Γράφει η Άννα Γρίβα

 

 

 

Alda Merini, Θεϊκή μανία,
μτφρ. Έλσα Κορνέτη, Εκδόσεις Ρώμη, 2020

 

 

Η Alda Merini (1931-2009) υπήρξε μία από τις πιο σημαντικές ποιήτριες της σύγχρονης ιταλικής ποίησης. Είναι αξιοσημείωτο ότι στην Ιταλία διαβάζεται με πάθος, όχι μόνο από τους λάτρεις της ποίησης, αλλά από ένα ετερόκλητο πλήθος αναγνωστών. Τα ποιήματά της, γεμάτα πάθος και ευαισθησία, συγκινούν και υποβάλλουν. Πρόκειται για τον άδολο ιταλικό λυρισμό, που λατρεύει τη φύση, υμνεί τον έρωτα, τραγουδά τη ζωή, μετατρέποντας τη σκιά του θανάτου σε ένα κίνητρο για να ζήσει κανείς πιο έντονα, πιο μεστά και ολοκληρωμένα. Είναι η πρώτη φορά που κυκλοφορεί στην Ελλάδα ένας αυτοτελής τόμος ποιημάτων της σπουδαίας ποιήτριας, αφού στο παρελθόν μονάχα σε ανθολογίες ή σε περιοδικά είχαν δημοσιευτεί μεταφρασμένα ποιήματά της. Στο παρόν βιβλίο, περιλαμβάνονται μια ευσύνοπτη εισαγωγή της μεταφράστριας και επιλεγμένα ποιήματα από διαφορετικά βιβλία της Merini: έτσι καλύπτεται ένα ευρύ χρονικό φάσμα δημιουργικής της πορείας.  

   Ας δούμε, όμως, ποιοι είναι οι ουσιώδεις άξονες πάνω στους οποίους πατάει η ποιήτρια, ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα σε τι ακριβώς έγκειται η δύναμη της ποίησή της. Η Merini, σε όλη την ποιητική της πορεία, συνομιλεί με το θείο. Το θείο στην ποίησή της είναι πρωτίστως ο Χριστός. Ο δικός της Χριστός είναι ένας καθρέπτης, όπου μπορεί να αναψηλαφήσει το βασανισμένο από την ασθένεια σώμα της, όπου μπορεί να γνωρίσει την αληθινή φύση του έρωτα, όπου μπορεί να ενωθεί με το σύμπαν. Η ποιήτρια είναι μια “μυστική” του 20^ου αι.: μοιάζει να ακολουθεί το χνάρι της Τερέζα της Άβιλα και της Αικατερίνης της Σιένα, αλλά και όλων των γυναικών μυστικών, που ξεκινώντας από τα άδυτα του Μεσαίωνα, έφεραν μια πραγματική επανάσταση, μιλώντας για το σώμα τους ως φορέα του θείου κι περιγράφοντας στα κείμενά τους τις ερωτικής φύσεως εκστάσεις τους, όταν ενώνονταν με τον Χριστό ψυχή και σώματι. Ας δούμε κάποιους στίχους της Merini που μοιάζουν να προσεγγίζουν τον μυστικό λόγο και την αντίστοιχη εμπειρία:

Ποιος θα σου γράψει, θείο φως
ότι εκπηγάζεις αμετάβλητο και αναλλοίωτο
από το λυτρωμένο μου βλέμμα;
Εγώ όχι: γιατί η ουσία της αυτογνωσίας
είναι μυστικό αιώνιο και ασύλληπτο.
…
εσένα, παράξενη αλήθεια που με ανακαλείς
στον ποθητό τρόπο της ύπαρξής μου.

Άλλοτε πάλι, ο έρωτας, τόσο συχνό θέμα στην ποίησή της, αποκτά μια υπόσταση που εφάπτεται των ακραίων εμπειριών επαφής με το θείο. Γράφει η ποιήτρια, απευθυνόμενη στον Έρωτα:

εγώ είμαι η λύρα η αληθινή
που σε χτυπά κατάστηθα
και την πιο μεγάλη ανταμοιβή σού δίνει.

Η ποίηση της Merini ανοίγεται στο υπερβατικό πεδίο μέσα από τις άπειρες πτυχές αυτού: δεν είναι μόνο ο Χριστός με τον οποίο συνομιλεί, αλλά συγχρόνως λατρεύει και ακολουθεί τις άπειρες μορφές του θείου, έτσι όπως αναφαίνονται μέσα στους αρχαίους μύθους και στις διαφορετικές παραδόσεις. Έτσι, στα ποιήματα συναντούμε τον Απόλλωνα και τη Δάφνη, την Περσεφόνη ή τον θεό Έρωτα. Με αυτόν τον τελευταίο είναι που διαρκώς συνομιλεί η ποιήτρια με τόση οικειότητα, σαν να είναι μια νέα Σαπφώ, μια εκλεκτή της αγάπης και των βασάνων της. Η ποιήτρια είναι μια αναζητητής της αλήθειας, της αρμονίας, της ομορφιάς και επικοινωνεί όχι μόνο με τους θεούς και τις θεές της, αλλά και με τους προγόνους της. Και δεν θα μπορούσαν να είναι άλλοι οι πρόγονοί της από τις ποιήτριες που αγαπά, όπως τη Ντίκινσον, τη Σαπφώ, την Πλαθ, τις γυναίκες που πόνεσαν, πληγώθηκαν, πέθαναν, άλλοτε τρικυμιζόμενες στην αγωνία του έρωτα, άλλοτε κυριευμένες από την απελπισία, άλλοτε πλήρεις μέσα  στον πυρετό της δημιουργίας και στην υπερευαισθησία τους, που τις έκανε αλλόκοσμες, αλλά και προφήτισσες, ιέρειες, απεσταλμένες ενός κρυφού θεού, δυνατές και άκαμπτες στο πάθος της καταβύθισης. Γράφει στο ποίημα για τη Ντίκινσον:

Η δύναμη εισέρχεται στη δύναμη
το σπαθί μέσα στη γη.

Ένα άλλο στοιχείο που κάνει τους στίχους της Ιταλίδας ποιήτριας ξεχωριστούς είναι η αντίληψή της για τη δυνατότητα γνώσης του κόσμου, μέσα από τη μετοχή του ανθρώπου σε μια κατάσταση μανίας, δηλαδή με το πέρασμα μέσα από ένα οριακό σημείο της ψυχής. Είναι ειδικά ο ποιητής, ο οποίος μανιάζει, όταν ο θεός, η φύση, ο Έρωτας του υπαγορεύει τα νοήματα. Ο ποιητής είναι ένας μεσολαβητής μεταξύ του θείου και των ανθρώπων. Μια τέτοια κοσμοθεώρηση μας φέρνει στον νου τον πλατωνικό Ίωνα, αφού εκεί ο ποιητής είναι φορέας μιας μανίας που υπαγορεύει ο θεός, παρομοιαζόμενος με έναν κρίκο στην αλυσίδα που δένει τον κόσμο των ιδεών με τον φθαρτό κόσμο ή με ένα πλάσμα φτερωτό που δεν ξέρει ακριβώς την αποστολή του, αλλά πορεύεται τραγουδώντας. Γράφει στο ίδιο πνεύμα η Merini στο ποίημα Εγώ ήμουν ένα πουλί:

Εγώ ήμουν ένα πουλί
με λευκή απαλή κοιλιά,
κάποιος μου έκοψε το λαιμό
για να γελάει εκεί πάνω,
δεν ξέρω.
…
Μα ακόμα και ξαπλωμένη στη γη
εγώ κελαηδώ τώρα για σένα

Θα μπορούσε κανείς να πει ότι το μεγάλο ζητούμενο στην ποίηση της Merini είναι η ευδαιμονία, με την πιο βαθιά, την πιο αληθινή σημασία του όρου, η ευδαιμονία, που είναι αποτέλεσμα της επενέργειας του καλού δαιμονίου, αυτού που έχει μέσα του ο κάθε θνητός, αυτού που κάποτε προσπερνούμε ή αρνούμαστε, περίκλειστοι σε έναν  σύγχρονο κόσμο, ο οποίος αρνείται διαρκώς το μυστήριο της φύσης και του σύμπαντος ή το μετατρέπει σε μια επιφανειακή κατανόηση των φαινομένων, ξεχνώντας την αναζήτηση της ουσίας, της αιτίας, του νοήματος. Η Alda Merini μάς καλεί να γίνουμε ευδαίμονες, βρίσκοντας τον προσωπικό μας δρόμο προς τους θεούς, είτε πρόκειται για το μονοπάτι του έρωτα, είτε για τη μανία της ποιήσεως και εν γένει της δημιουργίας, είτε για την αναζήτηση της αλήθειας των μύθων, είτε για την επαφή με το σώμα ως πρωτογενή φορέα των ψυχικών βιωμάτων. Η Merini μας λέει: θα ευτυχήσετε, αν πονέσετε αναζητώντας, γιατί έστω και μια στιγμή γνώσης κάνει τη ζωή άξια να βιωθεί. Ή όπως το εκφράζει η ποιήτρια στο ποίημά της Το παρελθόν  μου:

Πρέπει να απελευθερωθώ από τον χρόνο
για να ζήσω το παρόν μια που
δεν υπάρχει άλλος χρόνος
απ’ αυτόν τον θεσπέσιο, τον στιγμιαίο.

Άννα Γρίβα

© Poeticanet