Εκτύπωση του άρθρου

ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΤΑΣΟΥ ΓΑΛΑΤΗ ΣΤΟ ΔΙΗΜΕΡΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ  ΓΙΑ ΤΟΝ PAUL VALERY ΠΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΣΤΗ ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΠΟΛΗ ΤΟΥ SETE ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ ΤΟ 2014 



Μου είναι δύσκολο να μιλήσω ουσιαστικά εκφράζοντας ταυτόχρονα τον θαυμασμό μου για τον Paul Valéry, ιδιαίτερα όταν σκέφτομαι ότι βρίσκομαι τόσο κοντά στο Θαλασσινό κοιμητήρι που έχει αποθανατίσει ο ποιητής της Sète.

Ήμουν σχεδόν δεκαοχτώ χρονών όταν ανακάλυψα τη μαγεία του στοχαστικού του λυρισμού και από τότε, μετά τόσες δεκαετίες, δεν παύω να ψιθυρίζω παντού όπου βρίσκομαι τους στίχους της «Νεαρής Μοίρας» τους θρήνους του ¨Νάρκισσου» τους εφιάλτες της «Πυθίας» του, να εξακολουθώ να παραδίνομαι στη μουσική της προσωδίας του παρά τις δυσκολίες που δοκιμάζω να κατανοήσω το βάθος του στοχασμού του.

Ρώτησαν κάποτε τον Σωκράτη, ποια ήταν η γνώμη του για τον Ηράκλειτο, τον περίφημο φιλόσοφο της Εφέσου που ονομάστηκε «Σκοτεινός» εξαιτίας της δυσκολίας των αφορισμών του. Είναι μέγας, απάντησε ο Σωκράτης, βέβαια δεν καταλαβαίνω πάντοτε τη σκέψη του, αλλά ό, τι έχω κατανοήσει είναι πολύ σπουδαίο, αλλά και ό, τι δεν καταλαβαίνω, πιστεύω ότι είναι κι αυτό σπουδαίο.

Υιοθετώ την απάντηση του Σωκράτη, αν έχει κάποιο νόημα να εκθέσω τη γνώμη μου για τον Paul Valéry. Βέβαια δεν είμαι σε θέση να συλλάβω όλη την έκταση του έργου του: τη φιλοσοφία του, τις απόψεις του για τις τέχνες, τα δοκίμια του, τις επιστημονικές του αναζητήσεις, την αγάπη του για τα μαθηματικά, τις παρατηρήσεις του για τα πολιτικά δρώμενα του καιρού του.

Ο Paul Valéry είναι ένα πνεύμα οικουμενικό, επίγονος θα έλεγα των δημιουργών της Αναγέννησης. Συμφωνώ μαζί του όταν υποστηρίζει ότι ο κοινός χαρακτήρας όλων των τεχνών είναι η προσπάθεια να συλλάβουμε την ποίηση και πιστεύω ότι ο  Valéry δεν θα αντιδρούσε αρνητικά αν εγώ πρόσθετα ότι και οι επιστήμες επίσης σ’ αυτό αποβλέπουν. Περιορίζομαι λοιπόν στην ποίησή του και ιδιαίτερα στη «Νεαρή Μοίρα»  και στα ποιήματα για το Νάρκισσο:  «Μιλάει ο Νάρκισσος». Τα  «Αποσπάσματα» και την «Καντάτα του Νάρκισσου».

Πρώτα από όλα όμως επιτρέψτε μου να αναφερθώ στην πολύ σημαντική επιρροή που άσκησε ο Valéry στα Νεοελληνικά γράμματα. Πέντε χρόνια μετά την κυκλοφορία της «Νεαρής Μοίρας» στα 1922, αν θυμάμαι καλά, προηγείται ο Κωστής Παλαμάς γράφοντας για το ποιητικό του έργο, αν και o Valéry δεν ήταν άγνωστος στην  Ελλάδα πριν από αυτή τη χρονολογία. Πρέπει  άλλωστε να επισημάνουμε ότι ήδη από την εποχή του ρομαντισμού η νεοελληνική ποίηση είναι στενά συνδεδεμένη με τη γαλλική.

Ο Victor Hugo και ο Λαμαρτίνος και κυρίως οι συμβολιστές λίγο αργότερα επηρέασαν σημαντικά τους ποιητές μας. Σε ό, τι αφορά τον Valéry , ο λυρισμός του είναι έκδηλος στον Γιώργο Σεφέρη, το πρώτο μας βραβείο Νόμπελ, στην πρώτη του συλλογή, τη «Στροφή» στην οποία ανήκει ο «Ερωτικός λόγος που μετέφρασε στα γαλλικά ο Robert Levesque. 

Αλλά και στην ωριμότερη «Στέρνα» ο Σεφέρης οφείλει πολλά στον ποιητή της «Πυθίας και του «Παραθαλάσσιου Νεκροταφείου» πιστεύω δε όι και το δεύτερο ελληνικό Νομπέλ, ο Οδυσσέας Ελύτης, συγγενεύει κάπως με τον ποιητή της Sète: ο ήλιος του ελληνικού καλοκαιριού ο «Ήλιος ο Πρώτος» τα κύματα και τα νησιά του Αιγαίου δεν είναι πολύ μακριά από τη μεσογειακή λάμψη του βαλερικού λυρισμού. Εκτός όμως από τον Σεφέρη και τον Ελύτη μια ολόκληρη πλειάδα ποιητών φιλοσόφων, κριτικών και στοχαστών συνδιαλέγονται με τον Valéry από τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα ως τις μέρες μας και γνωρίζω μια νέα μετάφραση της «Νεαρής Μοίρας» που θα εκδοθεί τον προσεχή χειμώνα.

Όσο για μένα, ποτέ μου δεν  απομακρύνθηκα από τη μαγεία του, η «Νεαρή Μοίρα» εξακολουθεί να με συναρπάζει , η κραυγή της βαλερικής νύμφης αντηχεί πάντοτε στ’ αυτιά μου:

Η καρδιά μου χτυπά! Η καρδιά μου χτυπά! Το αίμα μου φλέγεται
                                        και με παρασύρει»
Η κραυγή αυτή με ανασταίνει κάθε φορά που αντικρίζω
«το φίδι που έρχετασι να με δαγκώσει»
και σαν την «Πυθία του επαναλαμβάνω

Μ’από των σκοταδιών πρέπει τα βάθη
το τρενότερο μάτι να θρεφτεί!


(Μετ. Κώστας Ταμβάκης)

Τι σημαίνει άραγε η αναζήτηση του ΕΓΩ που βασανίζει τη Νεαρή Μοίρα, το ΕΓΩ αυτό που άλλοτε χάνει και άλλοτε κατακτά η αιχμάλωτη νύμφη μέσα στον λαβύρινθο των τρόμων της;

Το άγχος, οι θρήνοι και η «δίψα του αφανισμού» της Νεαρής Μοίρας με καταδιώκουν.
Το ΕΓΩ της άλλοτε αρμονικό και άλλοτε μυστηριώδες, πάντοτε φευγαλέο με δυναστεύει. Σκέφτομαι οι αναβαθμοί της αυτογνωσίας που βασανίζουν το Alter  Ego του ποιητή έχουν οικουμενική διάσταση.

Η «Νεαρή Μοίρα» γράφτηκε και δημοσιεύτηκε όσο διαρκούσε ακόμη ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, ενώ  η ρωσική επανάσταση ήταν έτοιμη να εκραγεί.

Τριάντα περίπου χρόνια αργότερα, το 1995, λίγο πριν από τον θάνατό του ο Valéry θα έλεγε στον Elliot που είχε επισκεφθεί τον Γάλλο ποιητή:  Η Ευρώπη έχει τελειώσει. Η αγωνία της Νεαρής Μοίρας είναι η αγωνία  ενός ολόκληρου πολιτισμού,  η διαρκής αγωνία της Ευρώπης μας που σήμερα ζούμε μια καινούργια φάση της πορείας της. Ωστόσο ο ποιητής της Sète, ο ποιητής του ήλιου και της Μεσογείου,  της λατινικής του θάλασσας όπως την ονόμαζε, δεν χάνει την αισιοδοξία του, αντίθετα μας βεβαιώνει πως:

Όλα λοιπόν θα εκπληρώσουν τον μεγαλόπρεπο ρόλο τους ξαναπροβάλλοντας πάντοτε μοναδικά και αμόλυντα στεριώνοντας και πάλι τον έκπαγλο τάφο στη χαρίεσσα επικράτεια του οικουμενικού γέλιου.



Ημ/νία δημοσίευσης: 1 Φεβρουαρίου 2015