Γράφει η Δήμητρα Γ. Μπεχλικούδη
Χρύσα Ευστ. Αλεξοπούλου, Πορείες Κατάδυσης
Εκδόσεις Περισπωμένη, 2020
Η συνάντησή μας με το ποιητικό έργο της Χρύσας Αλεξοπούλου άρχεται από την έκδοση της πρώτης ποιητικής της συλλογής Βορείως του Νότου, Γαβριηλίδης, 2005. Ακολούθησαν 30 και 1 Νυχτερινές Αντανακλάσεις ,Ηριδανός, 2008, Τόπος Ένδον, Ηριδανός, 2010, Φάος φάος φάος φως, Γαβριηλίδης, 2015. Ανακαλώντας εν συντομία τα βήματα της στις τέσσερις αυτές ποιητικές συλλογές, θα λέγαμε ανεπιφύλακτα ότι αισθήσεις, συναισθήματα, όνειρα, γλυκές ανατέλλουσες ελπίδες, διαψεύσεις και οδυνηρές αλήθειες, αναδρομές που πονούν, σύντομες στάσεις στην καθημερινή θέαση της ζωής, χαμηλόφωνες διατυπώσεις ως καταστάλαγμα εμπειρίας στη διαδρομή διατρέχουν τις σελίδες τους. Μια συνεχής επικοινωνία με όσα ενσταλάζει στον εσωτερικό κόσμο του ποιητικού υποκειμένου ο καιρός, με όσα απομένουν από τις εν τω μεταξύ απώλειες αγαπημένων, τις ματαιώσεις ουτοπικών αναζητήσεων, τους έκπτωτους έρωτες, τις «ανεπούλωτες παλιές πληγές, μεγάλα και αθεράπευτα τραύματα στο βυθό του συναισθηματικού κόσμου» - κατά την εύστοχη διατύπωση της Ανθούλας Δανιήλ.
Η ποιήτρια, διδάκτωρ Φιλολογίας με πλούσιο εκπαιδευτικό και συγγραφικό έργο στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, κυρίως προσανατολισμένο στην αρχαία ελληνική γραμματεία, είναι και πάλι κοντά μας με την ποιητική συλλογή Πορείες Κατάδυσης. Ποια κατάδυση πραγματεύεται; Το χαρακτικό του εξωφύλλου του Γιάννη Ευθυμιάδη εξεικονίζει μια ανθρώπινη φιγούρα με φτερά αγγέλου που με αρμονική κίνηση εκκινεί την «κατάδυση στο υγρό στοιχείο». Αυτή είναι και η πρώτη ενότητα της συλλογής αποτελούμενη από « Στάσεις 12», δώδεκα άτιτλα μέρη που την συγκροτούν σε μια αδιατάρακτη συνέχεια μέχρι την κορύφωσή της. Ακολουθεί η δεύτερη ενότητα «Κατάδυση εντός» με «Στάσεις» 9 και η συλλογή κλείνει με την « Κατάδυση στο Επέκεινα» με 6 στάσεις.
Στις προηγούμενες ποιητικές της συλλογές συνήθως εναλλάσσεται η χρήση πρώτου και τρίτου προσώπου. Στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση του ποιητικού υποκειμένου ο αναγνώστης βρίσκεται απέναντι στην απερίφραστα καταγεγραμμένη βιωματική αποτύπωση ψυχής και συναισθημάτων από την περιπλάνησή του στον κόσμο. Στις Πορείες Κατάδυσης το πρώτο και τρίτο πρόσωπο απουσιάζουν. Το πρώτο κεκαλυμμένο ίσως πίσω από μια επαναλαμβανόμενη απόταση σε δεύτερο ενικό πρόσωπο. Το τρίτο θα έμοιαζε ξένο στην απόδοση αυτού του βαθύτερου «έσω» , αληθινή αποκάλυψη σε όλα τα ποιήματα της συλλογής. Εξάλλου η επιλογή του δεύτερου ενικού που αποτείνεται σε ένα «εσύ» δίνει μια θεατρικότητα στο λόγο διευρύνοντας τους αποδέκτες όσων θα ακολουθήσουν.
Στο πρώτο μέρος (Ι) εκκινεί μια ονειρική κατάδυση στο υγρό στοιχείο με την επίγνωση από την αφετηρία της μοναχικής πορείας του ανθρώπου τόσο της μοναξιάς του όσο και της «δύσης» που κλείνει μέσα της η κατά-δυση και ο συνειρμός του υγρού στοιχείου παραπέμπει στην ενδομήτρια ζωή, «…στο φίλιο νερό της μητρικής ανάμνησης» , εκεί που το κυοφορούμενο έμβρυο αγνοώντας την ίδια του τη σύλληψη κινείται με σχεδόν ακυρωμένες τις αισθήσεις. Η ανατολή μιας ζωής που δεν σημαδεύει καμιά σελίδα της ιστορίας.
Κατέρχεσαι ελεύθερος,/ … σιωπάς… /..Δεν είναι άλλωστε για λόγια γήινα…/ που έμαθαν…/… να δικαιώνονται σε επιφάνειες λευκές χαρτιού… Εδώ μιλάει της σιωπής το κάλλος με εικόνες./ Διαθλασμένο φως σε υπερκόσμια χρωμάτων/ αρμονία …που μέχρι/ τώρα δεν ήξερες και δεν σε ήξεραν.
Η ποιήτρια τρέπει τον ποιητικό της λόγο σε αυτή την … μέσα διάσταση/ ατραπό ελευθερίας/ κάθετη στις λεωφόρους των αισθήσεων που είχε επικαλεστεί στη συλλογή Τόπος Ένδον. Εκεί τα γήινα λόγια κατείχαν έναν άλλο ρόλο: …Γράφω/ για να σηκώσουν οι λέξεις/ το βάρος της ματαιότητας… Εδώ, στις Πορείες Κατάδυσης αίρεται συμβολικά η αναγκαιότητα της γραφής, καθώς… μιλάει της σιωπής το κάλλος με εικόνες… Και είναι σαν ο Τόπος Ένδον να προοικονομεί σε ορισμένους στίχους του έναν καινούριο δρόμο που ο αναγνώστης βαδίζει από «στάση» σε «στάση» στην παρούσα συλλογή.
Με εικόνες αποδίδεται η κατάδυση στο υγρό στοιχείο και περιγραφές απίστευτης ακρίβειας όπου εναρμονίζεται λόγος και εικόνα, αποθεώνοντας τη δύναμη των αισθήσεων, της όρασης κυρίως, σε μια αληθινή θεολογία του ωραίου: Φυτά σαν από χέρι επίμονου κηπουρού/ με την εξαίσια ανάλυση ή πύκνωση χρωστήρα του Βαν Γκογκ, κρυμμένα σε βράχους γλυπτούς/ από τη συνέπεια του νερού, άλλοτε οργίλου/ άλλοτε θωπευτικού και μόνιμα παρόντος/…Κι αυτό το πέρασμα από τον γήινο, κόσμο στην απεραντοσύνη του υδάτινου, από την «καθήλωση» επί γης της βάδισης στην ελευθερία της κατάδυσης, από την ανυποψίαστη εφηβεία στον πόνο της ωριμότητας, από την πεπατημένη του γνωστού στην επίγνωση της καταβύθισης στο άγνωστο και στην πάλη ανάμεσά τους.
Στα μέσα περίπου της πρώτης ενότητας, η Πέμπτη στάση, αρχίζει και πάλι με το ρήμα κατέρχεσαι, το οποίο επαναλαμβάνεται σε οκτώ στάσεις σε όλη τη συλλογή αποτελώντας κατά κάποιο τρόπο τον συνδετικό κρίκο στη χαρτογράφηση της κατάδυσης του ποιητικού υποκειμένου: Κατέρχεσαι σε περιπλάνηση, σε χρόνο απροσδιόριστο/ και τόπο άτοπο… Ετούτο το «ταξίδι» στον άτοπο τόπο είχε προσημανθεί στη συλλογή Τόπος Ένδον. Οι στίχοι …επιστρέφω φεύγοντας/ σε τόπους περίκλειστους/ από τον πόθο της ψυχής για περιπλάνηση… συγκροτούσαν τον ορισμό του τόπου και την εκκίνηση μιας διαφορετικής διαδρομής Ένδον: Τόπος άτοπος/ αποικισμένος από φωτόσχημες εισβολές/ ανάμνησης και προσμονής… Οι κρίσιμοι αυτοί υπαινιγμοί, γιατί μπορεί ο αναγνώστης να εντοπίσει και άλλους, αποτελούν τον «πρόναο» πριν από την είσοδο στο άβατο του κυρίως «ναού», στον οποίο εισέρχεται η ποιήτρια στις Πορείες Κατάδυσης. Τώρα βρίσκεται μπροστά στη συνειδητοποίηση του τέλους, αυτού που άνθρωπος γνωρίζει και υποδύεται ότι δεν τον αφορά και αμύνεται καθώς η ζωή του δίνει μια ψευδαίσθηση αιωνιότητας. Και ριγεί μπροστά στην αναπότρεπτη αλήθεια: …μόνο τη νύχτα ξεχωρίζεις και του πυθμένα την ύπαρξη/ εικάζεις αδιάφορα υπολογίζοντας πόσο μακριά του είσαι/ … δεν θέλεις να τον ξέρεις, τον πυθμένα, γιατί εκεί είναι/ το όριο/ της απειλής, του Άδη το φιλί στο δροσερό σου σώμα. Εδώ, θα ανακαλέσει ονειρικές «πτήσεις» του παρελθόντος, για να επιστρέψει αμέσως στην πρωτόγνωρη εμπειρία αυτού του ταξιδιού, την πρόκληση της ομορφιάς που εκπέμπει η αρμονία του νερού… των κοραλλιών η χάρη… τη στιγμή ακριβώς που πλέοντας μέσα στο ζείδωρον ύδωρ, για πρώτη φορά μέσα σε αυτή την πλεύση της ψυχής θα αισθανθεί να ενώνεται αβίαστα με αυτό το αρμονικό «όλον» και να γίνεται μέρος του:… ενώνεσαι με άλλους πολλούς που κάπου αλλού το ίδιο/ πάθος θεραπεύουν, ηδονικά ταλαντεύονται, άσημοι ναυτίλοι.
« Η κατάδυση στο υγρό στοιχείο» σταδιακά κορυφώνεται, ορίζοντας την αποδέσμευση από τις γήινες συμβάσεις, από τις ακυρωμένες και αγνοημένες επιθυμίες, την ελεύθερη πλεύση …μες του νερού το καθαρτήριο όπως η Νηρηίδα του μύθου,… με τη ψυχή γεμάτη από το θαύμα που δεν το είχε έτσι/ φανταστεί. Εδώ, αυτόνομη οντότητα, νικώντας το φόβο, συνειδητοποιώντας βαθειά τον αποχωρισμό από όλα εκείνα που κάνουν τον άνθρωπο δέσμιο της ανάγκης, οικειώνεται την καθαρτήρια και απελευθερωτική δύναμη αυτού του άλλου κόσμου: … Όλα στα πήρε το νερό, γιατί όλα/ εδώ στην απεραντοσύνη του μοιάζουν ανώφελα και περιττά/ εξαρτήματα ενός κόσμου άλλου συμβατικά συνηθισμένου,/ζωής φανταχτερά αλλοιωμένης.
Στην τελευταία στάση της «Κατάδυσης στο υγρά στοιχείο» μέσα από τους μύχιους κλυδωνισμούς της ψυχής, ο εσώτερος εαυτός …ελεύθερος από την επανάληψη,/ μακάριος από την πλησμονή της ολότητας τού είναι… γνωρίζει ότι η θέση του είναι εδώ,… στον άτοπο τόπο του μοναδικού και αυτή είναι η προς εαυτόν επιταγή: … Εδώ θα μείνεις!
Περνώντας στη συνέχεια στη δεύτερη ενότητα, « Κατάδυση Εντός», στις εννέα στάσεις της ξεδιπλώνεται η αναμέτρηση με τον εαυτό, το τότε και το τώρα. Καθώς το «εγώ» κατέρχεται μέσα στο ίδιο του το «είναι»- αυτό που στις 30 και 1 Νυχτερινές Αντανακλάσεις όρισε ως … καταβύθιση σε μια άλλου είδους νύχτα «γεννήτορα αισθημάτων και αισθήσεων»- χαράσσει το διαχωριστικό όριο ανάμεσα σε εκείνον τον κόσμο που έζησε, κόσμο προδιαγεγραμμένων ορίων και στον παρόντα, που θεάται και επιχειρεί να οικειωθεί, ερωτευμένο με την άγρια ανασφάλεια της άγνοιας, να αδράχνει τη στιγμή, παραμερίζοντας ό,τι το εγκλώβιζε, ξηλώνοντας το δίχτυ της σύμβασης και της ανάγκης. Αυτό το δίχτυ μέσα στο οποίο παγιδεύτηκε με αντίδωρο τις ψευδαισθήσεις της δικαίωσης, του επαίνου, της εκπλήρωσης ενός δοτού καθήκοντος, της αποδοχής και της αγάπης.
Κατέρχεσαι… θέλεις να αφήσεις τα αβαθή, κι ενώ/ είσαι στη δύση, όπως οι άλλοι λένε, εσύ ανεβαίνεις/ στο φως.
Και στο σημείο αυτό, η γραφή καταφύγιο και σύντροφος μοναδικός στην περιπέτεια της «κατάδυσης» : … λέξεις γενναίες και απλές θυγατέρες των ιδεών που/ σώθηκαν μέσα σου από τη νέμεση και την πενία.
Από το σημείο αυτό μέχρι το τέλος της δεύτερης ενότητας σε μια υποδόρια, εκρηκτική διολίσθηση στον μέσα κόσμο επιχειρείται η επαναξιολόγηση, με μια πρωτόγνωρη βεβαιότητα, όσων η μνήμη διασώζει ανασύροντάς τα μέσα από … τις κάμερες της τιμωρίας και των συμβάσεων τις ρωγμές, εκεί που τα δεινά τα είπαν αρετή και την εξουσία αγάπη… Τώρα ο άνθρωπος που πλήρωσε με τη θλίψη του όσα χάθηκαν στη μακρά διαδρομή του, τυλιγμένος στη στιβαρή του μοναξιά αντέχει να αντιμετωπίσει τη μηδαμινότητα των προβλέψιμων του πρότερου βίου και κατερχόμενος να γνωρίζει πώς …την αγάπη την κατασκευάζεις εσύ,/ δική σου είναι. Η αγάπη, ο έρωτας, η συγχορδία των συναισθημάτων στον αντίποδα του τετριμμένου, της ανίας, της άγονης επανάληψης, δίνουν την τόλμη και τη σπουδή για να αγγίξεις την τρυφερότητα, να ανασάνεις την ελευθερία καθώς τώρα γνωρίζεις αυτό που πριν αγνοούσες …Όταν κυνηγούσες τη χαρά και …δεν ήξερες πόσο η/ θλίψη σε πλουτίζει, πως ακονίζει τα αισθήματα κι/ ανοίγει ένα απροσδιόριστο γαλάζιο. Κατέρχεσαι! Στο κλείσιμο της δεύτερης ενότητας της συλλογής, η καθοδική πλεύση «εντός» οδηγεί στην αλήθεια της μυστικής σου ανάγκης, σε μια νέα πραγματικότητα που συνθέτει με όλα τα νήματα της προσπάθειας, του φόβου, της οδύνης, της ενοχής, της χαράς που υφαίνει ματαιότητα, της διάψευσης και πάνω από όλα της αναγνώρισής τους, ώσπου … να ενωθείς με το πρόσωπό σου, μόνος και αληθινός.
Η συλλογή κλείνει με την «Κατάδυση στο Επέκεινα». Η ποιήτρια έχει και κατά το παρελθόν εστιάσει στη μελέτη του θανάτου είτε ατενίζοντας μνημεία πολυδάκρυτα ευκλεών ή ακλεών θνητών είτε ψαύοντας τις απώλειες στις ρωγμές της μνήμης τις νύχτες όταν λούζεται η ψυχή στον Αχέροντα ή ακόμα όταν ιχνηλατεί το πέρασμα … απέναντι/ στης σιωπής το Άπειρο. Επανερχόμενη στης ζωής τα ανυπέρβλητα μεγέθη, γέννηση-θάνατος, μπροστά στα οποία βρίσκεται κάθε ανθρώπινο πλάσμα, θα χαράξει τις έξι στάσεις της ενότητας, σμιλεύοντας με απίστευτη αίσθηση του μέτρου, λιτό λόγο, σοφία, πληρότητα και πύκνωση μιας συγχορδίας νοημάτων, την πορεία προς την επικείμενη έξοδο.
Δανείζομαι λίγους στίχους από τη συλλογή Τόπος Ένδον από το ποίημα «Αναμονή»: Ανέμενα εν κενώ/ χρόνους πολλούς/ απροστάτευτους από την οδύνη/ του ποιείν/ δια λέξεων/ το άσαρκον σώμα της/ και εγένετο καιρός/ και εγένετο ώρα… Αισθάνομαι πως πράγματι εγένετο καιρός και εγένετο ώρα. Η αναμονή εκείνη συμπορευόμενη με την οδύνη του ποιείν, τη βάσανο της γραφής γέννησε τις Πορείες Κατάδυσης. Χωρίς αμφιβολία η τελευταία στάση της «Κατάδυσης στο Επέκεινα» είναι ένα δοξαστικό που κλείνει ένα βιβλικό κείμενο, αληθινά εμπνευσμένο, όπου ηττάται κατά κράτος το μικρό, το σαθρό, το συμβατικό και τούτη η τελευταία κατάδυση δεν είναι παρά η υπέρβαση που οδηγεί στη συνάντηση με την αλήθεια: Κατέρχεσαι, εκεί που δεν υπάρχει ούτε φίλος ούτε/ εχθρός, μόνος με την αλήθεια κατάματα να ετοιμάζει/ την άνοδό σου στο Φως.
Η Χρύσα Αλεξοπούλου προτάσσει ως προμετωπίδα της συλλογής την άποψη του Philip Roth: Το γράψιμο είναι ένας καθεδρικός ναός/κι είναι ευλογία να βρισκόμαστε σ’ αυτόν. Ευτυχής η σύμπτωση καθώς και οι αναγνώστες της, είμαι βέβαιη, θα αισθανθούν την ευλογία της γραφής της.
Δήμητρα Γ. Μπεχλικούδη
© Poeticanet
Η Δήμητρα Γ. Μπεχλικούδη, επίτιμη Σχολική Σύμβουλος, σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Νεοελληνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Είναι Διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, υπότροφος του Ι.Κ.Υ. και του Ιδρύματος Fulbright . Άρθρα της για τη Λογοτεχνία και τη διδακτική της έχουν δημοσιευθεί σε διάφορα επιστημονικά Περιοδικά (έντυπα και ηλεκτρονικά), συμμετείχε στη συγγραφή σχολικών βιβλίων, βιβλία και μεταφράσεις της κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Παπαζήση.
Ημ/νία δημοσίευσης: 2 Απριλίου 2021
