Το ερώτημα ίσως θεωρείται κοινότοπο, αλλά καθόλου δεν είναι, εφόσον τίποτα δεν υπάρχει που να μην εντάσσεται στην πολιτική. Όλα είναι πολιτική και εκείνοι που μίλησαν για «καθαρή ποίηση» στην ουσία αλλού είχαν στο στόχο και όχι στο ν μπορεί ή δεν μπορεί να είναι η ποίηση  πολιτική. Εκκινούμε, λοιπόν, από το ότι τα πάντα είναι πολιτική∙ αρχή της πολιτικής είναι η πόλις και από αυτήν αρχίζει η εξέλιξη και ο πολιτισμός  και ο πατήρ πάντων πόλεμος. 

Και μπαίνοντας κατευθείαν στο θέμα παίρνω για παράδειγμα έναν ξεχασμένο ποιητή, κατ’ εξοχήν πολιτικό, τον Αλέξανδρο Σούτσο, ο οποίος μεταξύ άλλων έγραψε και τους παρακάτω στίχους:

Ο Κάλβος και ο Σολωμός, ωδοποιοί μεγάλοι,
Κ’ οι δύο παρημέλησαν της γλώσσης μας τα κάλλη·
Ιδέαι όμως πλούσιαι, πτωχά ενδεδυμέναι,
Δεν είναι δι’ αιώνιον ζωήν προωρισμέναι

Οι στίχοι αυτοί δείχνουν σαν να επαναλαμβάνουν τον μεγάλο Μαλαρμέ και τη δική του ρήση για την ποίηση, όπως θα δούμε στη συνέχεια. 
Ο Σούτσος στους στίχους του ασκούσε κριτική στους δυο μεγάλους Ζακύνθιους ποιητές μας, τον Διονύσιο Σολωμό και τον Ανδρέα Κάλβο, στον ένα για τη τρέχουσα γλώσσα του λαού, στην οποία έγραφε, και στον άλλο για την ανάμειξη των λόγιων και παραδοσιακών γλωσσικών στοιχείων στην οποία μας παρέδωσε τις Ωδές του. Το στιχούργημα έχει κατατεθεί σε μια επιστολή του προς την Α. Μ. τον βασιλέα της Ελλάδος Όθωνα, στην οποία  σχολιάζει τις ιδέες και το γλωσσικό ντύμα των έργων –τις λέξεις δηλαδή- των δύο Επτανήσιων ποιητών. Ωστόσο, με το δικό τους γλωσσικό όργανο και οι δύο Ζακύνθιοι άσκησαν κριτική και στην πολιτική και κοινωνική κατάσταση της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης γενικώς. 
Η άποψη του Σούτσου είναι παντελώς εσφαλμένη, όσον αφορά τη γλώσσα του Σολωμού, ο οποίος είναι γνωστό πόσο σκληρά αγωνίστηκε να γράψει στη γλώσσα του λαού, για να περισώσει τον λαϊκό γλωσσικό θησαυρό, ενώ ο Κάλβος, αναμειγνύοντας στη γλώσσα του τη γλώσσα των αρχαίων Ελλήνων, προσπαθούσε να  συγκινήσει τους Ευρωπαίους προς τους οποίους απευθυνόταν και να κεντρίσει τον Φιλελληνισμό τους για να τρέξουν να προσφέρουν βοήθεια στην πατρίδα, για την οποία ο Σατωμπριάν έγραφε τα χρόνια εκείνα «όλοι οι άνθρωποι της φιλολογίας πατρίδα έχομεν την Ελλάδα». 
Χωρίς πολλά λόγια η πολιτική πράξη έχει μπει στην ποίηση για συγγενείς λόγους στους δύο ποιητές που δεν αντιλαμβάνεται ο Σούτσος, ο οποίος αρχαιομυθεί  πολιτικολογώντας. Διότι αν και έγραψε Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως (Histoire de la revolution greque),  για την οποία τον επαίνεσε ο προαναφερθείς Σατωμπριάν και τον συνέκρινε με Τάκιτο και τον Σαλούστιο, ασχολήθηκε πάρα πολύ με την πολιτική σάτιρα, για την οποία συχνά διώχτηκε από τις αρχές. Η παρέμβασή του στη Ποίηση συνιστά αντιπολιτευτικό εργαλείο στρεφόμενο εναντίον του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια που τον πολεμά με στίχους ανηλεώς.  
Παρόλα αυτά ο ποιητής του οποίου  οι ιδέες ήταν πλουσίως ενδεδυμέναι και «δι’ αιώνιον ζωήν προωρισμέναι» έχει ξεχαστεί και μαζί με άλλους έχει βουλιάξει στο «προγονικό μελάνι»,  όπως έχει απαγγείλει ο Νάσος Βαγενάς, από το δικό του πανεπιστημιακό και ποιητικό εφαλτήριο. 
Ο Αλέξανδρος Σούτσος είναι ο κυριότερος εκπρόσωπος της αθηναϊκής ρομαντικής σχολής που εισήγαγε στην Ελλάδα τον γαλλικό κλασικισμό και ρομαντισμό. Αγωνίστηκε για τα συμφέροντα και για την ελευθερία του λαού, την κατάργηση των πολέμων και εξέφρασε σοσιαλιστικές ιδέες (δες και Δι’ αιώνιον ζωήν προωρισμέναι» - Ο ποιητής Αλέξανδρος Σούτσος, 1803-1863, Εισαγωγή-Ανθολόγηση: Γιάννης Στρούμπας, Ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος- Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2019).
  Η ζωή του Σούτσου είχε όλα τα ρομαντικά χαρακτηριστικά: ταξίδια και περιπέτεια, αγώνες για το Έθνος και για την ποίηση. Ιδεώδες του ήταν ο «βυρωνισμός», ήτοι η φυγή σε τόπους αρχαίους, ιστορικούς και θρησκευτικούς. Η ποίησή του όμως, λόγω της καθαρεύουσας γλώσσας του και άλλων παθογενειών που την διακρίνουν έγιναν αιτία να ξεχαστεί, στον 20ο αιώνα και να παραμεριστεί. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά στοιχεία ευρωστίας, όπως η διαχρονικότητα των διανοημάτων του, αφού η εξάρτηση της Ελλάδας από τους δανειστές, τα δάνεια και οι τόκοι διακοσίων ετών συνδέονται με τα σύγχρονα μνημόνια, όπως πρόσφατα ξαναείπε ο Ρόντρικ Μπήτονσε ομιλία του στο Πολεμικό Μουσείο.
 Η Λογιοσύνη και η Ευρυμάθεια του Σούτσου αποδεικνύουν γνώσεις ιστορικές, εθνολογικές,  θρησκευτικές, λαογραφικές. Η Καυστικότητα, ο Κυνισμός, η Ειρωνεία, η Σάτιρα δεν λείπουν. Οι ιδέες του που συγκινούσαν τα πλήθη τον 19ο αιώνα τότε δεν απέχουν πολύ από εκείνες που συγκινούν τα πλήθη και σήμερα. 
 Ο Σούτσος παρομοίασε τους Έλληνες πολιτικούς με τους κολασμένους του Δάντη:
Αλλ’ οι Έλληνες μισούνται ως του Δάντου κολασμένοι ,
…………………………………………………………
Όλοι τρέχουσι συνάμα και του δάκνουσιν έν μέλος,
Άλλος την ισχνήν του κνήμην, άλλος το ξηρόν του σκέλος…  
                       (Ποιητικά Απομνημονεύματα)
 Τη σκηνή αναπαριστά με πολύ ζωντάνια ο Γάλλος ζωγράφος Ουίλλιαμ -Αντόλφ Μπουγκερώ (1825 –1905), με τον Τζιάνι Σκίκι να δαγκώνει τον Καπότσιο στον λαιμό, υπό το βλέμμα του Δάντη και του Βιργίλιου. Ο Τζιάνι Σκίκι είναι επίσης ήρωας της ομώνυμης κωμμικής όπερας του  Τζοακίνο Πουτσίνι.   
Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια, ο Σούτσος χαιρέτησε τον ερχομό του Όθωνα αλλά και πάλι απογοητεύτηκε και συνέχισε, ποιητικά πάντα  την πολιτική κριτική του.
Όμως, σαν φτάσουμε στον προαναφερθέντα Μαλαρμέ (Stéphane Mallarmé. 1842–1898) και στην εμβληματική του ρήση: Η Ποίηση δεν γράφεται με ιδέες αλλά με λέξεις, δεν μπορούμε παρά να σταθούμε σ’ αυτό που θέλει να πει ο ποιητής. Και μπορούμε να την μελετήσουμε και να την  αναλύσουμε, διότι οι λέξεις ποτέ δεν απομακρύνθηκαν από την πολιτική, αφού όλα είναι πολιτική: και η τραγωδία και η κωμωδία, και τα θούρια και κάθε τι που κινεί την ψυχή και βγάζει τον κόσμο στον δρόμο και  ανατρέπει καθεστώτα και ας παραπονιέται ο Τίτος Πατρίκιος για το αντίθετο: «Κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα/ κανένας στίχος δεν κινητοποιεί τις μάζες». 
Ο Σικελιανός είναι μια άλλη μεγάλη περίπτωση που κινητοποίησε τον κόσμο και μετέβαλε την κηδεία του Παλαμά σε παλλαϊκό συλλαλητήριο. Είναι αυτός που, συνεχίζοντας τον Παλαμά και την μακρά σειρά των προγόνων που έβαλε μέσα στο ποίημα την πατρίδα, το έθνος, τους αγώνες. Ο Σικελιανός μίλησε μέσα από την Ποίησή του πολιτικά πάνω στο σκήνωμα του Παλαμά που κηδευόταν μέσα στην Κατοχή και κάτω από το βλέμμα του κατακτητή. Κι εδώ, βεβαίως, θα συμφωνούσε και ο Γιώργος Σεφέρης, που υποστήριζε πως είμαστε όλοι κληρωτοί της εποχής μας (στην πραγματικότητα ο Σεφέρης επανελάβανε την άποψη του Ώντεν), ωστόσο, όσο κι αν ο ίδιος ήταν μακράν της πολιτικής ποίησης, συμπλήρωνε πως ένας αληθινός ποιητής μπορεί να παρουσιάσει «ένα έργο   που εκτός από τις ουσιαστικές αρετές του, οδηγεί, ακόμη και πολιτικά, πολύ καλύτερα από ένα σωρό δημόσιους ρήτορες».  Για να αποφύγει το σκόπελο της επικαιρότητας, αντλεί το παράδειγμά του από τον Αισχύλο και τους Πέρσες, πρόσωπο κατ’ εξοχήν πολιτικό και θέμα κατεξοχήν εθνικό.   

Ποτέ το θέμα της πατρίδας και της κοινωνίας δεν έμεινε έξω από την Ποίηση. Αντιθέτως αυτή -η πατρίδα και η κοινωνία-είναι πάντοτε το θέμα της ποίησης και εδώ δεν μιλάμε  κρίνοντας την ποίηση σε καλή ή κακή αλλά σε ποίηση με περιεχόμενο. Ο Θούριος του Ρήγα δεν είναι ποίηση αξιώσεων αλλά είναι ποίηση που κινεί και το πνεύμα και την ψυχή. 

Οι στίχοι του Οδυσσέα Ελύτη από Το Άξιον Εστί

 Βοηθός και σκέπη μας Άη Κανάρη! Βοηθός και σκέπη μας Άη Μιαούλη!
Βοηθός και σκέπη μας Αγιά Μαντώ!

Δεν είναι για την ποιητική τους πρωτοτυπία ή για τη μουσικότητά τους  που συγκινούν –αν και το να βάλει ιστορικά πρόσωπα στο εικονοστάσι των ηρώων είναι πρωτοτυπία- εντυπωσιάζουν όμως περισσότερο τα κύματα ιστορίας που φουσκώνουν στη θάλασσα τα πανιά των αγώνων στα πλεούμενα του Κάναρη, του Μιαούλη, της Μαντώς  και αναδύονται στα μάτια και στη μνήμη όλα τα πάθη του Ελληνισμού, σε μια μεγάλη ιστορική στιγμή,  120 χρόνια μετά την Επανάσταση, στο Έπος της Αλβανίας όπου και ο ίδιος δοκιμάστηκε.

Ο Ελύτης  έγραψε λίγα χρόνια μετά το Άξιον Εστί τους εξής αποκαρδιωτικούς στίχους στη συλλογή Μαρία Νεφέλη: 

Στροφή της κεφαλής αριστερά:/ όλα είναι σκατά.
Στροφή της κεφαλής δεξιά: / όλα είναι σκατά.
Εις θέσιν εν! Συμπέρασμα κανέν-/α. Του ζυγούς λύσατε./ Τα κορίτσια φιλήσατε. 

Οι λέξεις δεν είναι ποιητικές, αν και δείχνουν σολωμικές και πανάρχαιες ελληνικές, φέρουν μήνυμα απαισιοδοξίας από την τρέχουσα πολιτική που κυριαρχεί στην εποχή. 
Και φυσικά μας τρομάζουν, με τον έντονο δραματικό τόνο τους οι άλλοι στίχοι που δείχνουν την αγωνία του ποιητή για τα πολιτικά-κοινωνικά μας πράγματα από Τα Ετεροθαλή  «Αιώνος είδωλον»

Δώσετέ μου τη δύναμη 
 Ν’ αφαιρέσω απ’ τους μάντεις το δεινό  μέλλον 
Και σαν άχρηστο σπλάχνο στα σκυλιά να το ρίξω …
Φτάνει πια, φτάνει πια…
Ευθεία μπροστά και τραγουδώντας μόνον 
Άτεγκτοι και στην έξοδο προσηλωμένοι 
Θα τη φέρουμε την Ευρυδίκη πάλι 
Στο φως, στο φως, στο φως. 

Ο ποιητής, αν και στέκεται μακριά, παρατηρεί από ψηλά και αγγίζει τις ιδέες –αν αγγίζονται- με διακριτικότητα, μιλά με μεγάλο πάθος και δραματική ένταση και αγωνία, βάζοντας μας στο κλίμα του σύγχρονου και διαιωνιζόμενου προβλήματος ταυτοχρόνως. 

Ο Αρθούρος Ρεμπώ βρίσκεται στη σκέψη του, αν για λίγο δούμε κάτω από την επιδερμίδα : 

Μην περιμένετε από την πολιτική … τίποτε…  
 
Η ράτσα μου δεν εξεγέρθηκε παρά για να λεηλατήσει-Ma race ne souleva jamais que pour piller…
Φυλάξου από την εξουσία / Plutôτ, se garder de la justice 
Βαστώ από ράτσα που τραγούδησε στα βασανιστήρια/ je suis de la race qui chantait dans le supllice.  

Εξακολουθώ να επικαλούμαι και τον κατατρεγμένον Νίκο Εγγονόπουλο και  το  πιο πολιτικό ποίημά του, τον διάσημο Μπολιβάρ, αλλά και τόσα άλλα μικρότερα συνθέματα όπως    

Το γυμνασμένο μάτι του τραμπούκου  δεν … διέκρινε … των ροδόδενδρων την αρμονία…/ όχι – όχι- μιαν απέραντη ηθικολογία /δεν θα βοηθήσει να κάνουμε καλλίτερο τον κόσμο/ άσε τους γύρωθέ σου να βουρλίζωνται πως κάνουν κάτι/ συ σκέψου – τώρα πια – με τι γλυκειά γαλήνη/προσμένεις νάρθ’ η ώρα να ξαπλώσης στο παρήγορο του θάνατου   /  κρεββάτι.

Όμως, πριν πέσω «στο παρήγορο του θάνατου κρεββάτι», θα επιχειρήσω  αυτό που είπε ο Ελύτης, πιο πάνω… Θα φιλήσω,  όχι τα κορίτσια μόνο, αλλά όλον τον κόσμο. Γιατί το σύνθημα της νιότης μας, «κάνε έρωτα μην κάνεις πόλεμο», πίσω από την αμφίσημη, αμφίθυμη ή αστεία επιφάνειά του, είναι και σοβαρό και πολιτικό και ποιητικό. Είναι ο έρωτας  η πιο πολιτική ποιητική πράξη που ενώνει τους ανθρώπους. 
Βέβαια,  δεν είπα τίποτα για τον Γιάννη Ρίτσο, κυρίως πολιτικό ποιητή, για τον Μανώλη Αναγνωστάκη και τη γενιά του και γενικά για όλους εκείνους τους αγανακτισμένους με το κοινωνικό σύστημα που καρφώνουν  στους στίχους τους.  Το θέμα δεν τελειώνει εδώ, παρά μόνο προσωρινά. 

© Poeticanet
Ανθούλα Δανιήλ