Γράφει η Ευσταθία Δήμου  

Παυλίνα Παμπούδη, Σημειώσεις για το άγραφο, Πατάκης, Αθήνα 2021.

Η νέα ποιητική συλλογή της Παυλίνας Παμπούδη συστήνεται με τον αυτοαναφορικό τίτλο Σημειώσεις για το άγραφο, μία φράση που αποκαλύπτει με άκρα ευθύτητα την περί ποιήσεως αντίληψη της ποιήτριας, την οπτική της πάνω στην τέχνη του λόγου. Πιο συγκεκριμένα, το οξύμωρο της φράσης και η αντίθεση που εμπεριέχει καταδεικνύουν τη θεώρηση της ποιητικής τέχνης ως μίας πράξης υψηλής, που ανάγεται ακόμη και στη σφαίρα του άφατου, του ανέκφραστου και, από την άλλη, τη βούληση και την επιθυμία του ποιητή να αρθεί στο ύψος της πράξης αυτής και να κρατήσει, έστω, τις σημειώσεις του, να περισώσει δηλαδή την προσπάθειά του να προσεγγίσει τις λέξεις και να τις καταστήσει πρώτη ύλη των δημιουργημάτων του: Και πώς να εντοπιστεί το ποίημα, πώς/ Ανάμεσα στους οιωνούς, τους ίσκιους και τη σκόνη;/ Το άναρθρο/ Μη γλώσσα, χωρίς κόκαλα, χωρίς αρθρώσεις – («Σημείωση για το ποίημα;»)

Από την πρώτη, κιόλας, ανάγνωση του βιβλίου μπορεί να αντιληφθεί κανείς την ιδιαιτερότητα του, τόσο στο επίπεδο της ποιητικής γλώσσας, όσο και στο επίπεδο της δόμησης. Η γλώσσα της Παμπούδη διακρίνεται για την ευστοχία, την σαφήνεια και την καθαρότητά της. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για έναν ποιητικό λόγο καίριο και καταλυτικό, απολύτως φροντισμένο, έτσι ώστε να μπορεί να κυριολεκτεί, όχι με την παραδοσιακή έννοια της κυριολεξίας, αλλά με το νόημα της ανάδειξης και της ακριβούς απόδοσης του νοήματος, ακόμα κι αν αφορά ή προκύπτει από σχήματα λόγου. Η στόχευση αυτή επιτυγχάνεται και εξυπηρετείται, μεταξύ, άλλων και από την εκτεταμένη χρήση του ενεστώτα που προσδίδει στα ποιήματα μία παροντικότητα η οποία επιτρέπει και καθοδηγεί τον αναγνώστη να αντιληφθεί και να συμμετέχει στο παρόν της λογοτεχνικής δημιουργίας, να ανα-γνώσει το ποίημα τη στιγμή που αυτό μοιάζει να γράφεται. Στην ουσία, αυτό που τεχνουργείται εδώ είναι η απόλυτη σύμπτωση της γραφής και ανάγνωσης και, συνεκδοχικά, συγγραφέα και αποδέκτη, μεθόδευση που δεν διατηρεί απλώς, αλλά εντείνει το ενδιαφέρον σα να πρόκειται για την παρακολούθηση μια θεατρικής παράστασης. Ο θεατρικός προσανατολισμός του βιβλίου συνεπικουρείται, πέρα από τη γλώσσα, και από τον τρόπο με τον οποίο δομείται η συλλογή, από τον τρόπο παράθεσης των ποιημάτων. Πιο συγκεκριμένα, το βιβλίο αποτελείται από μια σειρά εναλλασσόμενων ποιημάτων που ομαδοποιούνται σε δύο κατηγορίες, σε αυτά που η ποιήτρια χαρακτηρίζει ως «Τα γραμμένα» αριθμώντας τα από το 1 έως το 17 και σε αυτά που έπονται και αποτελούν «Σημειώσεις». Δημιουργείται, κατ’ αυτόν τον τρόπο μια διαδοχή που θυμίζει τις πράξεις ενός θεατρικού έργου, πολύ περισσότερο μάλιστα που αυτή εμφορείται από μια δραματικότητα και μοιάζει να αποκτά τη γνωστή στη θεατρική πράξη και πρακτική κίνηση προς τα εμπρός.

Πολύ περισσότερο, όμως, από τον τρόπο παράθεσης των ποιημάτων και την όλη δόμηση της συλλογής που προσιδιάζει σε ένα είδος διαλόγου ο οποίος αναπτύσσεται και εξελίσσεται ανάμεσα στα ποιήματα, είναι η προσέγγιση που επιφυλάσσει η Παμπούδη στην πρώτη ύλη της, στο αδιαμόρφωτο υλικό της σκέψης της και, συγκεκριμένα, η πρόθεσή της όχι ακριβώς να συγγράψει ή να συνθέσει, αλλά, στην κυριολεξία, να σκηνοθετήσει τόσο τον εαυτό της, όσο και τα πρόσωπα που εισάγει, ως πρωταγωνιστές, στα ποιήματά της. Πρόκειται για ένα διαφορετικό αντίκρισμα της τέχνης της ποίησης, μια διαφοροποιημένη αντίληψη για το ρόλο και τη θέση του ποιητή, όχι πια ως τεχνίτη του λόγου, αλλά ως ενορχηστρωτή της δημιουργίας. Αυτό, βεβαίως, δεν συνεπάγεται απομάκρυνση από τη μέριμνα για τον λόγο. Ίσα ίσα που αυτός αναδεικνύεται ακόμα πιο ποιητικός από τη στιγμή που συνδέεται και υπηρετεί τη βούληση του καλλιτέχνη να πλάσει εξ αρχής τον κόσμο με αφετηρία του τη δημιουργική έμπνευση. Το ενδιαφέρον, μάλιστα, στην περίπτωση της Παμπούδη, είναι ότι η ποιήτρια δεν αποκόπτεται από την πραγματικότητα, από τον περιβάλλοντα χωροχρόνο, όπως τον αντιλαμβάνεται η ανθρώπινη συνείδηση. Αντίθετα, αυτός εξακολουθεί να αποτελεί τη βάση, την αφόρμηση και την αφορμή για να ξεκινήσει η διαδικασία της (ανα)δημιουργίας.

Η Παμπούδη προσέρχεται στην ποίηση με βασική στόχευση την αναγέννηση, τόσο του κόσμου, όσο και τη δική της. Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται βήμα βήμα, λέξη λέξη και προϋποθέτει την πλήρη απογύμνωση από ο,τιδήποτε δεν είναι αληθινό, από ο,τιδήποτε μοιάζει περασμένο και παρωχημένο. Η νέα αρχή προϋποθέτει επιστροφή και εκκίνηση από το μηδέν. Από αυτή την άποψη η νέα αρχή ταυτίζεται με το τέλος, το νέο φως με το σκοτάδι, η γέννηση με το θάνατο. Είναι μια βαθιά αντίληψη για τη ζωή, αλλά και για την ίδια την τέχνη αυτή, που αναγνωρίζει στη δημιουργία όχι απλώς και μόνο έναν σταθμό μέσα σε μια συνέχεια, μέσα σε μια διάρκεια, αλλά μία αφετηρία που δίνει την δυνατότητα και την πρωτόγνωρη χαρά της κάθαρσης, της λύτρωσης από αυτό που βαραίνει την ανθρώπινη ύπαρξη που, παραδόξως, δεν είναι ο θάνατος, όσο η άγνοια για ό,τι συνθέτει την υπόσταση και τη βαθιά ουσία του ανθρώπου: Ό,τι κι αν έμαθα είναι προς θάνατον/ Το πίκρανα, με αποκληρώνει// Λύπη βαθαίνει το αίτιο/ Όπου υπάρχω αναίτια όπως Θεός («Το γραμμένο 6»)

Ιδωμένη από αυτήν την άποψη, η συλλογή μοιάζει να συνυφαίνει και να συναιρεί δύο βασικές τάσεις ή διαθέσεις ή ροπές. Είναι από τη μία η διάθεση φιλοσοφικής ενατένισης του ανθρώπου και του κόσμου, μια καταβύθιση στο νόημα της ζωής και της δημιουργίας και, από την άλλη, μία σχεδόν βιβλική προσέγγιση του τρόπου με τον οποίο συντίθεται όχι τόσο το σύμπαν, ο χώρος και ο χρόνος, όσο ο ίδιος ο ανθρώπινος νους, όπως μπορεί να νοηθεί η αντίληψη, η αίσθηση που σχηματίζει και σχηματοποιεί ο άνθρωπος για το περιβάλλον. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για μία επιστροφή στις πρωταρχές της δημιουργίας με τους όρους που η ίδια η ποιητική τέχνη θέτει. Τη στόχευση αυτή υπηρετεί και αναδεικνύει ο ιδιαίτερος ρυθμός των ποιημάτων που τεχνουργείται από τα μικρότερα ή μεγαλύτερα κενά τα οποία μεσολαβούν ανάμεσα στους στίχους, αλλά και στο εσωτερικό του ίδιου του στίχου. Διαμορφώνεται, κατ’ αυτόν τον τρόπο, ένα είδος αποσπασματικότητας που προσιδιάζει και εξεικονίζει την αποσπασματικότητα και τη σπασμωδικότητα της ίδιας της δημιουργίας, του τρόπο με τον οποίο γεννήθηκε ο άνθρωπος και ο κόσμος με τις πολλές και ποικίλες πτυχές τους. Από την άλλη, όμως, είναι και μια δήλωση, μια παραδοχή του ίδιου του καλλιτέχνη για τη δυσκολία του να εναγκαλιστεί σε όλη του την έκταση και την ένταση το θαύμα του κόσμου και για την αναπόφευκτη παραμονή του σε αυτό που και ο τίτλος της συλλογής δηλώνει, στο να κρατήσει, δηλαδή, σημειώσεις οι οποίες προσφέρονται στον αναγνώστη για να μπορέσει πια ο ίδιος να ανασυνθέσει τον εαυτό του, την ιστορία, την πορεία του: Στο σημείο αυτό αποκλήθηκα Άιν/ Άιν/ Χωρίς γένος ξανά, κι απ’ την αρχή// Ησύχασα// Κάποτε θα τα ξαναμάθαινα όλα, θα με συγχωρούσαν

(«Το Γραμμένο 13»)

© Poeticanet