ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΑΡΘΑΛΙΤΗΣ

ΓΙΑ ΜΙΑ ΔΙΚΑΙΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΣΕΦΕΡΗ.

πάει καιρός που ήθελα να σου εμπιστευθώ ετούτες τις σκέψεις μου, σκέψεις που, το δίχως άλλο, τις έχεις κάνει κι εσύ. Καμιά, λοιπόν, πρωτοτυπία.  Μονάχα κάποιο σημάδι αναγνώρισης, κάτι σαν σύνθημα και παρασύνθημα, που και τα δύο εδώ είναι τα ίδια, ή σαν τα ελάσματα εκείνα, που μ' αυτά αλληλοαναγνωρίζονταν οι ορφικοί.

Ο Σεφέρης δεν ήταν μεγάλος ποιητής. Μήτε γεννημένος ποιητής, όπως κάποιοι παλαιοί ρομαντικοί, που η γενιά του θα τους περιφρονούσε. Ο Λορεντζάτος έθεσε το  ζήτημα  και τούτο υπήρξεν, μαζί με την παλινόρθωση του Σικελιανού, το μέγιστο κριτικό του επίτευγμα.

Μα ίσα-ίσα αυτή η αδυναμία του Σεφέρη  στάθηκε κι η δύναμή του. Ο ερασιτεχνισμός του ήταν το μεγάλο του όπλο. Έκανε αυτό που χρειαζόταν στην ιστορική στιγμή, όπως ο Σολωμός στη δική του -μια άλλη περίπτωση, όπου η αδυναμία στάθηκε  δύναμη.

Είπα πως ο Σ. δεν ήταν μεγάλος ποιητής. Υπήρξεν όμως σημαντικός ποιητής. Έκανε ό, τι έπρεπε κι όταν έπρεπε: στάθηκε καλός αγωγός των κοσμογονικών ρευμάτων της εποχής του, στοχάσθηκε πάνω στο παρόν και το παρελθόν του ποητικού και λογοτεχνικού και του ελληνικού εν γένει λόγου. Κι όταν χρειάστηκε, μας έδωσε εκείνες τις πραγματώσεις που χάραξαν τους νέους δρόμους: το Μυθιστόρημα και λίγα εμβληματικά ποιήματα σαν την “Ελένη”, τον “Βασιλιά της Ασίνης”, τον “Τελευταίο Σταθμό”.  Δεν θα άλλαζα με τίποτε τον σοφό ερασιτέχνη που στάθηκε ο Σεφέρης με έναν naiv ποιητή, έστω και διακάτοχο πηγαίου ταλέντου, μήτε με έναν ποιητή-εργάτη, έστω και χαλκέντερο. Άλλωστε, ένας τέτοιος εργάτης-ποιητής (διόλου όμως naiv, και μάλιστα με σπουδαίο τάλαντο) δεν μας έλλειψε: ήταν ο Γιάννης Ρίτσος. Μήτε μας έλλειψεν ο naiv ποιητής, με την πηγαίαν ευχέρεια. Θυμίζω τον  Σαραντάρη ή τον άδικα λησμονημένο Τάκη Βαρβιτσιώτη, που είχα την τύχη να γνωρίσω.  Και ασφαλώς δεν  θα άλλαζα το λιγνό τομίδιο των Ποιημάτων, που θα το χαιρόμουν και σε μια χρηστική έκδοση των 150 σελίδων, συνοδευόμενη από ένα ακόμη πιο λιγνό τομίδιο των Παραλειπομένων,  με έναν πολύτομο Σεφέρη, όπου π. χ. το Μυθιστόρημα  θα εκτεινόταν σε άλλα εκατό μέρη.

Όμως αν ο Σεφέρης δεν στάθηκε μεγάλος ποιητής, στάθηκε μεγάλος πεζογράφος. Μεγάλος και σε ποιότητα και σε έκτασιν. Κι αυτό το έργο, το πεζογραφικό, το επιστέφει ένα κορυφαίον επίτευγμα της γραμματολογίας μας: οι Δοκιμές. Οι Δοκιμές του Σεφέρη είναι “παρακαταθήκη δασκάλου του γένους”, μου έλεγε τις προάλλες ο Δημήτρης Κοσμόπουλος. Πίσω όμως από τις Δοκιμές κρύβεται ένας τεράστιος όγκος ιδιωτικού λόγου, που ήρθε και έρχεται στο φως: τα ημερολόγιά του, η πληθωρική επιστολογραφία του, ακόμη και τα υπηρεσιακά κείμενα που έγραφε στην καθαρεύουσα.  Αυτή η αδιάκοπη τριβή με τον ιδιωτικό και τον υπηρεσιακό πεζό λόγο κάρπισε το έμφυτο ταλέντο του Σεφέρη, υπήρξεν η καθημερινή άσκηση του nulla dies sine linea που του επέτρεψε να χτίσει τις  Δοκιμές του.

Θα έλεγα μάλιστα πως η μεγαλύτερη κληρονομιά της γενιάς του Τριάντα ήταν η δοκιμιογραφία. Ακόμη και στην περίπτωση του Ελύτη ένα δοκίμιο σαν αυτό που έγραψε για τον Θεόφιλο ή τον Παπαδιαμάντη ισοφαρίζει τα καλύτερα ποιήματά του, αν δεν τα ξεπερνά.

Ποιος θα μιλήσει δημόσια για αυτά;

Γιώργος Βαρθαλίτης