ΡΟΥΒΑΛΗΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ

Δείτε επίσης

Εκτύπωση του άρθρου

ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΟΥΒΑΛΗΣ

Ο ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ

Ποίηση – Ζωγραφική – Κινηματογράφος

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το Μεξικό είναι μια χώρα με μεγάλη έκταση (2 εκατ. τετρ. χιλ.), πληθυσμό (105 εκατομμύρια) και μεγάλο πολιτισμικό πλούτο. Κοιτίδα εξελιγμένων πολιτισμών (κυρίως Μάγιας αλλά και Αζτέκοι), παρουσιάζει τρομερό ενδιαφέρον για τη πληθώρα των εκδηλώσεων τέχνης στον λαϊκό πολιτισμό του (χειροτεχνία, ζωγραφική, αγγειοπλαστική κλπ.), την ποικιλία των λαών του (Ινδιάνοι με πάνω από 60 γλώσσες, λευκοί, μιγάδες και λίγοι μαύροι) και το πλούσιο ιστορικό του παρελθόν (εισβολές ιμπεριαλιστών επιδρομέων : ΗΠΑ, Γάλλων κλπ., Μεξικανική Επανάσταση 1910-1917).

Για τους λόγους αυτούς, οι ίδιοι οι Μεξικάνοι λένε ότι ο σουρεαλισμός είναι καθημερινή κατάσταση στη χώρα τους, εννοώντας ότι μπορεί κανείς να συναντήσει παράξενα ή παράλογα φαινόμενα ή γεγονότα που υπερβαίνουν τη λογική καθημερινότητα.

Στο Μεξικό ταξίδεψαν κι έζησαν πλήθος ευρωπαίων διανοητών, κυρίως πριν και κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αναζητώντας τους μύθους και τις παραδόσεις του : Αντονέν Αρτώ, Σεργκέι Αινζενστάιν και πολλοί γάλλοι υπερρεαλιστές, για τους οποίους θα μιλήσουμε παρακάτω.

1. ΠΟΙΗΣΗ

1.1 Το Μεξικό περηφανεύεται για έναν μεγάλο ποιητή του, τον Οκτάβιο Πας (1914-1998), βραβείο Νόμπελ το 1990. Θεωρείται εθνικός ποιητής γιατί έγραψε για όλους τους μύθους της χώρας και για τη μοντέρνα εποχή της. Αλλά ο Πας ήταν και διπλωμάτης και ταξιδευτής. Έζησε σε πολλές χώρες του κόσμου (ΗΠΑ, Γαλλία, Ιαπωνία, Ινδία), μελέτησε τους πολιτισμούς τους και ενέταξε στην ποιητική του παραγωγή ποικίλους προβληματισμούς και λογοτεχνικά ρεύματα.

Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, στο Παρίσι, έγινε μέλος της παρέας των υπερρεαλιστών του Αντρέ Μπρετόν, που τον δέχτηκε με ανοιχτές αγκάλες. Υπέγραψε το Σουρεαλιστικό Μανιφέστο. Η ποίησή του επηρεάστηκε, σε μια από τις εποχές της, από τις αναζητήσεις των φίλων του. Κυρίως σχετίστηκε με τον Benjamin Péret, που πέρασε έξι χρόνια στο Μεξικό κι ο οποίος τον έφερε σε επαφή με την ομάδα του Μπρετόν.

Το ακόλουθο ποίημά του, εξηγεί τι είναι ο Υπερρεαλισμός για τη ντέχνη και την ανθρωπότητα. Υπενθυμίζει ότι όταν ρώτησαν κάποτε τον Μπρετόν τι σήμαινε γι’ αυτόν εκείνη η εποχή και οι αναζητήσεις της, είχε πει ´´η αίσθηση ότι ζήσαμε έντονα τα νιάτα μας´´.

Οκτάβιο Πας

ΑΥΤΟ ΚΙ ΑΥΤΟ ΚΙ ΑΥΤΟ

Μετάφραση από τα ισπανικά :

Γιώργος Ρούβαλης

Ο υπερρεαλισμός ήταν το φλογερό μήλο στο δέντρο του συντακτικού

Ο υπερρεαλισμός ήταν η καμένη από στάχτη ανάμεσα στα στήθη της έφηβης που πήρε το φάντασμα του Ορέστη

Ο υπερρεαλισμός ήταν το πινάκιο φακής που η ματιά του άσωτου υιού μετέτρεψε σε αχνιστό φαγοπότι του βασιλιά κανίβαλου

Ο υπερρεαλισμός ήταν το βάλσαμο του Κύκλωπα που σβήνει τα σημάδια του προπατορικού αμαρτήματος στον αφαλό του λόγου

Ο υπερρεαλισμός ήταν η ροχάλα όταν κοινωνούμε και το γαρύφαλλο του δυναμίτη στο εξομολογητήριο και το άνοιξε σουσάμι στα θησαυροφυλάκια και στα κάγκελα των τρελοκομείων

Ο υπερρεαλισμός ήταν η μεθυσμένη φλόγα που οδηγεί τα βήματα του νυχτοβάτη που περπατάει στα νύχια πάνω στη κόψη της σκιάς που χαράζει η λεπίδα της καρμανιόλας στο λαιμό των εκτελεσμένων

Ο υπερρεαλισμός ήταν το θερμό καρφί στο κούτελο του τοπογράφου κι ο δυνατός άνεμος που τα μεσάνυχτα ανασηκώνει τα σεντόνια των παρθένων

Ο υπερρεαλισμός ήταν το άγριο ψωμί που παραλύει το στομάχι της Εταιρείας του Ιησού μέχρι να την υποχρεώσει να ξεράσει όλα τα έξοδα και τους έγκλειστους διαβόλους της

Ο υπερρεαλισμός ήταν η φούχτα αλάτι που διαλύει τα σκουλήκια του σοσιαλιστικού ρεαλισμού

Ο υπερρεαλισμός ήταν το χάρτινο στέμμα του ακέφαλου κριτικού κι η οχιά που ελίσσεται ανάμεσα στα πόδια της γυναίκας του κριτικού

Ο υπερρεαλισμός ήταν η λέπρα της χριστιανικής Δύσης και το μαστίγιο με τις εννιά ουρές που σχεδιάζει τη διέξοδο προς άλλες χώρες κι άλλες γλώσσες κι άλλες ψυχές εναντίον του αποκτηνωμένου και αποκτηνωτικού εθνικισμού

Ο υπερρεαλισμός ήταν ο λόγος του παιδιού που ενυπάρχει σε κάθε άνθρωπο και το περίχυμα από συλλαβές γάλακτος λέαινας πάνω στα καμμένα κόκκαλα του Τζιορντάνο Μπρούνο

Ο υπερρεαλισμός ήταν οι εκδρομικές μπότες αυτών που ξέφυγαν απ’ τις φυλακές του διαλεκτικού λόγου και το τσεκούρι του Κοντορεβυθούλη που κόβει τους κόμπους της δηλητηριώδους περικοκλάδας που καλύπτει τις μάντρες των αποστεωμένων επαναστάσεων του εικοστού αιώνα

Ο υπερρεαλισμός υπήρξε αυτό κι αυτό κι αυτό.

Μεξικό, 1974

Πρέπει επίσης να αναφέρουμε και το μεγάλο ερωτικό του ποίημα Πέτρα του ήλιου, που μετέφρασε ο Μπενζαμέν Περέ στα γαλλικά το 1962 (δίγλωσση έκδοση Gallimard) και το οποίο μετέφρασε στα ελληνικά ο ποιητής Γιώργος Β. Μακρής (βλέπε γραπτά Γ.Β. Μακρή, Εστία, 1986). Επίσης, ο ποιητής Τάσος Δενέγρης μετέφρασε το ίδιο ποίημα από τα ισπανικά, Ίκαρος, 1993.

Ας θυμίσουμε επίσης μια ρήση του Μπρετόν που υπάρχει στο πρώτο Σουρεαλιστικό Μανιφέστο : ´´Ο Κολόμβος χρειάστηκε να περιτριγυριστεί από τρελούς για να ανακαλύψει την Αμερική´´.

1.2 Benjamin Péret (1899-1959)*

Αποτελεί κεντρική μορφή του γαλαξία των σουρεαλιστών. Έζησε, όπως είπαμε, έξι χρόνια στο Μεξικό (Ιανουάριος του 41 με Δεκέμβριο του 1948) και νωρίτερα ένα χρόνο στη Βραζιλία. Στο Μεξικό είχε φτάσει από την Ισπανία μαζί με την υπερρεαλίστρια ζωγράφο Remedios Varο, με την οποία έζησε αρκετά χρόνια, σχεδόν μέχρι το τέλος της παραμονής του. Είχε αγωνιστεί με την Ταξιαρχία Ντουρρούτι των αναρχικών στον Ισπανικό Εμφύλιο, στο μέτωπο της Αραγωνίας.

Ήταν φίλος με τους Πικασό, Tanguy, Μαξ Ερνστ. Στο Μεξικό ήταν απομονωμένος διότι ήταν τροτσκιστής κι έζησε πολύ φτωχικά, από άρθρα του σε διάφορα ξένα περιοδικά κι εφημερίδες. Έκανε μια Ανθολογία μύθων, παραδόσεων και λαϊκών διηγήσεων της Αμερικής. Προς τούτο ζήτησε γραπτά του Μιγελάνχελ Αστούριας για τη Γουατεμάλα, Εουχένιο Γκρανέλ για τις Αντίλλες και Shery Mangon για τις ΗΠΑ, Καναδά και Αλάσκα. Είναι μια ποιητική και όχι εθνολογική ανθολογία. Σύμφωνα με τον Περέ για τη δημιουργία νέων μύθων μετά τον πόλεμο, πρέπει να γνωρίσουμε τους παλιούς.

Γράφει επίσης ένα μεγάλο ποίημα σε τέσσερα μέρη Dernier malheur dernière chance (1942). Επίσης, άλλο αφιερωμένο στον υπερρεαλιστή Περουάνο ποιητή Cesar Moro, Virgule où es-tu ?

Ο Αντρέ Μπρετόν επισκέφτηκε κι αυτός το Μεξικό το 1938 κι είχε επαφές με τον Xavier Villiaurrutia, που διάβασε ποιήματά του στα ισπανικά σε μια βραδιά στο Μέγαρο Καλών Τεχνών. Σε μια συνέντευξή του, ο Β.P. είπε ότι η ζωγραφική του Ορόσκο καθώς και του Ντιέγο Ριβέρα είχε πολλά σουρεαλιστικά στοιχεία.

Επίσης είπε ο Περέ ότι το Μεξικό είναι η μόνη χώρα της Αμερικής που διατήρησε (…) μια καλλιτεχνική παράδοση τόσο μεγάλης ποικιλίας που μάταια θα ψάχναμε να βρούμε αλλού, με την εξαίρεση ίσως του Περού, μ’ όλο που η δεύτερη είναι κατώτερη και, όπως φαίνεται, λιγότερο ποικίλη, στο Aire mexicano.

Ο Περέ έγραψε το 1943 ένα πρόλογο στο βιβλίο Los tesoros del Museo Nacional de Mexico : La escultura Azteca, με φωτογραφίες του Μανουέλ Αλβαρες Μπράβο, όπου παραλληλίζει την τέχνη των Αζτέκων μ’ εκείνη των Αιγυπτίων και υπογραμμίζει τον μαγικό και μυθικό χαρακτήρα που ενυπάρχει στον προκολομβιανό πολιτισμό.

Ο Περέ συναναστρέφεται τον Οκτάβιο Πας στο Μεξικό για λίγο, καθώς και κυρίως άλλους τροτσκιστές τους Βίκτωρ Σερζ, Ζαν Μαλακαί, Χουλιάν Γκόρκιν (ηγέτη του POUΜ) καθώς και τον Σέσαρ Μόρο, συνήθως στο σπίτι του ανθρωπολόγου Paul Rivet, μετέπειτα διευθυντή στο Παρίσι του Musée de l’Ηomme και με τον Ούγγρο – Γερμανό ζωγράφο Gunter Gerszo.

Δημοσιεύει επίσης ένα διήγημα το 1942 σε ένα ημιπαράνομο σουρεαλιστικό περιοδικό το La main à plume, που δημοσιευόταν στη Γαλλία κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Επίσης πήρε μέρος το 1942 και στο περιοδικό VVV που έβγαινε στη Νέα Υόρκη υπό το ζωγράφο David Heart και με συντακτική επιτροπή τους Αντρέ Μπρετόν, Marcel Duchamp και Μαρξ Ερνστ. Ακόμα ο Περέ αλληλογραφεί με τον Αστούριας, τον Etiemble (στο Σικάγο), και τον Roger Caillois στο Μπουένος Αϋρες και δημοσιεύει ένα διήγημα El deshielo. Δημοσιεύει επίσης και στο περιοδικό View, αντίπαλο του VVV, πράγμα που επισύρει τη μήνι του Μπρετόν. Ακόμα ο Περέ το 1964 γράφει κείμενα για τον Κουβανό υπερρεαλιστή ζωγράφο Βιλφρέδο Λαμ και τον Εουχένιο Γκρανέλ. Ο Περέ ως πληβείος, δεν κάνει πολύ παρέα με τον αριστοκράτη Βόλφραγκ Πάαλεν ενώ ήταν φίλος με το ζεύγος Ντιέγο Ριβέρα – Φρίντα Κάλο. Ο Μπουνιουέλ έγραψε στην αυτοβιογραφία του (σελ. 108) ότι ο Περέ ήταν ο κατεξοχήν σουρεαλιστής ποιητής, διότι είχε απόλυτη ελευθερία, ξεκάθαρη έμπνευση, από πηγής, χωρίς καμιά ´´πολιτιστική´´ προσπάθεια και δημιουργία ενός νέου κόσμου. Επίσης συναντά τον Πιέρ Μαμπίγ και τον Αλέχο Καρπαντιέ, ενώ συνθέτει το μεγάλο ποίημά του Aire mexicano και μεταφράζει την Πέτρα του Ήλιου. Ακόμα κρατάει επαφή στη Χιλή με τους σουρεαλιστές του Leit motiv του Μπράουλιο Αρένας και με το περιοδικό Tropiques στη Μαρτινίκα όπου δημοσιεύει και ο Aimée Césaire, τον οποίον είχε ´´ανακαλύψει´´ ο Μπρετόν.

2. Ζωγραφική

2.1 Περιοδικό DYN, με διευθυντή τον Βόλφραγκ Πάαλεν, από την ελληνική λέξη το Δυνατόν. Το πρώτο τεύχος, βγήκε την άνοιξη του 1942 και το τελευταίο το 1944. Κυκλοφορούσε στη Νέα Υόρκη.

Συνεργάτες του ήταν οι Μάττα, Alice Rahon, Calder, Pollock, Kurt Gelingen, Onclow Ford, Xenia Cage, καθώς και γραπτά κείμενα των Σέσαρ Μόρο, Αναίς Νιν, Ζακλίν Τζόνσον και G. Ryler.

Στο περιοδικό αυτό ο Πάαλεν γράφει ένα ´´Farewell au surréalisme´´ διότι ήταν συντηρητικός. Εκεί κριτικάρει τη χρήση του υποσυνείδητου και τον αυτοματισμό, απορρίπτει τον διαλεκτικό υλισμό και επιζητεί τη φαντασία, συμπνέουσα με την ικανότητα του αντικειμενικού λόγου.

Ο Πάαλεν γεννήθηκε στη Βιέννη το 1905 και πέθανε το 1959. Συνάντησε τον υπερρεαλισμό το 1935. Έζησε στη Ρώμη μέχρι το 1939 και σπούδασε εκεί και στο Βερολίνο , ενώ ταξίδεψε και στο Παρίσι. Το 1926 εγκαθίσταται στο Μόναχο κι ενδιαφέρεται για την τέχνη της Ωκεανίας και τις σπηλιές της Αλταμίρα στην Ισπανία. Το 1939 έρχεται στο Μεξικό με δύο γυναίκες του, την Emma Sulzer και την Alice Rahon. Ο Πάαλεν ήταν υπερρεαλιστής αλλά και εκκεντρικός. Πέθανε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα στο Τάσκο στο Μεξικό το 1959. Έγραψε ένα εκτενές δοκίμιο γύρω από της αρχαίους Μεξικανικούς πολιτισμούς.

2.2 Leonora Carrington (1917). Γεννήθηκε στην Αγγλία και σπούδασε στη Φλωρεντία και στο Παρίσι καθώς και καλές τέχνες στο Λονδίνο. Το 1937 συνάντησε τον Μαρξ Ερνστ και πήγε μαζί του στο Παρίσι όπου εντάχθηκε στην ομάδα των υπερρεαλιστών, είχε δε σημαντική παρουσία. Συμμετείχε στις εκθέσεις ζωγραφικής που οργάνωνε η ομάδα και δημοσίευσε τα πρώτα διηγήματά της σε μικρά περιοδικά και την Ανθολογία του Μαύρου Χιούμορ του Αντρέ Μπρετόν. Στην αρχή του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ο Μαρξ Ερνστ συλλαμβάνεται από τη Γαλλική αστυνομία ως ανεπιθύμητος αλλοδαπός και η Λεωνόρα καταφεύγει στην Ισπανία κι αργότερα στη Νέα Υόρκη και στο Μεξικό.

Φτάνει στο Μεξικό το 1942 με τον τότε σύζυγό της, Μεξικάνο διπλωμάτη και ποιητή, Renato Leduc. Κατόπιν αφιερώνεται στη ζωγραφική και κερδίζει διεθνή αναγνώριση. Το λογοτεχνικό της έργο, παρόλο που γράφτηκε τη δεκαετία του 40 εκδίδεται μόνο στα μέσα της δεκαετίας του 70, σε γαλλικές μεταφράσεις στο Παρίσι. Ένα βιβλίο της έχει μεταφραστεί στα ελληνικά με το τίτλο ´´Πέτρινη πόρτα´´, μετάφραση Νατάσσα Χατζηδάκη, Αιγόκερως, 1982 και είναι ένα φαντασμαγορικό ταξίδι στο κόσμο της σουρεαλιστικής φαντασίας, γεμάτο προμηνύματα, μαγικές επωδούς και περιπέτειες.

Στο Μεξικό βρίσκουμε ανάμεσα σε πολλούς πίνακες και τοιχογραφίες με ονειρικά και σουρεαλιστικά θέματα, μια μεγάλη τοιχογραφία της με τίτλο ´´Ο μαγικός κόσμος των Μάγιας´´, του 1964, που έχει τοποθετηθεί στο τμήμα Εθνολογίας του Εθνικού Μουσείου Ανθρωπολογίας, μετά από παραγγελία της κυβέρνησης του Μεξικού.

Το περιεχόμενο της μεγάλης αυτής τοιχογραφίας είναι η καλλιτεχνική ερμηνεία του πολιτισμού των Μάγιας βασισμένη σε ιστορικές πηγές (κώδικα Μάγια και το παραδοσιακό βιβλίο Popol vuh) καθώς και έρευνα της πραγματικότητας in situ (φωτογραφίες και σκίτσα της ζωγράφου) καθώς και συμμετοχή ειδικών, της ανθρωπολόγου Laurette Séjourné και της Ελβετίδας ανθρωπολόγου Gértrude Blom. Μέσω αυτών, η Κάρινγκτον είχε συμμετάσχει σε τελετές μάγων και πραγματοποίησε ένα ταξίδι στην Selva Lacandona στο Τσιάπας, το 1963. Συγκεκριμένα αναπαραστώνται στη τοιχογραφία οι θεοί : ο Τσάκ Μόολ, ο Ιαγουάρος, η Ixchel, που ήταν η κυρία του ουράνιου τόξου, θεά του πλεξίματος, της ιατρικής, της γέννησης και του φεγγαριού. Υπάρχουν δέντρα, το θεϊκό δέντρο Ceiba και πουλιά, το Quetzal. Ακόμα, ζώα : τάπιροι, αγριογούρουνα, ελάφια, πίθηκοι και λεοπαρδάλεις.

2.3 Remedios Varo (1913-1963). Ισπανίδα ζωγράφος που έλαβε μέρος στον Εμφύλιο με τη πλευρά των δημοκρατικών και υπήρξε σύντροφος του Μπενζαμέν Περέ με τον οποίο έφτασε στο Μεξικό το 1941 και πέθανε εκεί. Η Βάρο ζωγραφίζει κυρίως από το 1953 και κατόπιν. Τα θέματά της είναι ακυβέρνητα καράβια (που παραπέμπουν στα γραπτά του Φουκώ) καθώς και φανταστικά νησιά, όπως ο πίνακάς της Exploracion de las fuentes del Rio Orinoco, 1959. Στα νερά εμφανίζονται σειρήνες, μινώταυροι και άλλα υβρίδια. Ο Κολόμβος ψάχνει για την Πηγή της Αιωνίας Νεότητος και τον Χρυσό, ενώ ο Μπρετόν έψαχνε ´´Τον χρυσό του χρόνου´´, στον πίνακά της με τίτλο Expedicion del agua àurea το 1962.

Ο Οκτάβιο Πας έλεγε ότι η Βάρο ζωγράφιζε με το βλέμμα κι όχι με τα χέρια, εξαιτίας του αυθορμητισμού που ενυπάρχει στο έργο της (Gonzalo Celorio : El surrealismo y lo real maravilloso americano, Sepsetentas, 1976, σελ. 54). Κάθε πίνακάς της, είναι μια αφελής αλληγορία που χρησιμοποιεί η Ρεμέδιος για να μεταφράσει τον κόσμο της με διάφανο και κατανοητό τρόπο. Δεν υπάρχουν σκοτεινά σημεία στα έργα της.

Ας θυμηθούμε αυτά που έγραψε ο Μπρετόν για το Μεξικό, ότι δηλαδή το κυριότερο στοιχείο της χώρας είναι η δύναμη συνένωσης μεταξύ ζωής και θανάτου. Αυτό εκφράζεται με της ανάλογες τελετές όπως εκείνης της ημέρας των νεκρών και με συμβολικά εδώδιμα αντικείμενα όπως οι νεκροκεφαλές από ζάχαρη ή υπό μορφήν τσουρεκιού.

Ας θυμηθούμε και μια ρήση του Χέγκελ ότι η Αμερική είναι η χώρα του μέλλοντος… Είναι μια χώρα νοσταλγίας για όσους βαρέθηκαν πλέον το ιστορικό μουσείο της Γηραιάς Ευρώπης.

3. Κινηματογράφος

3.1 Ο κυριότερος υπερρεαλιστής σκηνοθέτης υπήρξε ο Λουίς Μπουνιουέλ, δημοκρατικός κι αυτός, ο οποίος γεννήθηκε το 1900, εγκαταστάθηκε στο Μεξικό το 1946, πολιτογραφήθηκε Μεξικανός το 1949 και πέθανε εκεί το 1983. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο Μεξικό γύρισε 20 από της 32 ταινίες του.

Οι κυρίως σουρεαλιστικές ταινίες του είναι Ο Ανδαλουσιάνος σκύλος του 1929 και Η Χρυσή εποχή του 1930 αλλά και μια ταινία όπως Los olvidados, 1950 που παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ των Καννών το 1951, έχει αρκετά σουρεαλιστικά στοιχεία. Σημειωτέον ότι ο Οκτάβιο Πας, νέος διπλωμάτης τότε στο Παρίσι, παρευρέθη στο Φεστιβάλ και υπερασπίστηκε έντονα με ένα κείμενό του, το Le poéte Buñuel, την ταινία που είχε υποστεί επιθέσεις από τους καθωσπρέπει κύκλους του Μεξικού διότι ´´εξέθετε τη χώρα´´. Ο Πας πολυγράφησε και μοίρασε ο ίδιος το κείμενό του στο κοινό.

Μεταξύ άλλων, αναλύει εκεί την πρώτη ηθελημένη εισβολή της ποίησης στην κινηματογραφική τέχνη, που αποτέλεσαν οι δύο πρώτες ταινίες του Μπουνιουέλ. Για τη ταινία Los olvidados, παρατηρεί ο Πας ότι η ταινία αντιπροσωπεύει μια στιγμή καλλιτεχνικής ωριμότητας αφενός και πλήρους απελπισίας αφετέρου, διότι η πόρτα του ονείρου φαίνεται να έκλεισε για πάντα και παραμένει ανοιχτή μόνο εκείνη του αίματος. Σχετικά με την πραγματικότητα, η ταινία την παρουσιάζει με ανυπόφορο τρόπο γιατί η πραγματικότητα είναι ανυπόφορη. Για τα παιδιά - πρωταγωνιστές η πόλη, αντί για ανθρώπινη αλληλεγγύη είναι ξένη και αλλότρια. Ο πολιτισμός, είναι γι αυτούς ένας τοίχος, ενώ η μοίρα είναι πλέον όχι εξωπραγματική αλλά κοινωνική και ψυχολογική. Για τον Οκτάβιο Πας, η ταινία δεν είναι ντοκιμαντέρ ούτε απόλυτο αισθητικό πείραμα. Εγγράφεται στη παράδοση μιας τέχνης όλο πάθος, παραληρηματικής, που έχει ως προηγούμενα τον Γκόγια και τον μεξικανό χαράκτη Χοσέ Γουαδαλούπε Ποσάδα. Η αναζήτηση του ´´άλλου´´, του ομοίου μας, είναι η άλλη πλευρά της αναζήτησης της μητέρας, την οποία ψάχνουν τα ορφανά παιδιά με όπλα την αδελφοσύνη και τη φιλία μέχρι το θάνατο. Η ελεύθερη λοιπόν αυτή τέχνη, δεν είναι προπαγάνδα αλλά μαρτυρία, συνείδηση. Βλ. επίσης και το κείμενο του Πας ´´Ο φιλοσοφικός κινηματογράφος του Μπουνιουέλ´´ σε μετάφραση Μάγιας-Μαρίας Ρούσσου στο ´´Η αναζήτηση της αρχής´´ – δοκίμια για τον υπερρεαλισμό, εκδ. Ηριδανός, χ.χ.

Los olvidados, εκτός από σουρεαλιστική ταινία είναι ανοιχτή στο όνειρο, την επιθυμία, τη φρίκη, το παραλήρημα και την τέχνη καθώς και στη νυχτερινή ζωή, υπογραμμίζει ο Πας. Την ταινία υπερασπίστηκε κι ο Μπενζαμέν Περέ.

Ταινίες του Μπουνιουέλ με σουρεαλιστικά στοιχεία είναι και οι Subida al cielo, 1951, El angel exterminador, 1962 και El, 1952 ταινία η οποία άρεσε πολύ στον Λακάν.

Ο Μπουνιουέλ έχει επηρεαστεί πολύ από τα έργα του Σάντ. Οι αναφορές στη Χρυσή Εποχή είναι προφανείς. Σύμφωνα με τον Μπουνιουέλ ´´ο σουρεαλισμός θριάμβευσε στα επιμέρους, δηλαδή την καλλιτεχνική αναγνώριση και πολιτιστική επιτυχία και απέτυχε στα ουσιώδη, δηλαδή στην επανάσταση και στο ν’ αλλάξει τη ζωή (Αυτοβιογραφία σελ. 120)´´. Σύμφωνα με τον ίδιο, εκείνος διατήρησε στη ζωή του την ηθική απαίτηση του σουρεαλισμού. Στο ίδιο βιβλίο του, διηγείται τη σχέση του με την παρέα, την περιπετειώδη πρώτη προβολή στο Παρίσι του Ανδαλουσιάνου σκύλου το 1929 καθώς και τη σταλινική δίκη που του έγινε σχετικά με την επιτυχία της ταινίας! Στο Μπρετόν άρεσε πολύ η Βιριδιάνα, στη προβολή της οποίας έκλαψε, αλλά λιγότερο ο Άγγελος εξολοθρευτής. Αξίζει να σημειωθεί ότι, ενώ πολλοί υπερρεαλιστές εκδιώχθηκαν από τη παρέα από τον Μπρετόν και μάλιστα ορισμένοι με βίαιο τρόπο, ο Μπουνιουέλ απομακρύνθηκε μόνος του και δεν εκδιώχθηκε ποτέ, όπως υποστηρίζει ο ίδιος.

* Για την Μεξικανική παραμονή του έχει ερευνήσει εξαντλητικά η Fabienne Bradu, Benjamin Péret y México , Editorial ALDUS, México, 1999.

3.2 Ο Αϊζενστάϊν και το Qué Viva México ! (1931-32)

Η ταινία αυτή δεν τελείωσε ούτε μονταρίστηκε από τον Αϊζενστάϊν αλλά από τον βοηθό του στο Μεξικό τον Γκρεγκόρι Αλεξαντρόφ με βάση το υλικό του μαέστρου. Είναι μια διαδοχική παράθεση μεξικανικών θεμάτων, θεών, ρυθμών, συνηθειών, ιστορικών στιγμών. Ο Αλεξαντρόφ ακολούθησε την διάταξη του αυθεντικού σεναρίου : στον πρόλογο παρουσιάζει τους παλιούς θεούς και τους σημερινούς ανθρώπους, με μουσική της Σαντούγκα μια τελετή γάμου στο τροπικό Τεουαντεπέκ, τη γιορτή της Παρθένου της Γουαδελούπης με Ισπανούς και Αζτέκους, την παραγωγή του ποτού πούλκε από τον κάκτο Μαγκέϋ και την καταπίεση στη φεουδαρχική ασιέντα, φωτογραφίες από την Μεξικανική Επανάσταση και τέλος τη γιορτή των νεκρών, την 1^η Νοεμβρίου, των Αγίων Πάντων. Η αισθητική της ταινίας αυτής επηρέασε πάρα πολύ τους Μεξικανούς σκηνοθέτες του κινηματογράφου που εμπνεύστηκαν από τις εικόνες του Αϊζενστάϊν και τις ανέπτυξαν σε πληθώρα ταινιών των δεκαετιών 1940, 1950, που συμπίπτουν με την «ποιότητα» της κλασικής περιόδου του Μεξικανικού σινεμά.

Γιώργος Ρούβαλης

___________

Ημ/νία δημοσίευσης: 26 Απριλίου 2010

Δείτε επίσης