Εκτύπωση του άρθρου

 

Wallace Stevens
Η Ιδέα της Τάξης στο Key West  
μετάφραση - επίλογος : Μάρω Παπαδημητρίου:

 

Το ποίημα Η Ιδέα  της Τάξης στο Key West   είναι ένα από τα πλέον ανθολογημένα ποιήματα του αμερικανού μοντερνιστή ποιητή Ουάλας Στήβενς (1879-1955), προοίμιο του τίτλου της συλλογής του Ιδέες Τάξης (Ideas of Order, 1936). Το Key West είναι το σκηνικό του ποιήματος: το νοτιοδυτικότερο από τα ημιτροπικά νησάκια  του αρχιπελάγους μεταξύ  Φλόριντας και Κούβας, αγαπημένος χειμερινός προορισμός του Στήβενς και τόπος κατοικίας προσωπικοτήτων της εποχής, συγγραφέων και καλλιτεχνών. Σε μια παραλία του Key West αρχίζει το ποίημα με τις σκέψεις ενός απροσδιόριστου ομιλητή να ακολουθούν «Εκείνη»,  μια γυναίκα επίσης ακαθόριστη που τραγουδά κοντά στη θάλασσα στον ρυθμό των ήχων  που φέρνει το πέλαγος. Yπάρχει και o σιωπηλός συνοδός του ομιλητή, σύντροφος και συνοδοιπόρος.

 

Η  Ιδέα της Τάξης στο Key West*
 

Εκείνη τραγουδούσε πέρα από  την ευφυΐα της θάλασσας.      
Ποτέ του το νερό δεν έγινε νους ή φωνή,
Σαν σώμα όλο σώμα, που φτεροκοπά 
Τα άδεια μανίκια του – κι όμως η κίνηση του προσποιόταν 
Μια συνεχόμενη κραυγή, έβγαζε συνεχώς μία κραυγή
Όχι σαν τη δική μας αν και τη νιώθαμε, 
Όχι ανθρώπινη, από το ίδιο το πέλαγος.

H θάλασσα δεν ήταν μια μάσκα.  Ούτε κι εκείνη.
Το τραγούδι και το  νερό δεν ήταν μικτός ήχος 
Παρόλο που εκείνη τραγουδούσε ό,τι άκουγε,
Καθώς το άρθρωνε λέξη τη λέξη.
Μπορεί μέσα στις φράσεις της  να έμπλεκαν
Η τριβή του νερού και το λαχάνιασμα του ανέμου- 
Όμως εκείνη ακούγαμε εμείς  όχι τη θάλασσα.  

Γιατί εκείνη ο ποιητής ήταν του τραγουδιού της 
Η ολόσκεπη, αλγεινή θάλασσα
    Ήταν απλά ο τόπος όπου εκείνη περπατούσε τραγουδώντας.
Τίνος το πνεύμα είναι αυτό; είπαμε, γιατί ξέραμε
Πως ήτανε το πνεύμα που γυρεύαμε 
Και που θα αναζητούσαμε συχνά ενώ τραγούδαγε.

Αν ήταν μόνο  της θάλασσας η σκοτεινή φωνή
Που υψώθηκε, ή και χρωματιστή  από τα τόσα κύματα-
Αν ήταν  μόνο η εξώτερη φωνή του ουρανού, 
Και του σύννεφου, του βυθισμένου κοραλλιού σε υγρά τείχη  
Ακόμα και ξεκάθαρη,  θα ήταν ο αέρας ο βαθύς,
Ο φορτισμένος λόγος του αέρα, ήχος καλοκαιριάτικος
Που επαναλαμβάνεται σε ένα καλοκαίρι δίχως τέλος
Ήχος μόνο.  Αλλά ήταν πιο πολύ από αυτό,
Πιο πολύ κι από τη φωνή της κι από τη δική μας, μέσα 
Στις χωρίς νόημα βουτιές νερού κι αέρα,
Θεατρικές αποστάσεις, ανάμικτες χάλκινες σκιές 
Σε υψηλούς ορίζοντες, ορεσίβιες ατμόσφαιρες
Ουρανού και θάλασσας.
                              Ήταν εκείνης η φωνή που έκανε
Τόσο έντονο τον ουρανό στο σβήσιμο του.
Που μέτραγε τις ώρες της μοναξιάς του
Εκείνη ο μόνος τεχνουργός του κόσμου
Που τραγούδαγε.  Κι όταν τραγούδαγε, η θάλασσα
Όποια κι αν είχε υπόσταση, έπαιρνε την υπόσταση
Του τραγουδιού της, γιατί ο ποιητής ήταν εκείνη. Τότε εμείς,
Ενώ την βλέπαμε εκεί να περπατά μονάχη,
Καταλάβαμε πως δεν υπήρχε άλλος για εκείνη κόσμος
Έξω από αυτόν που τραγουδά και τραγουδώντας ποιεί.

Ραμόν Φερναντέζ, πες μου αν ξέρεις,
Γιατί, όταν τέλειωσε το τραγούδι και γυρίζαμε
Για την πόλη, πες μου γιατί τα γυάλινα φώτα
Τα φώτα από τις ψαρόβαρκες αγκυροβολημένες εκεί ,  
Ενώ κατέβαινε η νύχτα, γλιστρώντας στον αέρα,
Κυρίευαν τη νύχτα μοιράζοντας τη θάλασσα,
Σε ζώνες εγχάρακτες και πύρινους πόλους, 
Ταξινομώντας, βαθαίνοντας, μαγεύοντας τη νύχτα.

Ω! Ευλογημένο πάθος για τάξη, χλωμέ  Ραμόν
Μανία του δημιουργού να βάλει τάξη στις λέξεις της θάλασσας,
Στις λέξεις αρωματικών πυλών, στο ημίφως των αστεριών
Και του εαυτού μας και της καταγωγής μας
Σε όρια φαντασματικά, οξύτερους ήχους.   

                                           _._ 
   
 Επίλογος

Η αινιγματική στοχαστική ποίηση του Στήβενς, γλωσσικά και τεχνικά υψηλή,  προκαλεί σε αναμέτρηση αναγνώστες, σχολιαστές  και μεταφραστές  με αποτέλεσμα να  υπάρχουν πολλές αλλά και διαφορετικές ερμηνείες της. Σταθερό σημείο αναφοράς της ωστόσο είναι ο ίδιος ο ποιητής και η ζωή του. Διανοούμενος, σκεπτικιστής, εκκεντρικός, τελειομανής, εσωστρεφής μοιρασμένος μεταξύ επιχειρηματικού χώρου και ποιητικού κόσμου, εμφανίζεται από το 1914 σε έγκυρα λογοτεχνικά περιοδικά αλλά εκδίδει την πρώτη του ποιητική συλλογή (Harmonium, 1923) σε ηλικία 44 χρόνων. Περνούν άλλα δώδεκα χρόνια χωρίς την εμφάνιση νέας έκδοσης, όμως μεταξύ 1935-37 κυκλοφορούν τρία μεγάλα ποιητικά έργα του, Ideas of Order (1935), Owl's Clover (1936), The Man with the Blue Guitar (1937) και ακολουθούν τα  Parts of a World (1942), Transport to Summer (1947),The Auroras of Autumn (1950), The Collected Poems of Wallace Stevens, 1954. Μετά τον θάνατό του εκδίδονται οι συλλογές Opus Posthumous (1957), The Palm at the End of the Mind (1972), Collected Poetry and Prose (1997), Selected Poems (2009). Παρά την καθυστερημένη αναγνώριση του έργου του, θεωρείται πλέον ως ένας από τους μεγαλύτερους αμερικανούς  ποιητές.

Ο  Στήβενς είναι αγνωστικιστής, αρνείται το υπερβατικό, πιστεύει όμως σε κάποια τάξη πραγμάτων «πέρα» από την εξωτερική εικόνα του αντικειμενικού κόσμου- θέση που προδίδει ίσως ρομαντικές επιρροές, δεν έχει όμως μεταφυσικό χαρακτήρα. Η θεματολογία του περιστρέφεται με παραλλαγές γύρω από το αλληλένδετο της σχέσης φανταστικού και πραγματικού, όπως και στο ποίημα Η Ιδέα  της Τάξης στο Key West. Σύνδεσμος φαντασίας και πραγματικότητας είναι η ποίηση με αρχή το τραγούδι της γυναίκας στην παραλία να επαναλαμβάνει τους φυσικούς ήχους της θάλασσας, για να αντηχήσει «πέρα» από την ευφυΐα της θάλασσας» (στ.1), Ο φυσικός κόσμος έχει ιδιωματική ευφυΐα που προσλαμβάνεται  μεν από τον άνθρωπο αλλά δεν γίνεται κατανοητή. Η φαντασία μέσω της ποίησης αναλαμβάνει να  μεταφράσει τη γλώσσα της φύσης και να μεταφέρει τις εικόνες της, αποκαλύπτοντας την ωραιότητα της. Η γυναίκα στο ποίημα, τραγουδά επαναλαμβάνοντας τους ήχους του νερού και του ανέμου, όμως το τραγούδι της τους ερμηνεύει σε υψηλότερη αισθαντική κλίμακα. Το εμπνευσμένο από τη φαντασία τραγούδι προσδίδει στη γυναίκα τη δημιουργική οντότητα του ποιητή.

Μπορεί ««…μέσα στις φράσεις της να έμπλεκαν/ η τριβή του νερού και το λαχάνιασμα του ανέμου/ όμως εκείνη ακούγαμε εμείς όχι τη θάλασσα./ Γιατί εκείνη ο ποιητής ήταν του τραγουδιού της (σ.12-15). Στον κόσμο του Key West το φανταστικό και το πραγματικό συνυπάρχουν ποιητικά σε μια σχέση διαφορετικότητας και αλληλεξάρτησης. Το τραγούδι της ποίησης ακούγεται «πέρα» από τη βοή τη θάλασσας, όχι για να υποδηλώσει την υπεροχή της φαντασίας στον αντικειμενικό κόσμο, αλλά για να επισημάνει τη δεινότητα της φαντασίας  να επεκτείνει τα όρια του κόσμου αποκαλύπτοντας  την αφανέρωτη ποιητική του υπόσταση. Χωρίς τα ακούσματα της  «τριβής του νερού» και «του ανέμου το λαχάνιασμα», το τραγούδι δεν θα προέκυπτε. Η φαντασία χωρίς τον αντικειμενικό κόσμο θα έμενε ανενεργή, η φύση χωρίς τη φαντασία θα ήταν μονοδιάστατη.   «Τίνος το πνεύμα είναι;»(σ.18), αναρωτιούνται ο ομιλητής και ο σύντροφος του, διαισθανόμενοι την παρουσία ενός πνεύματος στο τραγούδι που ακούν. Δεν είναι πνεύμα μυστηριακό ή  θεϊκό, αλλά το εγγενές στον άνθρωπο δημιουργικό πνεύμα που εμφανίζεται και στον ομιλητή, όταν επιστρέφοντας στην πόλη, βλέπει τα γυάλινα φώτα από τις ψαρόβαρκες στο λιμάνι να κυριεύουν «τη νύχτα μοιράζοντας τη θάλασσα/ σε ζώνες εγχάρακτες και πύρινους πόλους,/ ταξινομώντας βαθαίνοντας, μαγεύοντας τη νύχτα» (στ.51-3). Εμπνεόμενος, από την εμπειρία του στην παραλία, ο ομιλητής ανακαλύπτει και περιγράφει τη  βαθύτερη τάξη και ομορφιά του γήινου κόσμου, ως νεοφανής και ο ίδιος ποιητής.

Η τελευταία στροφή του ποιήματος εξαίρει το «ευλογημένο πάθος» του ποιητή τη «μανία» του για τάξη «… στις λέξεις της θάλασσας/ στις λέξεις αρωματικών πυλών, στο  ημίφως των αστεριών, και του εαυτού μας και της καταγωγής μας/ σε όρια φαντασματικά, οξύτερους ήχους». Η ποιητική δημιουργική φαντασία  αναδιατάσσει τα πράγματα του κόσμου σε μια  άλλη τάξη  αναδεικνύοντας αυτό το φαντασματικό άλλο που υπάρχει άδηλο στην πραγματικότητα.  Ο Στήβενς δεν αποδίδει στον ποιητή  προφητικό ή ηγετικό κοσμικό ρόλο. Ποιητής είναι ο άνθρωπος της απελεύθερης φαντασίας και οξυμένης αισθαντικότητας, που προσπαθεί με πάθος και με λέξεις να εμπνεύσει και άλλους να ανακαλύψουν τη γοητεία και ομορφιά του κόσμου «πέρα» από το σχήμα και τη μορφή των πραγμάτων.

Μάρω Παπαδημητρίου

Το αγγλικό ποίημα μπορείτε να βρείτε στον σύνδεσμο:
https://www.poets.org/poetsorg/poem/idea-order-key-west

© Poeticanet


Ημ/νία δημοσίευσης: 19 Ιουλίου 2018