Γιώργος Κ. Καραβασίλης

Τα Αντικειμενικά Στοιχεία

Ο Γ.Κ.Κ. γεννήθηκε στην Αθήνα στις 4 Φεβρουαρίου 1949. Υπήρξε το μοναδικό παιδί των Κωνσταντίνου Καραβασίλη από την Τρίπολη και Αγγελικής Γλυνού από τη Σύρο, υπαλλήλων της Εθνικής Τράπεζας. Έμενε στην ευρύτερη περιοχή της Πλατείας Αμερικής. Φοίτησε στη Βαρβάκειο Σχολή, κλασική κατεύθυνση, και στη συνέχεια εισήλθε στο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Πολιτικών Οικονομικών Επιστημών, το 1967, το οποίο εγκατέλειψε αργότερα. Σπούδασε θέατρο στη σχολή Ροντήρη – Βαφιά κατά τα έτη 1970-1973. Γνώρισε τη σύζυγό του Μαρία Μαμουζέλου, φιλόλογο και υπάλληλο του Υπουργείου Πολιτισμού, το 1969 και παντρεύτηκαν το 1974. Απέκτησαν δυο παιδιά, τον Κώστα το 1975 και τον Άγγελο το 1979. Εργάστηκε στο Υπουργείο Τύπου, την ΕΡΤ και αθηναϊκές εφημερίδες. Υπήρξε μέλος της Ε.Σ.Η.Ε.Α. Απεβίωσε τα ξημερώματα της 27ης Απριλίου 2004 στην κλινική Μετροπόλιταν στο Φάληρο, 5 μήνες αφότου διαγνώστηκε καρκίνος στον οισοφάγο.         
Στη λογοτεχνία εμφανίζεται το 1970 με την ποιητική συλλογή Η Γραφή και το Μαχαίρι. Ακολουθούν:
Ποίηση:
Καλλιέργεια του Αίματος (1973), Τα Ηδυπαθή (1976), Τα Μυστικά Δωμάτια του Πύργου (1978), Ποιήματα '70-'80 (1980), Καλλιέργεια του Αίματος –επιλογική έκδοση των προηγούμενων συλλογών και δυο ανέκδοτων Τα Φιλέρημα και Φαγιάντσες (1984), Υπέρ των Μουσών (1990), Το Αιμομιχτικό Λεμόνι, Ορυκτά, Ποιήσεις (1996), Το Μάτι του Τοπίου (2001), Ποιήσεις 1963-2003 (2004).      
Δοκίμια:
Ο Κανόνας του Παιχνιδιού του Ζαν Ρενουάρ (1977), Η Γυναίκα των Νερών στη Λυρική Ποίηση (1997), Επί Τάπητος (1999).
Στο έργο του περιλαμβάνονται επίσης Μεταφράσεις: Στρίντμπεργκ, Ελυάρ, Κορμπιέρ, Καιρόλ, Λουί, Κρο, Τουργκένιεφ, Γκωτιέ, Χάλτερ, ντε λ' ιλ Αντάμ, Αντρέγιεφ, Σαμφόρ, Καζότ, ντε Σαντ, Μπρετόν, ντε Γκουρμόν για την οποία πήρε τον έπαινο της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας 1993 και Ανθολογίες.

Για το έργο του έγραψαν, μεταξύ άλλων, οι Β. Κάσσος, Δ. Γιακουμάκης, Γ. Βαρβέρης, Γ. Κότσιρας, Α. Ζήρας, Κ. Παπαγεωργίου, Η. Κεφάλας, Β. Χατζηβασιλείου, Τ. Μενδράκος, Θ. Βενέτης, Κ. Βούλγαρης.
Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.

Γνώρισα τον Γ.Κ.Κ. το χειμώνα του 1969 στο καρότσι με τα βιβλία του Κώστα Νικολάκη στην Πλατεία Βικτωρίας. Ψάχναμε περίπου τα ίδια βιβλία, ανταλλάσσαμε απόψεις, γίναμε φίλοι. Μέτριο ανάστημα, αδύνατος, κοντό μαλλί χωρίστρα, μουστακάκι, κλασική εμφάνιση, κουστούμι, γραβάτα, μάλλινο πουλόβερ και όταν έκανε κρύο καμπαρτίνα. Άλλαζε τα χειμωνιάτικα με τα θερινά όταν άλλαζαν και στο στρατό τη χειμερινή με τη θερινή στολή. Μόνο τα τελευταία χρόνια, που ο ζεστός καιρός παρατείνονταν, άλλαξε λίγο τη συνήθειά του. Από τότε μέχρι την Άνοιξη του 2004 πέρασαν 35 χρόνια αδιάκοπης φιλίας, συνεχούς επαφής. Αν και ουσιαστικά διαφορετικοί τύποι, η φιλία αυτή δεν διαταράχτηκε ποτέ.      

Οι βασικοί τόποι συνάντησης, εκτός από τα σπίτια μας, ήτανε το καρότσι και αργότερα το υπόγειο του Νικολάκη στην Γ´ Σεπτεμβρίου, τα μπαρ Intime στη Φερών και Au revoir στην Πατησίων, όπου πίναμε μαζί με φίλους μερικά ποτά. Για χρόνια συναντιόμασταν καθημερινά και συζητούσαμε από ποίηση και γενικότερα λογοτεχνία και τέχνη, κοινωνικά και πολιτικά θέματα, ποδόσφαιρο και ζητήματα καθημερινότητας, μέχρι ψυχολογία, εσωτερισμό και σύγχρονη επιστήμη.

Τα πρώτα χρόνια της γνωριμίας μας συναντιόμασταν κυρίως στου Νικολάκη, όπου μαζεύονταν τότε πολλοί που ασχολιόντουσαν με γραψίματα και βιβλία, και μεταξύ ποτών, τσιγάρων, παλιών βιβλίων που ανακάλυπτε ο Νικολάκης, συζητούσαμε για διάφορα θέματα και στο τέλος καταλήγαμε να τσακωνόμαστε όλοι με όλους. Έρχονταν τότε εκεί, μεταξύ άλλων, ο Ρ. Αποστολίδης, ο Γ. Βαρβέρης, ο Π. Κοροβέσης, ο Μ. Κουμανταρέας, ο Μ. Μαρκίδης, ο Γ. Μαρκόπουλος, ο Δ. Παπαχρήστος κ.ά. [Σχετικά δες το βιβλίο Το Καρότσι, Εκάτη, Αθήνα, 1998]. Πολλά μεσημέρια, αλλά κυρίως τα βράδια, καταλήγαμε στο μπαρ της Φερών, το Intime. Εκεί υπήρχε ο Μήτσος, ένας Ηπειρώτης με μουστάκι, που έφτιαχνε μεζέδες και σερβίριζε ποτά χωρίς πολλά λόγια. Για χρόνια ήτανε το στέκι αυτής της παρέας. Αργότερα ο Μήτσος γύρισε στο χωριό του και σιγά σιγά το μπαρ αυτό αντικαταστάθηκε, ως τόπος συνάντησης, από το Au revoir της Πατησίων.

Αν δεν υπήρχε η φιλία μου με τον Γ.Κ.Κ. δεν επρόκειτο να εκδώσω αυτά που έγραφα. Κάτω όμως από τη δικιά του πίεση, τις υποδείξεις και τις προτροπές, αποφάσισα το 1973 να βγάλω την πρώτη ποιητική συλλογή. Χάρηκε περισσότερο από μένα, μου έδινε διευθύνσεις για να στείλω βιβλία και με ρωτούσε συνεχώς ποιοι απάντησαν και τι έλεγαν. Επέμενε να μην κρατάω στο συρτάρι πολύ καιρό τα κείμενά μου, αλλά να τα τυπώνω και να δέχομαι την κριτική για να βελτιωθώ. Με κατηγορούσε ότι έμενα έξω από τη δημοσιότητα κλεισμένος σπίτι μου. Αργότερα, δημόσια και ιδιωτικά, έλεγε ότι ήμουνα πολύ καλός, αλλά το λάθος μου ήτανε η απομόνωσή μου, και αστειευόμασταν λέγοντάς του ότι «Φροντίζω να μη μαθευτεί». Εκτός από αυτό τον τομέα, με βοήθησε και σε διάφορα προβλήματα, που είχα κατά καιρούς με τη δουλειά μου, πηγαίνοντας να δει ανθρώπους της πολιτικής τους οποίους έτυχε να γνωρίζει. Μέχρι το Φθινόπωρο του 2003, λίγο πριν από την αρρώστια, προσπαθούσε να λύσει ένα τέτοιο πρόβλημα ξοδεύοντας ώρες και μου έλεγε «Αυτό δεν θα το έκανα ούτε για τα παιδιά μου, να στηθώ τόσες ώρες για να δω τον Τ.».      

Το 1975 τον έφερα σε επαφή με την Σοφία Άντζακα, που την εποχή εκείνη είχε μια ομάδα εργασίας σε θέματα αυτό-βελτίωσης, ψυχολογίας κτλ., στην οποία συμμετείχα μαζί με φίλους. Η Άντζακα ήθελε να τον πάρει στην ομάδα, αλλά του έθεσε μερικούς όρους που ο Γ.Κ.Κ. ήτανε δύσκολο να αποδεχτεί, όπως να κόψει το ποτό και το τσιγά-ρο και τα παρόμοια. Έτσι η απόπειρα απέτυχε, αλλά ο Γ.Κ.Κ. έδειξε ενδιαφέρον για όσα γίνονταν στην ομάδα αυτή και η συζήτηση μεταξύ μας για τέτοια θέματα κράτησε χρόνια. Παράλληλα διάβαζε τα βιβλία που έβγαζε η Άντζακα Γιούνγκ, Γκουρτζίεφ κτλ. συζητάγαμε τα όνειρά του και διάφορες εμπειρίες του και πολύ συχνά ερχότανε σπίτι μου για του ρίξω το Ι Τσίνγκ. Όλη αυτή η διαδικασία επηρέασε λίγο τη ζωή του, αλλά πολύ την ποίησή του και έτσι το 1978 παρουσίασε τη συλλογή Τα Μυστικά Δωμάτια του Πύργου, με θέματα σχετικά με όσα συζητούσαμε και διάβαζε τότε. 

Όταν υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία στο Ναύπλιο το 1973 πήγαινα καμιά φορά και τον έβλεπα, καταλήγαμε σε κάποιο ουζερί ή μπαρ όπου συζητούσαμε. Επειδή ήτανε ταχυδρόμος, έκανε αρκετά συχνά το δρομολόγιο Ναύπλιο – Κόρινθο μετ' επιστροφής με το τρένο. Όταν βρισκόμουνα στην Κόρινθο συναντιόμασταν στο σταθμό του τρένου και τα λέγαμε. Μια μέρα καθότανε μαζί μας ένας άλλος στρατιώτης, ο οποίος είχε βγάλει το όπλο του και το σκάλιζε. Ο Γ.Κ.Κ. του είπε να το στρέψει αλλού γιατί φοβότανε μην συμβεί κάτι. Ο στρατιώτης τον καθησύχασε λέγοντας πως το όπλο είναι άδειο. Μετά από λίγο εκπυρσοκρότησε και η σφαίρα καρφώθηκε στο ξύλο της καρέκλας που καθότανε ο Γ.Κ.Κ., ελάχιστα εκατοστά από το συκώτι του. Το σημάδι από τη σφαίρα υπήρχε μέχρι πρόσφατα στο σταθμό της Κορίνθου και όταν ο Γ.Κ.Κ. ερχότανε στην Κόρινθο πάντα πηγαίναμε και το βλέπαμε και θυμόμασταν το περιστατικό.

Πολλές φορές βλέπαμε μαζί ποδοσφαιρικούς αγώνες στην τηλεόραση. Εκείνος Ολυμπιακός, αλλά κυρίως Απόλλων, εγώ Παναθηναϊκός, παρακολουθούσαμε τα ντέρμπυ χωρίς φανατισμούς, αλλά με πάθος. Κάποτε πηγαίναμε και στο γήπεδο, στη Ριζούπολη, να δούμε τον Απόλλωνα και ο Γ.Κ.Κ. τρίβοντας τα χέρια του, πράγμα που το συνήθιζε, έλεγε το γνωστό «και με χιόνια και με κρύα ελαφρά ταξιαρχία» και γελούσε. Είχαμε παρακολουθήσει μαζί ολόκληρα παγκόσμια κύπελλα, όπως το καλοκαίρι του '74. Βγάζαμε την τηλεόραση στη βεράντα του σπιτιού του, στον 6ο όροφο της Μοσχονησίων 27, και μαζί με φίλους πίναμε κάποια ποτά, σχολιάζαμε κτλ. Στο τέλος το ρίχναμε στην πλάκα με ένα τηλεσκόπιο, που κάποιος φίλος του το είχε φέρει από το εξωτερικό, ψάχνοντας για ενδιαφέροντα θεάματα στις γύρω πολυκατοικίες.  

Ο Γ.Κ.Κ. είχε, από ένα σημείο και πέρα, αρχίσει να πίνει περισσότερο από το μέτρο που όλοι πίναμε. Ακολουθούσε μάλιστα και μια ιεροτελεστία με την οποία γελούσαμε: Αφού έπινε μερικά ποτά έλεγε στο Θόδωρο ή τον Λύσανδρο του Au revoir «φέρε μου το κατά παράβαση», «φέρε μου το έσχατο», «φέρε μου το έσχατο των εσχάτων», «φέρε μου και το ¡ένα για το δρόμο¢», «φέρε μου και το εαν εγώ γίνω άνθρωπος να με χέσετε», «φέρε μου και το ήμισυ», «φέρε μου και το ήμισυ του ημίσεως». Κάπως έτσι τέλειωνε τις περισσότερες φορές η βραδιά και τον συνόδευα μέχρι το σπίτι ή μέχρι την πλατεία Αμερικής για να περάσει απέναντι και να πάρει ασφαλώς το δρόμο για το σπίτι του.     

Εκτός από το Au revoir ο Γ.Κ.Κ. σύχναζε και σε πολλά άλλα μπαρ της περιοχής, αλλά και σε κάποια κεντρικά. Τελευταία έκανε γενναία προσπάθεια να μειώσει και να σταματήσει το ποτό. Στη φάση αυτή σύχναζε στο καφενείο "Η Μάνη" στην οδό Σποράδων λίγα μέτρα από τη Φωκίωνος Νέγρη. Είναι παλιό καφενείο που το έχει ένας γραφικός τύπος, ο Σωτήρης, και μαζεύει λίγους θαμώνες μεγάλης ηλικίας και από αυτούς που λέμε παρακμιακούς. Κατά καιρούς κάναμε με τη γυναίκα μου μια βόλτα από κει και τον βλέπαμε να κάθεται μόνος του σε ένα τσίγκινο τραπεζάκι με χαρτί και στυλό πίνοντας μόνο μπύρα. Καθόμασταν μαζί του, κέρναγε καμιά μπύρα και τα λέγαμε. Τον απασχολούσε, πέρα από τα άλλα, να μαζέψει τα απαραίτητα δικαιολογητικά για τη σύνταξή του. Ήθελε να φύγει από τη δουλειά όσο πιο σύντομα μπορούσε και να μετακομίσει κάπου κοντά στη θάλασσα.         

Τα τελευταία χρόνια, με την ευκαιρία ενός τριήμερου για τον κινηματογράφο, είχε καθιερώσει στο τέλος Ιουλίου να έρχεται στην Κόρινθο. Ερχότανε και παλιότερα σε άτακτα χρονικά διαστήματα. Πηγαίναμε βόλτες στην Αρχαία Κόρινθο, μιλούσε με ανθρώπους σχετικά με ζητήματα τέχνης, ξενυχτάγαμε με παρέες, βλέπαμε φιλμ, αλλά αυτό που του άρεσε περισσότερο ήτανε ένα ταβερνάκι πάνω στη θάλασσα, τα 5Φ. Καθόμασταν εκεί και, αφού κάναμε πρώτα μπάνιο, τρώγαμε και πίναμε συζητώντας όλο το μεσημέρι. Το απόγευμα καθότανε σε ένα άλλο μαγαζί, το Magali, που το είχε ένας παλιός πρωταθλητής του μπιλιάρδου και εκτός από τα άλλα είχε μέσα και μπιλιάρδα. Το μαγαζί αυτό βρισκότανε πάνω στη θάλασσα και είχε θέα απέναντι στο Λουτράκι, κάτι που άρεσε ιδιαίτερα στον Γ.Κ.Κ. Έπιασε γνωριμία με τον ιδιοκτήτη και συζήταγε μαζί του για τα προβλήματα που είχε αυτός. Μετά, στην Αθήνα, πάντα με ρωτούσε γι' αυτόν και το μαγαζί του. 

Είχε ενδιαφέρον για κάποιες ομάδες ανθρώπων, αυτόν τον γνωστό "πόνο για τον κόσμο", που κρύβει μια καταθλιπτική αυτοκαταστροφή και πολλές φορές καταλήγει σε κάποια μορφή αυτοκτονίας. Κάποτε ανησυχούσε για τις κοπέλες των μπαρ και αναρωτιότανε «Τι θα γίνουν αυτές οι γυναίκες, πουτάνες θα γίνουν; Αλλά ούτε πουτάνες δεν μπορούν πια να γίνουν με τις τόσες αλλοδαπές που έχουν έρθει και τους κλέβουν τη δουλειά». Το ενδιαφέρον του ήτανε γνήσιο και παθιαζότανε τόσο που, όταν κάποια από την παρέα γέλασε με το θέμα αυτό, ξαφνιάστηκε και φώναζε «Γιατί γελάει αυτή», τόσο αυτονόητο του ήτανε πως όλοι έπρεπε να ενδιαφέρονται όπως και αυτός για τέτοια θέματα. Κάποια άλλη φορά ενδιαφερότανε για τους εμπόρους που πουλάνε χειμωνιάτικα ρούχα, παλτά, γούνες και έλεγε ήτανε προχωρημένο φθινόπωρο και έκανε ζέστη «Τι θα γίνουν αυτοί οι άνθρωποι, πώς θα ζήσουν, δεν κάνει πια καθόλου χειμώνα». Γενικά του άρεσαν λαϊκοί άνθρωποι με τους οποίους έπιανε αμέσως φιλίες, τους ρωτούσε για τα προβλήματά τους και ήτανε αγαπητός σε αυτούς. Κάποτε είχε γνωρίσει ένα τύπο που μπαινόβγαινε στις φυλακές και τον λέγανε "Πρίγκιπα του Υπόκοσμου". Συμπαθούσε ιδιαίτερα τον Κούλη Αποστολίδη, ενώ είχε οργανώσει και βραδιά Μουφλουζέλη στο σπίτι του. Ενδιαφερότανε για αγνοημένους ποιητές ή παραγνωρισμένους λογοτέχνες. Είχε άγχος για την κοινωνία, ήθελε να είναι καλύτερη, ενδιαφερότανε να μάθει για την παγκοσμιοποίηση, την οποία αντιπαθούσε και θεωρούσε υπεύθυνη για την έκπτωση της εποχής μας, ήθελε να κάνει ποιοτικά πράγματα στην ΕΡΤ, αλλά ήτανε πάντα παραγκωνισμένος. Νοιαζότανε επίσης για τη γλώσσα και το μέλλον της ποίησης. Επίσης "την έβρισκε", κατά το κοινώς λεγόμενο, με τους θεωρούμενους καταραμένους ποιητές. Διακατέχονταν από αίσθηση απελπισίας πολλές φορές. 

Έψαχνε για παλιά βιβλία και γκραβούρες. Πάνω από το διαμέρισμά του υπάρχει ένα δώμα, το οποίο είχε γεμίσει βιβλιοθήκες με σπάνια βιβλία. Αλλά και όλο το σπίτι του ήτανε παντού γεμάτο βιβλία. Οι τοίχοι επίσης καλύπτονταν με γκραβούρες, ζωγραφικές, σχέδια κτλ. Κάποτε είχε βρει μια σπάνια και ακριβή έκδοση, τα Ονειροκριτικά του Αρτεμίδωρου. Την εποχή εκείνη ενδιαφερόμουνα πάρα πολύ για τα όνειρα, του ζήτησα λοιπόν να μου δανείσει το βιβλίο για να το φωτοτυπήσω. Κάποιοι τον συμβούλεψαν να μην το κάνει, για διάφορους λόγους. Αυτός όμως μου το εμπιστεύτηκε και σήμερα έχω ακόμα αυτή την έκδοση φωτοτυπημένη. Όταν έβγαινε δικό του βιβλίο άπλωνε παντού αντίτυπα, κάλυπτε το πάτωμα, τα έπιπλα και τα άφηνε εκεί μερικές μέρες, χαιρότανε σαν παιδί.

Μια φορά στη γιορτή του υπήρχε πολύς κόσμος και το τραπέζι του σαλονιού που καθόμασταν ήτανε γεμάτο ποτήρια, μπουκάλια, κτλ. Το τραπέζι αυτό είχε ως επιφάνεια ένα αρκετά χοντρό κρύσταλλο. Κάποια στιγμή, δεν θυμάμαι τι ακριβώς συνέβη, εκνευρίστηκε και έδωσε μια κλωτσιά στο τραπέζι. Φυσικά διαλύθηκαν τα πάντα, αλλά το κρύσταλλο του έκοψε το πόδι. Τον πήγαμε σε κάποιο νοσοκομείο μες στα αίματα για να του ράψουνε την πληγή. Αφού τέλειωσε αυτό, πήγαμε σε κάποιο μπαρ και συνεχίσαμε τη γιορτή.

Κάποτε ερχότανε τις νύχτες αργά και μου χτυπούσε φέρνοντας μαζί του κάποιο κοινό φίλο ή μπουκάλι ποτό, συνήθως ουίσκι. Του έλεγα πως το πρωί έχω μάθημα και θέλω να κοιμηθώ, αλλά τελικά καθόμασταν μέχρι να ξημερώσει συζητώντας. Τότε αυτός πήγαινε για ύπνο κι εγώ για μάθημα στο σχολείο. Οι συνήθεις συζητήσεις τέτοιες ώρες περιστρέφονταν γύρω από όνειρα και εφιάλτες αυτός ήτανε και ένας από τους λόγους που δεν πήγαινε να κοιμηθεί. 

Λίγο πριν από το καλοκαίρι του 2003 άρχισε να έχει προβλήματα υγείας. Φοβότανε επιπτώσεις από το ποτό στο συκώτι ή στον εγκέφαλο και ξεκίνησε εξετάσεις, ενώ παράλληλα σταμάτησε να πίνει. Έλεγε συνήθως «Ο γιατρός μου λέει ότι είμαι στο παρά πέντε, αλλά οι γιατροί υπερβάλλουνε, είμαι στο παρά είκοσι, έχω ακόμα καιρό». Σε πρώτη φάση δεν φάνηκε να υπάρχει κάτι ανησυχητικό. Στο τέλος Ιουλίου ήρθε στην Κόρινθο για το τριήμερο του κινηματογράφου. Πριν φύγει πήγαμε με παρέα να φάμε σε ένα ταβερνάκι πάνω στη διώρυγα. Ενθουσιάστηκε από την εικόνα των νερών και των πλοίων που περνούσαν ακριβώς δίπλα μας. Μετά ήπιαμε καφέ στο Λουτράκι και τέλος πήγαμε στα λεωφορεία για να επιστρέψει στην Αθήνα και στη συνέχεια να φύγει για Νάξο. Επειδή είχε αρκετά πράγματα, άφησε κάποια σε μένα να του τα επιστρέψω το Σεπτέμβρη που θα ξαναβλεπόμασταν. Σε τέτοιες ευκαιρίες έλεγε «Η μάνα μου λέει να μην εξαρτάσαι από κανένα». Πολλές φορές ανέφερε τέτοιες απόψεις της μητέρας του, όπως «Μη λυπάσαι τους έλληνες, πάντα έχουνε άδηλους πόρους».

Αρχές Δεκέμβρη εμφανίστηκε βραχνάδα στη φωνή και λίγες μέρες μετά ήρθε η διάγνωση: καρκίνος στον οισοφάγο. Όταν ήτανε στο νοσοκομείο μια δυο φορές μου είπε «Οι γιατροί μου λένε πως αυτό που έχω είναι άσχετο με το ποτό. Δεν το πιστεύω, μου το λένε για να μην έχω τύψεις». Του είπα «Δεν παθαίνεις τίποτα, έχεις ένα μουσείο με mandalas πίσω σου», αναφερόμενος σε ένα παλιό όνειρο που είχα δει για αυτόν, ότι πίσω από το διαμέρισμά του υπήρχε ένα μυστικό μουσείο με mandalas. Γέλασε, έτριψε τα χέρια του και μου είπε «Το καλοκαίρι στην Κόρινθο θα παίζω εγώ ρακέτες και συ θα κοιτάς». Πέρασε ένα πεντάμηνο με καθημερινή σχεδόν επικοινωνία. Μιλήσαμε για τελευταία φορά στο τηλέφωνο την Τετάρτη 21 Απριλίου, ήτανε στο σπίτι και έβλεπε κάποιον ποδοσφαιρικό αγώνα στην τηλεόραση. Του είπα πως θέλω να τον δω, μου είπε «Πάρε αύριο και αν νιώθω καλά έλα να τα πούμε». Την άλλη μέρα Πέμπτη 22 πήρα δυο φορές, αλλά η γυναίκα του μου είπε πως είναι στο κρεβάτι και δεν έχει διάθεση. Την Παρασκευή 23 τηλεφώνησα για τη γιορτή του, μίλησα ξανά στη γυναίκα του και τη μητέρα του. Το σαββατοκύριακο έλειψα εκτός Αθηνών και τη Δευτέρα 26 μπήκε στην κλινική για μια επέμβαση. Το βράδυ η γυναίκα του μου είπε πως πήγε καλά. Ξημερώνοντας η Τρίτη 27 Απριλίου πέθανε. Σε όλη τη διάρκεια της αρρώστιας στάθηκε με γενναιότητα και αξιοπρέπεια, αλλά κλεισμένος στον εαυτό του.   

(ΗΓΕΡΙΑ ΤΗΣ ΑΥΓΗΣ).

***

Στο αίνιγμά σου πρώτος
Το ίδιο σου το αίνιγμα κι η λύση του αν θες
Η λύση του που άστραψε δια μιας
Σε διάσπαρτα φαράγγια ηδονής.
Ο στραγγιστής αν θες του μυστικού
Κι ο ιεροεξεταστής του μυστικού σου
Η λαιμητόμος του ματιού
Καθώς γλιστρά στην ήβη
Όλοι οι άντρες σου και γω
Οι άντρες σου
… … …
Εσύ θα 'θελα να ¢μουνα
Κι έτσι δριμύς, ραγδαίος και διαρκής
Να δρέπομαι από τα πάντερπνά σου κάλλη.

(ΠΡΟΚΡΙΣΕΙΣ ΜΟΡΦΗΣ).

***

Και συ κατέβαινες
Αρχαία ιέρεια
Με το λαιμό σου κάτοπτρο χρησμών
Περιθανάτια περάσματα.
Αόρατοι καπνοί μαντείων τα μαλλιά
Τα σκοτεινά μηνύματα αρχαία μνήματα
Τοξοβολίες των ματιών.
Και συ κατέβαινες
Αρχαία ιέρεια
Κατά την κρίση της αστροφεγγιάς
Ένα σου γέλιο λύγιζε τους ήλιους του Σεπτέμβρη
Γλιστρούσες λαφροπάτητη
Βασίλισσα σκιών.

(ΚΑΙ ΣΥ ΚΑΤΕΒΑΙΝΕΣ, ΑΡΧΑΙΑ ΙΕΡΕΙΑ.. Ι).

***

Μα σεις που ήρθατε από εκδίκηση
Και μόνο ή από μίσος
Εσείς που πληγωμένες τρέξατε
Για να σκοτώσετε
Μαυλίστρες των αιώνων
Με τα παραπλανητικά σας πρόσωπα
Μες στου ματιού μου τη ματιά της
Γκρεμιστήκατε κι ίδιος κόνδορας
Μες στο γκρεμό σας όρμηξα ακόρεστος
Και με τα λάφυρα της σάρκας σας
Αγλάισα
Το Σώμα της Αγάπης μου
Το Σώμα της Αγάπης.

(ΕΡΩΤΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ).

3

Και στην επόμενη όμως συλλογή Το Αιμομιχτικό Λεμόνι, Ορυκτά, Ποιήσεις υπάρχουν μερικοί ενδιαφέροντες, για τη θεώρησή μας, στίχοι:

Εσύ δροσιά και γω φωτιά
Μια σάρκα δροσοκαίουσα.
Για μας το μαδριγάλι στάθηκε
Στο αιμομιχτικό λεμόνι.

(ΤΟ ΑΙΜΟΜΙΧΤΙΚΟ ΛΕΜΟΝΙ/ ΜΑΔΡΙΓΑΛΙ).

Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ποιήματα ΤΟ ΜΑΤΙ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ και ΤΟ ΔΩΔΕΚΑ-ΤΟ ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΑΛΦΑΒΗΤΟΥ.

Στην τρίτη κατά σειρά συλλογή Το Μάτι του Τοπίου, το μεγαλύτερο μέρος από τα ποιήματα που περιλαμβάνει έχουν θέμα τους τη γυναίκα:
ΑΓΡΙΝΑ ΑΝΑΣΣΑ…, Η ΑΝΑΛΗΨΗ, Η ΜΗ ΤΙΜΩΡΙΑ ΤΟΥ ΤΕΙΡΕΣΙΑ, ΜΕΛΙΣΑ, ΜΙΚΡΟΣ ΥΜΝΟΣ,    Ο ΔΡΟΣΕΡΟΣ ΠΡΟΘΑΛΑΜΟΣ Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ, ΣΤΙΧΟΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΟΠΕΛΑ, ΧΟΪΚΟ ΠΟΙΗΜΑ, ΝΕΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΜΥΡΩΔΙΑ…, ΛΑΤΡΑ, ΠΗΛΙΝΟ ΣΩΜΑ, ΑΚΕΡΙΑ ΟΜΟΡΦΙΑ, ΤΑ ΠΑΛΑΤΙΝΑ, καθώς επίσης και τα: ΜΑΔΡΙΓΑΛΙ (ΤΟ ΑΙΜΟΜΙΧΤΙΚΟ ΛΕΜΟΝΙ), ΤΟ ΜΑΤΙ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ, ΤΟ ΔΩΔΕΚΑΤΟ ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΑΛΦΑΒΗΤΟΥ, που επαναλαμβάνονται από την προηγούμενη συλλογή.

Σε αυτά τα ποιήματα συναντάμε παραστάσεις της εσωτερικής γυναίκας που καλύπτουν σχεδόν όλο το φάσμα, από το ενστικτικό και σεξουαλικό μέχρι το βαθιά συναισθηματικό και δημιουργικό. Το στοιχείο βέβαια που επικρατεί είναι το πρώτο, όμως υπάρχουν και φανερώσεις του δεύτερου:

Με ποια σκάλα; Πού πετάς;  
Σε τι συνάντηση θεών καλπάζεις;
… … …
Ποια αίρεση Θεού
Ποια αποθέωση καρδιάς Αθανάτου
Σε χάρισε στη γη;

Αιθέρια ύπαρξη
Προίκα των αμαζόνων για θριάμβους
Ανάρπαστη του Κάλλους.

(Η ΑΝΑΛΗΨΗ).

***

Πρωί-πρωί
Σκύβεις Αρτέμιδα
Να δέσεις τα σανδάλια σου
Με τη δροσιά του Κηφισού.

(ΜΙΚΡΟΣ ΥΜΝΟΣ).

***

Οδήγησέ με θέαινα στην πόρτα της Θεάς
Μικρή μου Πύλη πριν τη Βασιλεύουσα.

*

Ζητώ από σε την εύνοια της Πυργοδέσποινας
Με τ' αποκάρωμα πυρού καλοκαιριού
Που 'ναι σκληρό όπως η δυναστεία της Αφέντρας μας.

Σ' ανακηρύσσω πρωθιέρεια.

*

Μικρή μου θέαινα και μέλλουσα Θεά.

(Ο ΔΡΟΣΕΡΟΣ ΠΡΟΘΑΛΑΜΟΣ Ι, ΙΙ, ΙΙΙ).

***

Μας παραδίνει στη σκηνή
Σ' άγια μάχη, σ' άγρια μάχη
Για ν' αποκαθάρουμε
Με την αρματωσιά της γύμνιας
Εμάς
Τον έναν μες στον άλλον

(Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ).

***
Σ' ένα νησί, εκεί, ανάμεσα
Σε πεύκα, ευκαλύπτους, αμπελώνες
Λικνίζεται νωχελικά η Ελένη
Κι ας μην βρισκόμαστε μαζί.
… … …
- Τραγουδώ την Ελένη
Τη χαρίζω στη διαυγέστατη αυγή της γης.
… … …
Και θα σου στείλω αντίδωρο τη στάμπα μου
Για την Ελένη
Μαζί, να ενώσουμε μαζί τις δωρεές του έρωτα
Στην ποίηση.

(ΤΟ ΑΝΕΞΙΤΗΛΟ ΠΟΙΗΜΑ).

***

Για να σε ξαναβρώ με τον καιρό
Να ξαναβρώ μια ποίηση που μ' ανυψώνει
Μέσα σου
Που μ' εκτοξεύει
Υπερπόντια.

(ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ).

Στα αποσπάσματα αυτά παρουσιάζεται η ιερή και θεϊκή μορφή της εσωτερικής γυναίκας, γεγονός που συμφωνεί με το πώς την έβλεπε ο αρχαίος κόσμος, αλλά και ο χριστιανικός. Θεωρώντας την έτσι, ο ποιητής της δίνει κεντρική θέση στην κλίμακα των αξιών του. Επίσης, είναι γνωστή, σε όσους γνώριζαν τον Γ.Κ.Κ., η μεγάλη επίδραση που άσκησαν στη ζωή του η μητέρα και η γυναίκα του.  

Μέχρις εδώ έχουμε επιβεβαιώσει αυτά ακριβώς που ισχυριστήκαμε και είκοσι χρόνια πριν, δηλαδή την εξωστρεφή στάση, η οποία εκφράζεται μέσα από τις λειτουργίες της αίσθησης και του συναισθήματος, την ιδιαίτερη ενασχόληση με την αισθητική και την ηδονοθηρία, τη σε μεγάλο βαθμό προβολή της εσωτερικής γυναίκας, γεγονός που καθιστά τις σχέσεις του με τις γυναίκες κεντρικό θέμα και οδηγεί σε συνεχή εμπλοκή μαζί τους. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι και η ποιητική διαδικασία ακόμα βιώνεται ως ηδονή:

την πιο υψίστη ηδονή: την Ποίηση

(ΑΝΟΙΧΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΠΟΙΗΤΗ ΝΙΚΟ ΚΑΡΟΥΖΟ, ΠΟΥ ΠΑΝΤΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ).

Το ερώτημα είναι, αν εμφανίζεται κάποια προσπάθεια αντιστάθμισης αυτής της κατάστασης με εσωστρεφείς κινήσεις και παράλληλη αναζήτηση νοήματος.

4

Στις δυο συλλογές Υπέρ των Μουσών και Το Μάτι του Τοπίου δεν διακρίνεται κάτι τέτοιο, ενώ στην τρίτη Το Αιμομιχτικό Λεμόνι, Ορυκτά, Ποιήσεις υπάρχει ένα ευκαιριακό κομμάτι, ΟΡΥΚΤΑ, και ένα άλλο, ΕΝΥΠΝΙΟ, τα οποία περιέχουν στοιχεία εσωτερικής αναζήτησης.    

Τα ΟΡΥΚΤΑ ξεκινούν με το μότο:

«Τα ορυκτά είναι η φωτιά και το
νερό μαζί στην ίδια διάφανη αθανασία».
Ροζέ Καιγιουά.

και συνεχίζουν με ποιητικές φράσεις όπως οι πιο κάτω:
πέτρες που κοιμούνται μες στις υπόγειες στοές της γης
πέτρες που αναπαύονται μέσα στις νύχτες μεταλλικών φλεβών
ποια εργαλεία θα μπορούσαν να τις εξευγενίσουν;
ποια τεχνική θα μπορούσε να τις επεξεργαστεί;

Ζουν μονάχα με την αλήθεια τους
η ομορφιά τους είναι αυτόνομη απ' την αρχή του πλανήτη
ίσως παλιά -πολύ παλιά- να έπεσαν απ' άλλο άστρο.

πέτρες που οι ρίζες τους κρατούν πριν απ' τον άνθρωπο
προσφέροντας μια γεύση αθανασίας
σπάζουν σε γεωμετρικά σχήματα.

γνωρίζουν άριστα να μαγνητίζουν
να εξουσιάζουν χάρη στις εκτυφλωτικές, αδιάφλεκτες
ακτινοβολίες τους.

πέτρες με σχήματα που χέρι δεν τα έχει ψηλαφίσει
προσφέρουν στην αφή την καθαρότητα, στιλπνότητα
το ψύχος-καύμα της απουσίας του αστεριού.

Ο τρόπος με τον οποίο ο Γ.Κ.Κ. "εισπράττει" το θέμα αυτό και το παρουσιάζει παραπέμπει στη φιλοσοφική λίθο των αλχημιστών. Πέτρα σημαίνει σταθερότητα, διάρκεια, αθανασία, αφθαρσία, συνοχή, το αιώνιο, το ακατάστρεπτο της υπέρτατης πραγματικότητας. Παραπέρα, το διαρκές, στέρεο και ακατάστρεπτο κέντρο από όπου ακτινοβολείται όλος ο κόσμος και στο οποίο επιστρέφει για σταθερότητα και κίνηση. Μια πέτρα μπορεί να αντιπροσωπεύει τον κόσμο στο σύνολό του. Οι λίθοι συχνά συνοδεύουν δέντρα σε ιερούς τόπους ή στέκονται μεμονωμένοι για να υποδηλώσουν κάποιο ιερό μέρος ή συμβάν. Συνδέονται επίσης με το δέντρο στον ιερό βωμό, όπου ο λίθος είναι το διαρκές και περιοριστικό, ενώ το δέντρο το μεταβαλλόμενο και εκτεινόμενο. Στον πρωτόγονο συμβολισμό οι λίθοι δίνουν γέννηση σε ανθρώπους και έχουν τη δυνατότητα να χαρίζουν ζωή. Αυτό δηλώνει σεληνιακή λατρεία, συμβολίζοντας τη σελήνη που σχετίζεται με τη γονιμότητα και την ψυχρότητα ή την παγωμένη γη του Χειμώνα που γεννάει την Άνοιξη. Οι λίθοι που πέφτουν από τον ουρανό μπορεί να είναι τόπος διαμονής της θεότητας ή μια ανεικονική αναπαράστασή της. Επίσης, είναι λίθοι προφητικοί, ομιλούντες λίθοι από όπου έρχεται η φωνή της θεότητας. Για τις αρχαϊκές και αρχαίες κοινωνίες οι λίθοι είναι τα "οστά της Μητέρας Γης".

Επίσης, η πέτρα είναι σύμβολο ύπαρξης και αρμονικής συνύπαρξης με τον εαυτό. Η σκληρότητα και διάρκειά της εντυπωσίασαν τον άνθρωπο από καταβολής κόσμου, γιατί είδε στην πέτρα το αντίθετο της βιολογικής ύπαρξης η οποία υπόκειται στο νόμο της αλλαγής, της γήρανσης και του θανάτου. Είδε σε αυτήν το αντίθετο της σκόνης, της άμμου και των χαλικιών, που είναι μορφές διάλυσης, διαμελισμού, θανάτου. Η πέτρα συμβολίζει με την ολότητά της την ενότητα και τη δύναμη, ενώ η σπασμένη τον κατακερματισμό, την ψυχική διάλυση, την ασθένεια, την ήττα. Οι πέτρες που έπεσαν από τον ουρανό εξήγησαν την καταγωγή της ζωής. Στα ηφαίστεια ο αέρας μεταμορφώνεται σε φωτιά, αυτή σε νερό και το νερό σε πέτρα. Η πέτρα αποτελεί την πρώτη στερεοποίηση του δημιουργικού ρυθμού, το σμίλευμα της βασικής κίνησης, είναι η απολιθωμένη μουσική της δημιουργίας. Γι' αυτό πάνω από όλα οι άνθρωποι λάτρεψαν τους μετεωρίτες.

Στην αλχημεία ο κρυμμένος λίθος είναι η πρώτη ύλη. Η φιλοσοφική λίθος είναι η υπέρτατη αναζήτηση, η διπλή ύπαρξη του ερμητικού ανδρόγυνου, το συνταίριασμα όλων των αντιθέσεων, η επίτευξη της ενότητας, η επανάκτηση του κέντρου, η τελείωση, η απόλυτη πραγματικότητα, η γενεσιουργός πέτρα, η πνευματική, ηθική και νοητική ολοκλήρωση του ατόμου, ο ενοποιημένος Εαυτός, το παγκόσμιο πνεύμα που γίνεται ορατό. Η φιλοσοφική πέτρα αντιπροσωπεύει την ένωση των αντιθέτων, τη σύνθεση του συνειδητού εγώ με τη θηλυκή ασυνείδητη πλευρά ή τη σταθεροποίηση του μεταβλητού στοιχείου, έτσι είναι σύμβολο ολότητας. Ο Jung παρατηρεί ότι οι αλχημιστές προχωρούσαν αντίστροφα, δεν έψαχναν το θείο στην ύλη, αλλά το "παράγουν" μέσα από μια μακρά διαδικασία εξαγνισμού και μεταλλαγής. Επίσης, συμβολίζει το σώμα που είναι "σταθερό" σε αντίθεση με τον "πλανώμενο" νου. Αλλά μόνο ο εξαναστημένος άνθρωπος, όπου "τα δύο γίνονται ένα", ανταποκρίνεται στη φιλοσοφική λίθο. Για τους αλχημιστές, μεταξύ της "αιώνιας γέννησης", της "ολοκλήρωσης" και της "φιλοσοφικής λίθου" δεν υπάρχει καμιά διαφορά. Κατά τον Jung, η αλχημεία είναι μια πνευματική πορεία απολύτρωσης που περιλαμβάνει την ένωση και το μετασχηματισμό του Αγγελικού και Μαύρου φωτός, δηλαδή του φωτός του Θεού και αυτού της φύσης, με στόχο την αλλαγή συνειδητότητας προς μια ανώτερη κατάσταση μέσω του συμβολικού θανάτου και αναγέννησης. Η αλχημεία αντιπροσωπεύει τη μετουσίωση της συνειδητότητας σε αγάπη, που προσωποποιείται από τον ερμαφρόδιτο, την ένωση των αντιθέτων αρσενικού και θηλυκού που ενώνονται σε μια ολότητα. Αυτή ακριβώς η ολότητα είναι ό,τι ο Jung ονομάζει Ταυτό, αρχέτυπο της θεότητας.          

Γνωρίζω ότι ο Γ.Κ.Κ. είχε διαβάσει τις σχετικές απόψεις του Jung και κατά την προετοιμασία του κομματιού αυτού τις είχαμε συζητήσει δια μακρών. Η διαδικασία αυτή του έδωσε μια ευκαιρία να εκφράσει ασυναίσθητα βαθύτερες τάσεις που σαφέστατα πήγαιναν ενάντια στην εξωστρέφεια που τον χαρακτήριζε. Δυστυχώς όμως δεν αρ-κούσαν τέτοιες ευκαιρίες για μια πιο μεγάλη στροφή, η οποία τελικά δεν έγινε.

Στο δεύτερο κομμάτι ΕΝΥΠΝΙΟ διηγείται ένα όνειρο που πραγματικά είδε. Ο Γ.Κ.Κ. έβλεπε πολλά όνειρα και εφιάλτες που στη συνέχεια συζητούσαμε. Αν και ολόκληρο το κείμενο έχει ενδιαφέρον, περιορίζομαι εδώ στο παρακάτω απόσπασμα: 

Απ' το πλατύσκαλο μιας σκάλας που οδηγούσε σε κάποιο σπίτι; μοναστήρι; το χαμογελαστό πρόσωπο μιας γυναικούλας. Γλυκιά, ντυμένη λαϊκά, ερχόταν προς το μέρος μου. Από το πίσω μέρος του κοιμητηρίου ολόιδια με την προηγούμενη μια άλλη γυναικούλα με πλησίαζε.

Ο Jung ανακάλυψε ότι όνειρα με διπλά μοτίβα αναφέρονται στο πρόβλημα της συγχρονότητας, δηλαδή της μη αιτιατής σύνδεσης πραγμάτων με κριτήριο το νόημα. Τα όνειρα αυτά πάντα ακολουθούν το ίδιο μοτίβο: Κάποιος ανακαλύπτει κάτι που είναι αδύνατο να βρεθεί στη φύση και υπάρχει ένας διπλασιασμός αυτού του πράγματος ή μια σύμπτωση ασύμμετρων γεγονότων. Ο Jung συμπεραίνει ότι τέτοια όνειρα κατευθύνουν προς τη δυνατότητα για κάτι που θεωρείται προφανώς αδύνατο πράγματα που είναι εντελώς αδύνατα σύμφωνα με τη συνειδητή μας αντίληψη για τη φύση, αλλά τα οποία, από την άποψη του ασυνειδήτου, στην πραγματικότητα υπάρχουν. Τα όνειρα αυτά δείχνουν ότι πρέπει να υπάρχει ένας τυπικός παράγοντας στη φύση, ο οποίος συντονίζει, ας πούμε, συγκεκριμένες μορφές και στους δυο κόσμους, στο φυσικό και στον ψυχικό κόσμο, δύο ασύμβατους κόσμους. Ο Jung συχνά έδειχνε ότι, αν οι άνθρωποι ονειρεύονται τέτοια αδύνατα πράγματα, αυτό σημαίνει γενικά ότι έχουν μια υπερβολικά άκαμπτη άποψη στην πράξη και το ασυνείδητο θέλει να δείξει ότι υπάρχει κάτι άλλο, το οποίο δεν υπακούει στους δικούς μας νόμους, υπάρχει κάτι πέρα από αυτά που νομίζουμε. Επίσης, είναι χαρακτηριστικό ότι υπάρχει ένα διπλό μοτίβο, το οποίο περιέχει ένα στοιχείο συμμετρίας.

Τα διπλά μοντέλα, όπως συνήθως τα ερμηνεύουμε, αναφέρονται γενικά στο γεγονός ότι κάτι φτάνει στο κατώφλι της συνειδητότητας. Αν κάποιος ονειρευτεί δύο ίδιους ανθρώπους, σημαίνει ότι αυτό το περιεχόμενο, που εδώ συμβολίζεται από τη λαϊκή γυναικούλα, έρχεται από το ασυνείδητο και πλησιάζει το κατώφλι της συνειδητότητας. Στο κατώφλι χωρίζεται σε δύο. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που έχουμε επίσης την ιδέα σε όλες τις οριακές γραμμές να βάζουμε διπλές πέτρες, διπλές κολώνες κτλ. Πάντα χρησιμοποιούμε ένα διπλό σημάδι στο κατώφλι. Είναι μια συμβολική ανάγκη που υποδηλώνει ότι το κατώφλι της συνειδητότητας είναι ένα φαινόμενο, ας πούμε, διπλασιασμού. Είναι ενδιαφέρον να αντιπαραβάλει κάποιος αυτή τη χαμογελαστή, γλυκιά, λαϊκή γυναικούλα που εμφανίζεται σε ένα κοιμητήριο αγίων με τις διάφορες ερωτικές, ηδονικές γυναίκες από τις οποίες είναι γεμάτα τα ποιήματά του. Δυστυχώς οι συνειδητοποιήσεις δεν ήταν τόσες ώστε να οδηγήσουν σε αλλαγή της τρέχουσας κατάστασης του Γ.Κ.Κ., παρά το γεγονός ότι υπήρχαν σαφείς τάσεις για κάτι τέτοιο. Δεν είναι επίσης χωρίς ενδιαφέρον ότι το κομμάτι κλείνει με ένα συνειδητό σχόλιο που τελειώνει: 

εκείνος ο ύπνος στάθηκε μοναδικός μες στη
ζωή μου. Τουλάχιστον προς το παρόν;

5
Υπάρχει ακόμα το ζήτημα με τη χρήση της λέξης μάτι με την υψηλότερη συχνότητα. Στις τέσσερις τελευταίες συλλογές, που εξετάζουμε σε αυτό το τμήμα, η λέξη χρησιμοποιείται σαράντα (40) φορές, μάλιστα στη συλλογή Το Αιμομιχτικό Λεμόνι, Ορυκτά, Ποιήσεις υπάρχουν δυο ποιήματα στους τίτλους των οποίων εμφανίζεται η λέξη, ΤΑ ΜΑΤΙΑ-ΖΑΡΙΑ και ΤΟ ΜΑΤΙ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ, ενώ υπάρχει και η συλλογή Το Μάτι του Τοπίου. Οι περισσότερες αναφορές γίνονται στα μάτια των γυναικών, να σημειώσω όμως πως υπάρχουν και μερικές με ιδιαίτερο ενδιαφέρον όπως:

μάτι παντοκρατορικό που φωσφορίζει κεραυνοβολώντας, τεράστιο,
τα μικρά, μικρομεσαία και ασύλληπτα εγκλήματα της εποχής μας.

(ΑΝΟΙΧΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΠΟΙΗΤΗ ΝΙΚΟ ΚΑΡΟΥΖΟ, ΠΟΥ ΠΑΝΤΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ),      

Είσαι το μάτι του τοπίου

(ΤΟ ΜΑΤΙ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ),

Όμηροι-μάτια χύνονται

(Η ΑΝΑΛΗΨΗ),

Ξερίζωσες τον κεραυνό που πύρωνα στα μάτια

(ΠΗΛΙΝΟ ΣΩΜΑ),

Και σεις δυο μάτια-κάρβουνα σβησμένα

(ΕΓΚΩΜΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΠΠΟΤΗ ΤΩΝ ΕΓΚΑΡΩΝ, [ΙΙ]).

Τέλος, οι στίχοι:

Τότε, τα μάτια των νταλικέρηδων περνούν σε ιεράς μανίας λάμψη
Τα ζάρια πλένουν, τα χτενίζουν
Τα μαγνητίζουν, τους μιλούν, ώσπου τα μάτια γίνονται
Δυο ζάρια στραφτερά μες στα πυκνά σκοτάδια
Που κάνουν γρήγορα τον κύκλο πάλι πάλι
Λες και μια δύναμη από τα έγκατα της γης τους συνεπαίρνει
Από τους τάφους ιεροφαντών, που κι αν ξεκαρφωθήκαν
Τον ύπνο τους δεν σήκωσαν ακόμη κι η φοβερή τους δύναμη
Κάποιας παλιάς μαγείας κινεί παραληρηματικά
Τα μάτια-ζάρια μες στη νύχτα.
… … …
Το χάραμα θ' ανηφορίσουν μ' άλλα μάτια.

(ΤΑ ΜΑΤΙΑ-ΖΑΡΙΑ)

δείχνουν την ταύτιση των ματιών με το αντικείμενο του πόθου, τα ζάρια, κατά την ώρα που οι νταλικέρηδες παίζουν μπαρμπούτι –ένα παιχνίδι τζόγου που πάντα συγκινούσε τον Γ.Κ.Κ., όπως και ο ιππόδρομος.

6
Για περισσότερα από τριάντα χρόνια ο Γ.Κ.Κ. περνούσε το μεγαλύτερο μέρος του καλοκαιριού στη Νάξο, τόπο καταγωγής της συζύγου του. Πάντα του άρεσε η θάλασσα, αλλά και η ενετική ατμόσφαιρα σε κάποιες περιοχές του νησιού, όπως στο χωριό Εγκαρές, όπου υπάρχει και πύργος. Ενδιαφερότανε επίσης για τα οικόσημα και ασχολιότανε με το ζήτημα όταν βρισκότανε στη Νάξο. Τη συλλογή ΕΓΚΩΜΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΠΠΟΤΗ ΤΩΝ ΕΓΚΑΡΩΝ, αφού τη δημοσίευσε σε πρώτη γραφή το 2001 σε περιοδικό, στη συνέχεια την επεξεργάστηκε και την ολοκλήρωσε στο νοσοκομείο Dynan παραμονές πρωτοχρονιάς 2004. Αν και είναι η τελευταία συλλογή που δημοσιεύτηκε, εντούτοις υπάρχουν χειρόγραφα που γράφτηκαν πριν ή κατά τη διάρκεια της αρρώστιας του και είναι πιθανό να εκδοθούν στο μέλλον.
Ο ιππότης των Εγκαρών αποτελεί εν προκειμένω αντικείμενο ταύτισης και γι¢ αυτό ποιητική persona για τον Γ.Κ.Κ. Δεν υπάρχει βέβαια κάποιος γνωστός ή άγνωστος ιππότης στον οποίο να αναφέρεται το ποίημα, είναι πλάσμα της δημιουργικής φαντασίας του ποιητή, που ταιριάζει στο πλαίσιο, δηλαδή στην ενετική ατμόσφαιρα των Εγκαρών. Αλλά γιατί ο ιππότης; Το άλογο είναι σύμβολο του σώματος και ο καβαλάρης του πνεύματος, έτσι ο ιππότης, ως καβαλάρης, είναι ο κυρίαρχος, το πνεύμα που κυριαρχεί στο υποζύγιο/ ύλη, που κατευθύνει το σώμα, πράγμα που επιτυγχάνεται μόνο ύστερα από μακρά προπαίδευση, η οποία βοηθάει στη μεταμόρφωση του φυσικού ανθρώπου σε πνευματικό. Όταν αυτός φτάσει στο τέλος της εξέλιξής του, η σέλα μένει κενή και ο αναβάτης πεθαίνει. Η αναζήτησή του αντιπροσωπεύει το ταξίδι της ψυχής μέσω του κόσμου με τους πειρασμούς, τα εμπόδια, τις δοκιμασίες, αλλά και την επικύρωση του χαρακτήρα και της ανάπτυξής του προς την ολοκλήρωση. Συμβολίζει επίσης τον μυημένο. Ο ιππότης είναι ακόμα ο "φύλακας του θησαυρού" αντικαθιστώντας το τέρας, δράκοντα ή φίδι, που σκότωσε. Στο κέντρο του ιπποτισμού βρίσκονται, εκτός από την πνευματική άσκηση, η ασκητική άρνηση της σωματικής ηδονής και η σχεδόν μυστικιστική λατρεία της γυναίκας.

Μας λέει ο Γ.Κ.Κ.:

Δεν πέθανα λοιπόν. Τα πάθη μεριμνούν
Επίμονα για μένα.

[I]

και παρακάτω:

Κι απ' όνειρο σε όνειρο κερδίσαμε τον Ύπνο;
Από σώμα σε σώμα επιστρέψαμε στη Γη;
Κάναμε πρόβες θανάτου
Προσχεδιάζοντας την προσωπογραφία;

[V],

Μα πες μου ποιες σπείρες
Ποιες φυλές Θεών
Όποιος Θεός και συ συνωμοτήσατε
Για να σφετεριστείς τη μοίρα μου;
Ποιος δαίμονας με φίλησε στη γλώσσα;

[VI],

για να ολοκληρώσει τη συλλογή με το ποίημα:

Έρρωσο Δόγη!
Αγέρωχε, δεσποτικέ, ανάλγητε.
Και συ μελλοθάνατε.

Θα σε γνωρίσω σ' άλλ' αλώνια
Εκεί που κι όποιος θέλει να κριθεί τα λόγια του θα χάσει
Εσύ που ρούφηξες γλυκά γλυκά το αίμα μου σαν τη σαγκρία
Με την ευγένεια που αποπνέουν τα οστά σου
Το ξέρω θα 'ρθεις να με βρεις.
Για να με υποκριθείς
Εξόριστος και συ
Στο οστεοφυλάκιο της μάνας Γης
Παντοτινής πατρίδας
Όταν κι οι δυο θα επιστρέψουμε στο πουθενά.

[VIII].

Ο Γ.Κ.Κ. έχει και στο παρελθόν, όπως είδαμε, ασχοληθεί με το θέμα του θανάτου. Εδώ, κάτω από την πίεση των προσωπικών συνθηκών, αναγκάζεται να στραφεί προς τα μέσα, γίνεται υποχρεωτικά εσωστρεφής. Ο ιππότης και ο θάνατος παίζουν μια παρτίδα σκάκι μέσα μας; Ο θάνατος του ιππότη/ για μια στιγμή, ξυπνά εντός μας/ Τον ίδιο τον δικό μας θάνατο; -για να παραλλάξω λίγο τους στίχους του Γ.Κ.Κ. Αλλά σε αυτό το πλαίσιο, ο θάνατος της γήινης ζωής είναι η αόρατη όψη της και προηγείται της πνευματικής αναγέννησης. Είναι επίσης αλλαγή από ένα τρόπο ύπαρξης σε άλλο, η επανένωση του σώματος με τη γη και της ψυχής με το πνεύμα, καθώς και το τέλος μιας περιόδου, ιδιαίτερα όταν εμφανίζεται ως ενσυνείδητη ή ασυνείδητη επιθυμία αυτοκαταστροφής, με ανυπόφορη ένταση. Ο θάνατος συμβολίζεται συνήθως ως σκελετός με δρέπανο, αλλά και σαν όμορφο κορίτσι μερικές φορές, και ως χορευτής, γι' αυτό ο Σίβα είναι θεός του χορού και του θανάτου. Σύμβολά του το δρεπάνι, το ξίφος, η κλεψύδρα, το πέπλο, το φίδι, το λιοντάρι, ο σκορπιός, οι στάχτες κ.ά. Στη μύηση ο υποψήφιος δοκιμάζει το σκοτάδι του θανάτου πριν από τη γέννηση του νέου ανθρώπου και την ολοκλήρωση. Ο νεκρός είναι παντεπόπτης και γι¢ αυτό παντογνώστης.

Έχουμε εδώ, λίγο καιρό πριν, την προεικόνιση του θανάτου; Δεν αποκλείεται. Άλλωστε ο Γ.Κ.Κ. χρόνια ζει με αυτή την ιδέα, ακόμα και στο νοσοκομείο δηλώνει «Δεν μπορώ να ζω σε αυτή την κατάσταση, αν συνεχιστεί έτσι θα δώσω μια από εδώ πάνω να τελειώνει». Δεν χρειάστηκε. Ξημερώματα 27ης Απριλίου 2004 μια «αιματηρή εισρόφηση λόγω καρκίνου οισοφάγου» επέφερε το βιολογικό τέλος ανοίγοντας το δρόμο της επιστροφής Στο οστεοφυλάκιο της μάνας Γης/ Παντοτινής πατρίδας, αλλά ταυτόχρονα στο πουθενά, στην ουτοπία, σύμφωνα με τους τελευταίους στίχους του τελευταίου ποιήματος της τελευταίας συλλογής, που γράφτηκαν τέσσερις μήνες πριν.

Έξοδος

Είσοδος σε αυτό τον Κόσμο είναι η γέννησή μας, έξοδος ο θάνατος και το ανάμεσό τους η διαδικασία της ζωής, μια φωτεινή παρένθεση, αλλά και απρόβλεπτο χαοτικό φαινόμενο. Όταν γνώρισα τον Γ.Κ.Κ., 35 χρόνια πριν, δεν μπορούσα να προβλέψω το τέλος, ούτε τη διαδρομή που ακολούθησε –αυτά άρχισαν να διακρίνονται τα τελευταία χρόνια. Δεν ξέρω, αν ζούσε 20 ακόμα χρόνια, ποια θα ήτανε η εξέλιξή του. Όσο περισσότερο πλησιάζεις μια ζωντανή οντότητα τόσο περισσότερο φαίνεται να απομακρύνεται σε ένα άπειρο, σχεδόν, βάθος που τελικά δεν μπορείς να φτάσεις. Η προηγούμενη παρουσίαση του ποιητικού -και όχι μόνο- προσώπου του, λίγα τελικά φωτίζει από τον άνθρωπο Γ.Κ.Κ. Είκοσι χρόνια πριν ήμασταν και οι δυο περισσότερο βέβαιοι ότι τον «είχα πιάσει», όπως έλεγε. Σήμερα είμαι βέβαιος ότι όλα αυτά δεν είναι παρά μια μονάχα όψη του κρυστάλλου, που συνεχώς μας δείχνει άλλη και άλλη. Οι εισερχόμενες προς το πρόσωπο παρατηρήσεις, άμεσες και έμμεσες, το διαμορφώνουν και το κάνουν αντιληπτό σύμφωνα με τον παρατηρητή, οι εξερχόμενες δείχνουν τις ιδιότητές του. Ίσως κάπου εκεί χάνεται η ουσία της λεγόμενης πραγματικότητας. Προσπάθησα, σύμφωνα με ένα θεωρητικό πλαίσιο, να παρουσιάσω, και πιθανόν ερμηνεύσω, κάποια στοιχεία αυτού του προσώπου. Ένα άλλο πλαίσιο μπορεί να έδινε κάποια άλλα στοιχεία. Και τα πρώτα και τα δεύτερα απλώς αποτελούν προσεγγίσεις σε κάτι που από τη φύση του «κρύπτεσθαι φιλεί»: την ανθρώπινη και ιδιαίτερα την ποιητική υπόσταση. Τελικά, όλα αυτά ίσως και να μην έχουν νόημα για τους άλλους. Για μένα όμως το νόημα ήταν ότι δεν ήθελα να αφήσω μόνο τον Γ.Κ.Κ. ούτε όταν ζούσε ούτε και μετά και το ίδιο έκαναν, και ελπίζω ότι θα κάνουν στο μέλλον, όχι μόνο οι δικοί του άνθρωποι αλλά και όσοι τον γνώρισαν και τον αγάπησαν, γιατί ο Γ.Κ.Κ. ήτανε συνήθως στην κατάσταση της παιδικότητας, η οποία καταργεί τη δύναμη που εμποδίζει την ενότητα και επικοινωνία με τους άλλους.