Γράφει η Δήμητρα Γ. Μπεχλικούδη   δ.φ.

© Poeticanet 

 

 

Ανθούλα Δανιήλ
Δεκαετίες τερματίζουν όλες μαζί στο νήμα
Εκδ. Βακχικόν,  2020

 

Η Ανθούλα Δανιήλ, γνωστή στο χώρο των γραμμάτων και της εκπαίδευσης, δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις με δεδομένο ότι επί δεκαετίες έχει υπηρετήσει και τους δυο αυτούς χώρους με συνέπεια, έμπνευση και αγάπη. Με μια λαμπρή διδακτορική διατριβή στον Οδυσσέα Ελύτη, με αξιόλογες μελέτες ( Γ. Σεφέρης, Ο. Ελύτης) με  προσεγγίσεις ποιημάτων,  άρθρα, κριτικές βιβλίου, πολυάριθμες  δημοσιεύσεις σε εφημερίδες και περιοδικά, με μια μακρά σειρά συμμετοχών σε συνέδρια, ημερίδες, σεμινάρια και ουσιαστικό ρόλο στη  συγγραφή και δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού για την σχολική πράξη, σήμερα έρχεται και πάλι κοντά μας με ένα καινούριο βιβλίο. Δεκαετίες τερματίζουν όλες μαζί στο νήμα είναι ο τίτλος του με πρώτη έκδοση τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους από τις εκδόσεις «Βακχικόν».

Ως αφήγημα προσδιορίζεται ειδολογικά από τη συγγραφέα και πολύ σωστά αφού ο προσδιορισμός αυτός δίνει στο κείμενό της όλο το εύρος και την ελευθερία που το ίδιο της επιβάλλει. Πρόκειται για μια πρωτοπρόσωπη αφήγηση που περιέχει αυτοβιογραφικά στοιχεία – χωρίς να είναι αυτοβιογραφία- καθώς και δοκιμιακά στοιχεία – χωρίς να είναι δοκίμιο.

Η συγγραφέας από το δικό της αερόστατο – δανείζομαι την εικόνα από το ομότιτλο περιοδικό για παιδιά– έκδοση του Υπουργείου Παιδείας-  που με τόση αγάπη φρόντισε τη μακροημέρευσή του, θεάται τον κόσμο της γνώσης, της ποίησης, της τέχνης, της φαντασίας, της ομορφιάς που ανακάλυψε στην επί δεκαετίες – από παιδάκι ως τώρα – πορεία της και ξεδιπλώνει αυτή την ομορφιά μπροστά στα μάτια του αναγνώστη της μέσα σε 365 σελίδες συνοδευόμενες από το παράρτημα με τις διαφωτιστικές και αναγκαίες παραπομπές για όποιον θα ήθελε να γνωρίσει ενδελεχέστερα όλον αυτόν τον πλούτο που απλόχερα ξετυλίγεται στο βιβλίο. Εξάλλου, ο πρόλογος του ποιητή και πρέσβη επί τιμή Γιώργου Βέη προδιαθέτει με εξαιρετική ευστοχία το επερχόμενο και αισθάνομαι ότι το απόσπασμα του Πιερ Ασουλίν που παραθέτει είναι σαν να εικονογραφεί το βιβλίο της Δανιήλ:  « η μορφή ενός βιβλίου έχει κάτι από τη μορφή μιας πόλης : η σχέση τους είναι υπόγεια και μόνο οι αμετανόητοι διαβάτες μπορούν να την αντιληφθούν, χάνεσαι επιστρέφεις, φωλιάζεις μέσα τους. Δεν υπάρχει καλύτερος οδηγός από την εσωτερική μας πυξίδα με το χαραγμένο από ένστικτα και προαισθήσεις ανεμολόγιό της…». Σε αυτή την πόλη καλείται ο αναγνώστης να ταξιδέψει ακολουθώντας την «τεθλασμένη πορεία» της αφήγησης, το παιχνίδι της με το «συνεχές φλας-μπακ» και να ατενίσει τον έναστρο ουρανό τόσων πολύτιμων πετραδιών που η συγγραφέας συγκέντρωσε, βίωσε, απόλαυσε και μοιράζεται απλόχερα μαζί του, περίσσευμα ψυχικής πληρότητας και εσωτερικής ομορφιάς που κατακτήθηκε στην πορεία του βίου της.

Ο αναγνώστης παρακολουθεί τους  διαλόγους που ανοίγει  με συγγραφείς,  κείμενα, ταινίες, θεατρικά και μουσικά έργα, όπερες, πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά κι ακόμα ιστορίες καθημερινές ή μεγάλα γεγονότα. Η μνήμη, ενεργό εργαλείο, τα φέρνει στο παρόν, άλλοτε φωτισμένα με το πρώτο φως της ανακάλυψής του και άλλοτε ιδωμένα μέσα στο φόντο της ώριμης θέασής τους που συχνά συνιστά μια νέα ανακάλυψη ή τροφοδοτεί νέους δημιουργικούς συνειρμούς.

Το αφήγημα είναι χωρισμένο σε 118 επιμέρους ενότητες – μπορούν εν πολλοίς να διαβαστούν και αυτόνομα- οι πλαγιότιτλοι των οποίων προσημαίνουν άλλοτε σαφώς και άλλοτε υπαινικτικά το περιεχόμενό τους, συνθέτουν όλες μαζί τη διαδρομή  των δεκαετιών πριν τον τερματισμό τους. Φάσεις ζωής δεμένες με γεγονότα, βιβλία, ποιητές, στίχους, εξ ου και οι τίτλοι εμπεριέχουν ονόματα δημιουργών ή έργων τους, τόπων σημαντικών, που συνδεδεμένοι με τα μεγάλα ή τα μικρά που φέρουν στην ατομική ή συλλογική εμπειρία, αποτελούν από τη μια οδοδείκτες στην πορεία της αφήγησης ενώ από την άλλη με κάθε ευκαιρία συνδέουν τον αναγνώστη με έναν απίστευτο πλούτο, γνωστικό, αισθητικό, πνευματικό. Και μόνο από τη μελέτη των τίτλων και των παραπομπών, ο αναγνώστης μπορεί να υποψιαστεί τον θησαυρό που θα αποκομίσει από την ανάγνωση του βιβλίου. Σε αιχμαλωτίζει το αφήγημα της Δανιήλ, δεν σου επιτρέπει να κάνεις ένα πέρασμα και να το αφήσεις στα «διαβασμένα». Το βιβλίο σε στέλνει διαρκώς στην αναζήτηση στοιχείων που αγνοείς, που σου έχουν διαφύγει, που θα ήθελες να γνωρίσεις καθώς  έλκεσαι από τη σκέψη και τη χαρά της που θέλεις να κάνεις δική σου. Έχεις μπροστά σου μια πηγή μαζί με την επιθυμία να ξεδιψάσεις. Αυτό είναι το βιβλίο. Πώς το επιτυγχάνει η συγγραφέας; Με  έναν προσωπικό τρόπο   ανακαλύπτει για παράδειγμα το λεπτό νήμα που συνδέει τον Ελύτη με τον Θεοτοκόπουλο και τον Ραφαήλ στην ευφάνταστη δική της ανάγνωση. Κι επιχειρεί την προσέγγιση ενός  πίνακα του Μανέ με τον τρόπο που ερμηνεύει τη λογοτεχνία. Ανοίγει το πλάνο και στη συνέχεια ο  συνειρμός της διερεύνησής της πάνω στη σχέση ανάμεσα στην αληθινή ζωή και το απείκασμά της, την οδηγεί στην ποίηση.

Πώς λειτουργεί η μνήμη; Τι αποθησαυρίζει και αποθηκεύει; Τι αφαιρεί και διαγράφει; Ρωγμές  στον «ξανακερδισμένο χρόνο» της αφήγησης, στιγμές ζωής και φευγαλέες πινελιές στον καμβά της, γέφυρες ανάμεσα σε σκέψεις, ανάκληση αισθητικών εμπειριών από τον απέραντο κόσμο της τέχνης, «συνομιλίες» έργων και αναγωγές στην καταγωγή τους, στη μυθολογία, στην τραγωδία, στον αρχαίο κόσμο, αποκάλυψη του παλίμψηστου που συνιστά τον κόσμο της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Τίποτε μόνο στον κόσμο της Δανιήλ. Όλα μαζί, με τρόπο μαγικό που δεν αναιρεί την αυτονομία και μοναδικότητά τους. Μεταβαίνει από τις «Δεσποινίδες της Αβινιόν» του Πικάσσο στα «Παραμύθια του  Χόφμαν» του Ζακ Όφενμπαχ, για να γλιστρήσει  για λίγο σε ταινία του Μπενίνι με μουσικό θέμα από το ίδιο έργο και στις μπαλαρίνες του Μουλέν Ρουζ. Λάτρης τόπων, θα συνδέσει την απόλαυση του ελληνικού καλοκαιριού με πρόσωπα και κείμενα, αναμνήσεις αναγνώσεων από τα έργα των μεγάλων μας ποιητών και συγγραφέων, καθιστώντας την προσωπική γνώση και εμπειρία κτήμα κοινό. Το αυτοβιογραφικό στοιχείο περνά διακριτικά ως «σημείο αναγνωρίσεως» μιας πορείας με δουλειά, αγάπη στα γράμματα, περάσματα στον κόσμο της γνώσης και της αισθητικής. Μιλώντας για όσα μελέτησε, έμαθε χάρηκε στον προσωπικό και επαγγελματικό της βίο- πάντα με σεμνότητα, χιούμορ και αυτοσαρκασμό επιστρατεύοντας για τον σκοπό αυτό μια γλώσσα καθημερινή και οικεία, δίνει στίγμα στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα των δεκαετιών που διανύει. Αφηγούμενη τις απαρχές του πνευματικού της ταξιδιού  θα αποδώσει τις οφειλές της στα σχολικά της βιβλία- τα βιβλία που οδηγήθηκαν στην πυρά  στις δεκαετίες της ψευδούς ευμάρειας- που ωστόσο παρά τις όποιες αδυναμίες τους, αποτέλεσαν δυνατή αφετηρία για τις μελλοντικές της μεγάλες «συναντήσεις» τόσο της ίδιας όσο και της γενιάς της. Σε αυτές αναφέρεται στο βιβλίο, στις «συναντήσεις» των μεγάλων δημιουργών, ων ουκ έστιν αριθμός…  αναφέρεται εντοπίζοντας   αναλογίες και κρυφές συνομιλίες, ανεξάρτητα από την τέχνη που υπηρετούν, ακόμα και όταν τους χωρίζουν αιώνες. Εξάλλου τίποτε δεν γεννιέται εν κενώ. Η Δανιήλ θα ανάψει το κεράκι της σε όλους αυτούς- όσους μπόρεσε να χωρέσει στο βιβλίο της-  σε όλους όσους φώτισαν τη ζωή της και παράλληλα θα τιμήσει με τις αναφορές της συνεργάτες, συναδέλφους, δημιουργούς και όλα αυτά πάντα μέσα στη ροή της αφήγησης. Εξάλλου η αυτοβιογραφική της αφήγηση, ανεπιφύλακτα παραπέμπει στην άποψη του  Jerome Bruner , ο οποίος αναφερόμενος στην αφηγηματική λειτουργία του εαυτού ισχυρίζεται ότι « δεν υπάρχει ένας εαυτός, αλλά ότι δημιουργούμε και αναδημιουργούμε συνεχώς αφηγηματικά – από τα μέσα και από τα έξω- τον εαυτό μας και δείχνει πώς η κουλτούρα συνεισφέρει δραστικά στη δημιουργία του εαυτού και πώς η παιδεία και οι πολιτισμοί δεν έμειναν αδιάφοροι στο κρίσιμο αυτό θέμα, θέμα ατομικού ενδιαφέροντος (να είναι κανείς ειλικρινής απέναντι στον εαυτό του) και δημόσιου ενδιαφέροντος ( ο εαυτός ενέχει δέσμευση απέναντι στους άλλους)» *.

Η Δανιήλ στις Δεκαετίες της συστήνει λογοτεχνικά έργα, συνομιλεί μετά από μακρόχρονη εμπειρία και επαφή με μουσουργούς, σκηνοθέτες, ηθοποιούς ποιητές, συγγραφείς, χορευτές. Ανιχνεύει υπόγειες συνδέσεις που προκύπτουν από τη δική της ανάγνωση. Αναπλάθει μύθους και αναμνήσεις, επινοεί μια ολότελα δική της σύνθεση των σπαραγμάτων που αλίευσε επί δεκαετίες από μια ζωή γεμάτη, ανακαλύπτει και αποκαλύπτει πίσω από όλα αυτά το δικό της πρόσωπο.

 Η Δανιήλ μοιράζεται αφειδώλευτα την ηδονή των «αναγνώσεών» της, ξεφυλλίζει μπροστά στα μάτια μας  ένα ημερολόγιο εντυπώσεων, κριτικής αποτίμησης, περιγραφών τοπίων, ακουσμάτων, δεν ξεχνά πως υπήρξε δασκάλα. Και αφήνει όλες τις τέχνες μαζί  να τέρψουν και να διδάξουν οργανώνοντας με απίστευτη δεξιοτεχνία τη  χορογραφία τους, δίνοντας στον αναγνώστη της την ευκαιρία να προχωρήσει πέρα από την πληροφορία και να κοινωνήσει το νόημα. Μέσα σ’ αυτό το «δαιμόνιο κάτοπτρο» της ανάγνωσης - κατά την πολύ ωραία διατύπωση της Λίνας Πανταλέων**-  ο αναγνώστης του βιβλίου θεάται τον κόσμο στις πιο όμορφες στιγμές του και αντικρίζει ένθεο το ανθρώπινο πρόσωπο, έξοχη αντίστιξη σε όσες όψεις του σήμερα συσκοτίζουν, θλίβουν και αποκαρδιώνουν, κρατώντας «…τις λέξεις, τις εικόνες που πήρανε υπόσταση», την άφατη ομορφιά μιας έναστρης καλοκαιρινής νύχτας καθώς η αυτοαποκαλούμενη «Ανθούλα η Αθηναιοκορινθία» κλείνει με ένα απόσπασμα από τον Μικρό Ναυτίλο του Οδυσσέα Ελύτη, του δικού της Ελύτη.  

________________________________
 *Jerome Bruner, Δημιουργώντας Ιστορίες, Νόμος, Λογοτεχνία, Ζωή, επιστ. Επιμέλεια Γιάννης Κουγιουμουτζάκης, εκδ. Πεδίο, Αθήνα 2018, σ.23

** Κριτική, εφ. Καθημερινή, Κυριακή 19 Ιουλίου 2020

---

Η Δήμητρα Γ. Μπεχλικούδη, επίτιμη Σχολική Σύμβουλος, σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Νεοελληνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.  Είναι Διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, υπότροφος του Ι.Κ.Υ. και του Ιδρύματος  Fulbright .  Άρθρα της για τη Λογοτεχνία και τη διδακτική της έχουν δημοσιευθεί σε διάφορα επιστημονικά Περιοδικά (έντυπα και ηλεκτρονικά), συμμετείχε στη συγγραφή σχολικών βιβλίων, βιβλία και μεταφράσεις της κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Παπαζήση.