Marta Petreu (n. 1955) a terminat Facultatea de Istorie-Filosofie a Universității „Babeș-Bolyai” (1980). Debutul cu Aduceți verbele (1981) a fost confirmat la scurt timp prin Dimineața tinerelor doamne (1983). Încă de la început, poezia Martei Petreu a părut clar constituită, omogenă, mai nimic din bâjbâielile unui începător nu se vede în aceste volume de versuri publicate înainte de 30 de ani, ce nu pot fi desprinse de ambianța intelectuală și artistică (dacă nu chiar de orientarea dominantă) a grupării „Echinox”. Scriind despre poezia sa în anii ‘80, criticul Radu G. Țeposu remarca o calitate pe care scrisul Martei Petreu nu o va pierde niciodată, și anume acea „combustie care, chiar în forma ei manieristă, trăiește în vecinătatea dramatismului”.
 

Fervoarea cerebrală și senzualitatea …vor rămâne constantele acestui discurs, adâncite și etalate tot mai mult cu volumele ulterioare: Loc psihic (1991), Poeme nerușinate (1993), Cartea mâniei (1997), Apocalipsa după Marta (1999), Falanga (antologie, 2001), Scara lui Iacob (2006), Apocalipsa după Marta (integrala poetică, 2011), Asta nu este viața mea (2014). Toate aceste cărți de poezie merg în paralel cu o bogată carieră intelectuală și academică: M.P. este, de un sfert de secol, o personalitate recunoscută a culturii românești, ca eseistă (autoare a mai bine de zece cărți despre Cioran, Eugen Ionescu, Caragiale, Nae Ionescu și Mihail Sebastian, câteva dintre ele stârnind polemici și dezbateri ample), profesor universitar și publicistă (a fondat imediat după 1989 revista „Apostrof”, pe care o conduce și în prezent). De asemenea, romanul Acasă, pe Câmpia Armaghedonului a fost una dintre cele mai comentate cărți de proză ale anului 2011.

Poezia Martei Petreu este întunecată, exclamativă, tăioasă, metafizică…. Solemnă, …
 

Cel mai bine o descrie astăzi pe autoarea Scării lui Iacob o poetă ca Rita Chirian, deloc străină de explorările liminare, nici de ecorșeurile fără anestezie ale Martei Petreu: „poezie de adâncime, tentată de baleieri ontologice, edificată pe schelării moderniste & cu frontoane mitologizante, cu discurs ades patetic și cu retorică largă (…)”. La care ar fi de adăugat că tensiunea din versurile Martei Petreu, modalitatea în care își proiectează textul, ca monolog dezarticulat, undeva între martiriu și extaz, o scoate, oricât de excesivă ar fi, de sub rezerva unei prea accentuate discursivități. Sigur, acuza aceasta i se poate aduce, la fel ca mult prea desele interjecții și lamentații față de un „Domine” surd și orb (actualizând unele dintre „răfuielile” lui Arghezi cu Dumnezeu) – însă tocmai acest surplus o face autentică și o ancorează de un ritm și de o scenografie lirică obsedante.

• Claudiu Komartin

 

 

Η Marta Petreu (γεν. 1955) αποφοίτησε από την Σχολή Ιστορίας και Φιλοσοφικής του Πανεπιστημίου "Babeș-Bolyai" (1980). Το ντεμπούτο της με το Aduceti verbele/Φέρτε τα ρίματα (1981) επιβεβαιώθηκε λίγο μετά με το Dimineata tinereler doamne/Το πρωινό των νεαρών κυρίων (1983). Από την αρχή, η ποίηση της Marta Petreu φαινόταν συγκροτημένη ξεκάθαρα, ομοιογενής, σχεδόν τίποτα από τις  αδέξιες αναζητήσεις ενός αρχάριου δεν παρουσιάζονται σε αυτές τις ανθολογίες ποιημάτων που εκδόθηκαν πριν από τα 30 της και που δεν μπορούν να διαχωριστούν από την πνευματική και καλλιτεχνική ατμόσφαιρα (αν όχι του κυρίαρχου προσανατολισμού ) της λογοτεχνικής Λέσχης «Echinox»*. Γράφοντας για την ποίησή της στη δεκαετία του '80, ο κριτικός Radu G. Țeposu σημείωσε μια ιδιότητα που η γραφή της Marta Petreu δεν θα χάσει ποτέ, δηλαδή περί αυτής της «φλεγόμενης, της διακαής ποίησης που, ακόμη και στη μανιεριστική της μορφή, ζει κοντά στο δραματικό».
 

Η εγκεφαλική κάψα και ο αγωνιώδης αισθησιασμός… θα παραμείνουν οι σταθερές αυτού του λόγου της, που βαθαίνουν και εμφανίζονται όλο και περισσότερο με τα επόμενα βιβλία της: Loc psihic/Ψυχολογικός χώρος (1991), Poeme nerușinate /Άσεμνα ποιήματα(1993), Cartea mâniei/Το βιβλίο της οργής (1997), Apocalipsa după Marta/Η Αποκάλυψη κατά της Μάρθας (1999), Falanga/Η φάλαγγα  (antologie, 2001), Scara lui Iacob/ Η κλίμακα του Ιακώβ (2006), Apocalipsa după Marta/ Η Αποκάλυψη κατά της Μάρθας (integrala poetică, 2011), Asta nu este viața mea/Αυτή δεν είναι η ζωή μου (2014). 

 

Όλα αυτά τα βιβλία ποίησης συμβαδίζουν με μια πλούσια πνευματική και ακαδημαϊκή καριέρα: Η Μ.Π. υπάρχει, εδώ και ένα τέταρτο του αιώνα, μια αναγνωρισμένη προσωπικότητα του ρουμανικού πολιτισμού, ως δοκιμιογράφος (συγγραφέας περισσότερων από δέκα βιβλίων για τον Cioran, τον Eugen Ionescu, τον Caragiale, τον Nae Ionescu και τον Mihail Sebastian, μερικά από τα οποία πυροδοτώντας εκτενείς και πολέμιες συζητήσεις), καθηγήτρια πανεπιστημίου και δημοσιολόγος (ίδρυσε το περιοδικό «Απόστροφος» αμέσως μετά το 1989, το οποίο  διευθύνει μέχρι σήμερα). Επίσης, το μυθιστόρημα Acasă, pe Câmpia Armaghedonului/ Η Μεγιδδώ, το σπιτικό μου  ήταν (στην Ρουμανία)ένα από τα πιο σχολιασμένα πεζογραφικά βιβλία του 2011.
 

Η ποίηση της Marta Petreu είναι σκοτεινή, θαυμαστική, αιχμηρή, μεταφυσική… και με επισημότητα.

 

Σήμερα, την συγγραφέα του Scara lui Iacob/ Η κλίμακα του Ιακώβ την περιγράφει καλύτερα μια ποιήτρια, η Rita Chirian, η οποία η ίδια δεν είναι ξένη προς τις οριακές εξερευνήσεις, ούτε τα γδαρσίματα χωρίς αναισθητικά της Marta Petreu: «βαθιά ποίηση, δελεασμένη από οντολογικές σαρώσεις, χτισμένη σε μοντερνιστικά ικριώματα και με μυθοποιητικά αετώματα. με συχνά αξιολύπητο λόγο και ευρεία ρητορική (…)». Στο οποίο πρέπει να προστεθεί ότι η ένταση στους στίχους της Marta Petreu, ο τρόπος με τον οποίο προβάλλει το κείμενό της, ως άρρηκτο μονόλογο, κάπου μεταξύ μαρτυρίου και έκστασης, την βγάζει, όσο υπερβολική κι αν είναι, από την επιφύλαξη ενός υπερβολικά τονισμένο λόγο. Φυσικά, αυτή η κατηγορία μπορεί να της αποδοθεί, καθώς και οι πολύ συχνές προσευχές και θρήνοι προς έναν κωφό και τυφλό «Κύριο» (επικαιροποιώντας κάποιους από τους «διαπληκτισμούς/καβγάδες» του Αργκέζι με τον Θεό) - αλλά είναι ακριβώς αυτό το πλεόνασμα που την κάνει αυθεντική και την αγκυροβολεί ενός εμμονικού ρυθμού και λυρικής σκηνογραφίας.

 

* Το Echinox και τα μέλη του αντιπροσωπεύουν το καλύτερα διαμορφωμένο λογοτεχνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε στον ρουμανικό πολιτισμό, ξεκινώντας από τις δύο τελευταίες δεκαετίες του ρουμανικού κομμουνισμού και εξακολουθεί να είναι πολύ παραγωγικό μέχρι και σήμερα.

 

 

 

 

Eu am mizat pe poeme. Am mizat

pe cărți savante deștepte

am mizat pe zeci de alte prostii din hârtie. Zadarnic.

Eu am vrut să am un copil. Și nici un bărbat

nu și-a lăsat vie sămânța rod să crească în mine

Am mizat pe iubire. Nici un bărbat

nu m-a vrut pe mine femeie

(poate soră mamă femeie de casă

poate iarbă de mare poate cârpă de praf)

Am mizat pe câteva lucruri calde ale vieții. Degeaba

Totdeauna degeaba

Acum mizez pe nimic. Nu-mi mai pasă

În solzii mei de pește stau ca o spadă de oțel

Liberă sunt: nu am suflet. Nici o speranță

Nimicul crește. Crește nisipul

Crește lumina. Pielea mea s-a făcut transparentă

ca apa. Văd prin carne oasele mele subțiri

mlădioase ca lemnul de sânger. Îmi văd scheletul

Văd mineralele pure. Calciu. Fosfor

Fier și magneziu. Argintul din glezne

Peste un secol

voi fi un nor de atomi. Liberi de suflet

Liberi de sens

Domine. Tată. Vreau

niciodată să nu mai am trup. Niciodată

suflare de viață

Nu trup de om. Nu destin de femeie. Nimic

Doar nimic.

Un nimic ce nu-și amintește. Fără durere

Domine. Un nimic în nimicul căderii.

din Falanga (2001)

 

 

 

 

Εγώ βασιζόμουν στα ποιήματα. Πόνταρα

σε έξυπνα επιστημονικά βιβλία

πόνταρα σε δεκάδες άλλες χάρτινες χαζομάρες. Μάταια.

Εγώ ήθελα να κάνω ένα παιδί. Και κανένας άντρας

δεν άφησε τον καρποφόρο σπόρο του να φυτρώσει μέσα μου

Πόνταρα στον έρωτα. Κανένας άντρας

δεν με ήθελε για γυναίκα

(ίσως αδερφή μητέρα νοικοκυρά

ίσως θαλάσσιο ζωστήρα ίσως ξεσκονόπανο)

 

Πόνταρα σε μερικά ζεστά πράγματα της ζωής. Άδικα.

Πάντα μάταια

 

Τώρα ποντάρω σε τίποτα. Δεν με νοιάζει πια

Στα λέπια ψαριού μου κάθομαι σαν ατσάλινο σπαθί

Είμαι ελεύθερη: δεν έχω ψυχή. Καμία ελπίδα

Το τίποτα μεγαλώνει. Μεγαλώνει η άμμος

Μεγαλώνει το φως. Το δέρμα μου έγινε διάφανο

σαν το νερό. Βλέπω μέσα από τη σάρκα τα λεπτά οστά μου  

λυγερά σαν το ξύλο της αγριοκρανιάς. Βλέπω τον σκελετό μου

Βλέπω τα αγνά μεταλλεύματα. Ασβέστιο. Φώσφορος

Σίδηρος και μαγνήσιο. Τον  άργυρο στους αστραγάλους. 

 

Ύστερα από έναν αιώνα

θα είμαι ένα σύννεφο ατόμων. Ελεύθερα ψυχής

Ελεύθερα νοήματος

 

Κύριε Πατέρα. Θέλω

να μην έχω ποτέ ξανά σώμα. Ποτέ

ανάσα ζωής

Όχι ανθρώπινο σώμα. Όχι μοίρα μιας γυναίκας. Τίποτα

Απλά τίποτα.

Ένα τίποτα που δεν θυμάται. Δίχως πόνο

Κύριε Ένα τίποτα στο τίποτα της πτώσης.

 

Από το Falanga (2001)