροδόχος σε ένα φεστιβάλ techno" (Θράκα, 2021) και "Φταίνε τα πεύκα" (Ενύπνιο, 2023) επιλέγει ποιήματα μικρότερης έκτασης στα οποία μοιάζει να δίνει έμφαση στη γρήγορη εναλλαγή των εικόνων και στην ισορροπία ανάμεσα στην ειρωνεία και το θράσος απέναντι στο αναμενόμενο, εργαλεία τα οποία χρησιμοποιεί για να αποδομήσει τις καταστάσεις τις οποίες θέλει να εξετάσει στα συστατικά τους στοιχεία. Γράφει στο "Όλα τα ιερά μας" ("Τεφροδόχος σε ένα φεστιβάλ techno"):

"Κοιτάζω την παρανυχίδα // στον δείκτη // του αριστερού χεριού της [..] παίρνει την πέτσα // τη μασά σαν τσίχλα // και τη φτύνει // κάτω από το εδώλιο // στην Επίδαυρο. // Όλα τα ιερά μας βεβηλώθηκαν".

Στο "Φταίνε τα πεύκα" γράφει ένα ποίημα που θεωρώ χαρακτηριστικό δείγμα γραφής της

"τα δάχτυλά μου // στην κιμαδομηχανή // και το ποίημα // τυλιγμένο για το σπίτι" ("Αν γινόμουν δωρητής").

Αρκετά ποιήματα έχουν ξένους τίτλους ή αποσπάσματα, ενώ δεν λείπουν οι αναφορές σε άλλα έργα όπως στον "Κρόνο που τρώει τον γιο του", του Φρανθίσκο Γκόγια (ποίημα "Πλανητάριο") και στη "Φούγκα του θανάτου", του Πάουλ Τσέλαν (ποίημα "Η μύτη του ποιητή").

Ο Σπύρος Χαιρέτης στη συλλογή του "ο γοργόνος και άλλα πλάσματα" παρουσιάζει ένα μοντέρνο δείγμα γραφής με θέματολογία την queer ταυτότητα, την καταπίεση της ελληνικής οικογένειας αλλά και κοινωνικά στερεότυπα και διακρίσεις. Οπλισμένος με χιούμορ και σύγχρονες αναφορές καταγράφει στιγμιότυπα τα οποία καταφέρνει να αναγάγει από ατομικά σε συλλογικά, διατηρώντας το προσβάσιμο της γραφής του. Υπάρχουν πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία στην γλώσσα και τις αναφορές του Χαιρέτη, όπως στίχοι οι οποίοι είναι γραμμένοι με διακριτή διαγραφή (strikethrough) παραπέμποντας σε μύχιες σκέψεις, εναλλακτικές οπτικές ή προδομένες ελπίδες

("[..] ω μίλα ολόφωτε άγγελε // φύλακα του ασυνειδήτου // και σωτήρα της ψυχής μου // πάνε δυο συνεδρίες και ακόμα να ακούσω τη φωνή σου", "[Συνεδρία II], 2."), το ηχητικό παιχνίδι με το όνομα της εφαρμογής γνωριμιών Romeo στο ποίημα "Τα κάλαντα των single millennials (σε ρυθμό jingle bells)" ή η αποδόμηση της λέξης "χοντρός" στο "X [Συνεδρία XXX]" ("χοντ-Ρος, χOn-τρος, hot-vρos hon-trosch"). Η συλλογή του Χαιρέτη είναι ένα σπάνιο δείγμα ξεκάθαρου κοινωνικού και έμφυλου προτάγματος που δεν θυσιάζει στιγμή την ποιητικότητα της γραφής. Είναι ιδιαίτερα πετυχημένος ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιεί το χιούμορ για να μεταφέρει τη μοναξιά ή την αποξένωση ακόμα και όταν τα σώματα και οι άνθρωποι μοιάζουν να συνυπάρχουν.

Ο Βασίλης Μόσχος στη συλλογή "γιουνικ" (Θράκα, 2023) καταθέτει ένα δείγμα μακροπερίοδου ποιητικού λόγου με έντονο κοινωνικό προβληματισμό αλλά και σαφή διάθεση εξέργεσης απέναντι στην εκφραστική φόρμα. Με τον τίτλο της συλλογής να είναι ένα λεκτικό παιχνίδι (κατά δήλωση του δημιουργού στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών της 20ης ΔΕΘΒ) ανάμεσα στο unique (μοναδικό) και το eunuch (ευνούχος), ο Μόσχος γράφει για την αντίδραση και τον αγώνα απέναντι στην αδικία, την καταπίεση αλλά και τη σεμνοτυφία.

Στο ποίημα "Γραμμάτιο" γράφει για τη νέα γενιά που νιώθει εγκλωβισμένη από ένα σύστημα που όχι μόνο δεν τη στήριξε, αλλά την παγίδευσε, και που ωστόσο εκείνη παλεύει να κρατηθεί ζωντανή ("[..]

που άσπρισαν στα είκοσι κιρσούς στα εικοδισύο // δισκοπάθεια στα εικοσπέντε // αντάλλαξαν δώρο μ'ένσημα // δανείστηκαν // για το νοίκι για το ρεύμα για το νησί // για μια μπύρα στο σχόλασμα // για τον εξαντλημένο Κάρβερ // πέντε ευρώ δεύτερο χέρι σε μια υπόγα [..] σ'αυτά τα παιδιά οφείλουμε να γράψουμε // τα καλύτερα βιβλία μας"), ενώ στο ποίημα "όχι άλλη ερωτική ποίηση" προτάσει το δικό του δείγμα ερωτικής ποίησης σε αντιδιαστολή με τα υπάρχοντα "[..] κάποιοι έχουν // δικαίωμα να κοιμηθούν άλλοι να καυλώσουν // μυστικοί πράκτορες και πληρωμένοι δολοφόνοι // παρακολουθουν το γαμήσι έτοιμοι να χιμήξουν αν // υπερβούμε τα εσκαμμένα με πνίγει την δένω με // γυρνάει ανάσκελα και με παίρνει στο στόμα της [..]". Ο Μόσχος θέτει έναν προβληματισμό τόσο για την κοινωνία όσο και για τη λειτουργία της ποίησης εντός της και με καθημερινή γλώσσα και μοντέρνο λόγο καταθέτει τις απόψεις του και για τα δύο, "Δε φέρεται καλά η ποίηση // τελευταία ποζάρει σαν κυρία // με τ' αρχαία λούσα της πάνω σ' ανάκλιντρα ανάξιων // μαστόρων κι αποζητά κενόσπουδες τιμές [..]" ("Φέρσιμο").

Τα παραπάνω θεματολογικά και γλωσσικά χαρακτηριστικά που εξετάστηκαν ακροθιγώς δεν συνθέτουν σε καμία περίπτωση μια πλήρη εικόνα, ωστόσο προσθέτουν στον συνεχή διάλογο για τις σύγχρονες τάσεις στην ποίηση.

Καταλήγοντας, τα ποιητικά υποκείμενα αισθάνονται την ανάγκη να δηλώσουν άμεσα και με σαφήνεια τα αδιέξοδα, τις προκλήσεις και τις καταπιέσεις που βιώνουν τα ίδια και η γενιά τους. Αισθάνονται άνεση να παρουσιάσουν αντισυμβατικά δείγματα γραφής και αναζητούν τον μίτο μιας κοινωνίας και ενός μέλλοντος που αντιλαμβάνονται (και) ως λαβύρινθο.__

Σπύρος Γούλας

 

 


Ημ/νία δημοσίευσης: 27 Οκτωβρίου 2024