Εκτύπωση του άρθρου

MARIA IRENE RAMALHO

 

 

Διαβάζοντας για να Μείνεις Ζωντανός
Χάρολντ Μπλουμ (1930-2019)

Μετάφραση: Μάνος Κουνουγάκης  ​Επιμέλεια: Λιάνα Σακελλίου

 

Λίγους μήνες πριν το θάνατό του, ο Χάρολντ Μπλουμ συζητούσε μαζί μου στο τηλέφωνο τις λεπτομέρειες της εργασίας που είχαμε από κοινού αναλάβει: μια ανθολογία κειμένων του Πορτογάλου ναυπηγού-μηχανικού και αισθησιοκρατικού ποιητή, Álvaro de Campos[1], την οποία η Lisbon Poets & Co. σκόπευε να εκδώσει σε διάφορες γλώσσες. Ο ενθουσιασμός με τον οποίο αυτός ο γίγαντας της λογοτεχνικής θεωρίας και κριτικής αγκάλιασε εκείνο το απλό εγχείρημα δεν θα έπρεπε να μας ξαφνιάσει.

Υπάρχουν άφθονα αντιφατικά επίθετα με τα οποία μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τον Μπλουμ, επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Κοΐμπρα, θαυμαστή του Φερνάντο Πεσσόα και του Ζοζέ Σαραμάγκου, εισηγητή του Δυτικού Κανόνα, μελετητή που αναγόρευσε τον Σαίξπηρ ως πυρήνα της Δυτικής Λογοτεχνίας και κριτικού που εξαίσια επαναπροσδιόρισε την έννοια της «επίδρασης»: αυθεντικός, οξυδερκής, πολυμαθής, τολμηρός, ριζοσπαστικός, συντηρητικός, κορυφαίος, μεροληπτικός, μεγαλειώδης, αμφιλεγόμενος, εριστικός, πολυγραφότατος, φλύαρος, αλαζόνας, προκλητικός, εξοργιστικός. Ωστόσο, κανένα από αυτά τα επίθετα δεν μπορεί να αναδείξει την ευφυΐα, τη λεπτότητα της σκέψης, τη γενναιοδωρία του πνεύματος και την ανιδιοτελή αγάπη με την οποία ο Μπλουμ μας έμαθε τους ποιητές που μας διδάσκουν τη ζωή. Όχι τους ποιητές που μας υπόσχονται την αθανασία, στην οποία εξάλλου δεν πίστευε (ούτε καν στην αθανασία της ποίησης), αλλά εκείνους που μας μαθαίνουν τη ζωή όπως εκείνος την έζησε και τη φανταζόταν, με τις λύπες και τις χαρές της πάνω σε αυτή τη γη - τη δική μας γη της θνητής ύπαρξης. Για αυτόν, ο εν ζωή θάνατος ήταν κάτι διαφορετικό, κάτι που είχε να κάνει κυρίως με τη Σίλικον Βάλεϋ και την υψηλή τεχνολογία που δεν ενδιαφερόταν για τα βιβλία. To βιβλίο του Possessed by Memory, The Inward Light of Criticism, το οποίο εκδόθηκε φέτος, αποτελεί απόδειξη αυτού που κάποιοι από μας γνωρίζαμε εδώ και καιρό. Η κριτική του σκέψη έχει τις ρίζες της σε αυτό που ο Γέιτς ονόμασε «το μαγαζί κουρελιών και οστών της καρδιάς». Ο Μπλουμ δούλευε μέχρι το τέλος. Το 2019 άλλο ένα βιβλίο της σειράς “Shakespeare Personalities” ήρθε στο φως για να προστεθεί στα Falstaff και Cleopatra (2017), και Lear και Iago (2018).

Δύο μήνες πριν πεθάνει, ο Μπλουμ μου έστειλε το χειρόγραφο του τελευταίου του βιβλίου Take Arms Against a Sea of Troubles. The Power of the Reader’s Mind over a Universe of Death. Ο τίτλος προέρχεται από τον αγωνιώδη μονόλογο του Άμλετ και το τρομερό του δίλημμα: να ζει κανείς ή να μη ζει, να υπομένει την ύπαρξη του ή να παύει να υπάρχει. Ο βασανισμένος Δανός πρίγκιπας αναρωτιέται για το αν είναι πιο υψηλό για το πνεύμα του να υποφέρει αδιαμαρτύρητα, δεχόμενος παθητικά τα βέλη της μοίρας, ή να υποκύψει παλεύοντας ενάντια στα ατέλειωτα βάσανά του. Ο Μπλουμ δεν έχει αμφιβολίες: είναι χρέος μας να πολεμήσουμε ενάντια στη θάλασσα των βασάνων μας και  όπλο μας δεν είναι άλλο από τη δύναμη που μας δίνει το διάβασμα αυτού που αξίζει να διαβαστεί, ώστε να ξεφύγουμε από το σύμπαν θανάτου που μας περικλείει.

Το βιβλίο αρχίζει με το πρελούδιο “Reading to Stay Alive”, το οποίο μας προσκαλεί να διαβάζουμε για να μείνουμε ζωντανοί. Έπειτα ο Μπλουμ εξετάζει, με τον αιχμηρό αλλά και αγαπητικό του τρόπο, τα έργα των ποιητών που του ήταν περισσότερο οικείοι και προσφιλείς. Είναι εκείνοι που αποτελούν τον (αγγλόφωνο) Δυτικό του Κανόνα: Σαίξπηρ, Μίλτον, Γουόρντσγουορθ, Κόλεριτζ, Μπάιρον, Σέλλεϋ, Κητς, Μπράουνινγκ, Τέννυσον, Ουίτμαν, Ντίκινσον, Φροστ, Στίβενς, Κρέιν. Δεν αγνοεί όμως και τους σύγχρονους ποιητές όπως η Ελίζαμπεθ Μπίσοπ, ο Άρτσι Ράντολφ Άμμονς, ο Τζον Άσμπερυ ή ο Τζέιμς Μέριλ. Σε αυτούς, η θαυμαστή μνήμη του συνεχίζει να ανακαλύπτει τους ατέρμονους αντίλαλους των μεγάλων ποιητών. Παραδόξως το βιβλίο κλείνει εκεί όπου η Έμιλι Ντίκινσον, εκείνη που ο Μπλουμ θαύμαζε τόσο, τοποθετούσε με ταπεινότητα τον εαυτό της. Δεν μπορώ παρά να σημειώσω επίσης την εχθρότητα του Μπλουμ ενάντια στους «αντι-ρομαντικούς» ποιητές όπως ο Ουίστον Ώντεν ή τους «αργόστροφους», όπως τους αποκαλεί,  κριτικούς όπως ο Ιβόρ Γουίντερς. Αλλά πάνω από όλα, αισθάνομαι συγκλονισμένη από την τόσο βαθειά του γνώση για την ποίηση και το πώς να ζεις. Ο Γουάλας Στίβενς, του οποίου τα ποιήματα ο Μπλουμ με έμαθε να διαβάζω, με βοηθάει με τα λόγια του να καταλάβω: «Η έσχατη πίστη είναι το να πιστεύεις σε μια μυθοπλασία, η οποία γνωρίζεις ότι είναι απλά μυθοπλασία και τίποτε άλλο. Η πιο θεσπέσια αλήθεια είναι να ξέρεις ότι κάτι αποτελεί προϊόν φαντασίας και να πιστεύεις πρόθυμα σε αυτό».

Σε μια εποχή όπου συζητιέται εκτεταμένα η έννοια του μετα-ανθρώπου, το έργο του Μπλουμ είναι σε όλο του το εύρος μια φωνή πίστης στη δύναμη της λογοτεχνίας ως μέσου που μπορεί να επαναφέρει στον σωστό δρόμο και να λυτρώσει την ανθρώπινη ύπαρξη.   

Μετάφραση: Μάνος Κουνουγάκης
Επιμέλεια: Λιάνα Σακελλίου

© Poeticanet  

***

Η Maria Irene Ramalho είναι ομότιμη καθηγήτρια Αγγλικών, Αμερικανικών και Φεμινιστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Κοΐμπρα. Οι δημοσιεύσεις της εστιάζουν στη λογοτεχνία και τον πολιτισμού των αγγλοφώνων χωρών με έμφαση στην αμερικανική ποίηση, τη συγκριτική λογοτεχνία, την ποιητική θεωρία καθώς και τις πολιτισμικές σπουδές.   

 


[1] Ένα από τα ετερώνυμα προσωπεία με τα οποία υπογράφει την ποίησή του ο Φερνάντο Πεσσόα.


Ημ/νία δημοσίευσης: 28 Δεκεμβρίου 2019