Στην αρχαία Ελληνική Μυθολογία, η Ιστορία και η Ποίηση  είναι αδελφές, δύο από τις εννέα Μούσες, κόρες του θεού Δία και της Μνημοσύνης.  Μούσα της Ιστορίας είναι η Κλειώ. Το όνομα της συνδέεται με τις λέξεις κλέος= δόξα, είδηση και κλείω κλεϊζω= εγκωμιάζω, λαμπρύνω. Εικονογραφικά,  εμφανίζεται με δάφνινο στεφάνι στα μαλλιά, με σάλπιγγα στο  δεξί χέρι για να διαλαλεί τα ηρωικά συμβάντα κι ένα μεγάλο βιβλίο στο άλλο χέρι με τίτλο Ιστορία. Συχνά πλάι  της στο δάπεδο υπάρχει το Κιβώτιο της Ιστορίας και μια κλεψύδρα να ορίζει χρονικά τα γεγονότα.

Μούσα της Ποίησης είναι η ωραία, μεγαλόπρεπη Καλλιόπη, η  μεγαλύτερη αδελφή, πιο σοβαρή, πιο σεβαστή, πιο σοφή από όλες. Τα μαλλιά της στολίζει με φύλλα κισσού ή με λουλούδια. Στο δεξί χέρι κρατάει  δάφνες και στο αριστερό δύο βιβλία, συνήθως με  τους τίτλους- Ιλιάδα, Οδύσσεια- των δύο ηρωικών επών της αρχαϊκής επικής ποίησης. Από τη Μούσα Καλλιόπη  ζητούν οι ραψωδοί  την έμπνευση πριν τις απαγγελίες τους, με την επίκληση της αρχίζουν και τα ομηρικά έπη. Ο Όμηρος επικαλείται τη Μούσα να εξαγγείλει το θέμα των εξιστορήσεων του, ακόμη και να παρεμβαίνει στις αφηγήσεις του.

Η Ποίηση είναι το αρχαιότερο λογοτεχνικό είδος. Πριν την ανακάλυψη της γραφής,  στις προφορικές εποχές  της προϊστορίας, τα ποιήματα είναι αυτοσχεδιασμοί εμπνευσμένων αοιδών και ραψωδών. Ύμνοι προς τους θεούς, μύθοι ηρώων, επιθανάτιοι θρήνοι, τραγούδια χαράς, παρουσιάζονται   συχνά  με μουσική και χορό σε ανοιχτούς πάντα χώρους, σε συμπόσια και μεγάλες γιορτές. Οι ποιητές τους ταξιδεύουν από τόπο σε τόπο, όπου  υπάρχουν Έλληνες  για να διαδώσουν τις μυθικές αφηγήσεις τους με συνοδό, προστάτιδα και υποβολέα τους πάντα τη Μούσα Ποίηση.

Η Ιστορία είναι γνώση και μνήμη. Γνωρίζει και θυμάται σημαντικά γεγονότα και καταστάσεις από το βαθύ παρελθόν του κόσμου που υπενθυμίζει με ζήλο στο παρόν. Ο αδελφικός δεσμός της με την Ποίηση αναπτύσσεται έως σήμερα αμοιβαία και αλληλένδετα.  Η Ιστορία παραθέτει τα γεγονότα της στη διάθεση της Ποίησης, η Ποίηση επιλέγει όσα την εμπνέουν και τα μεταποιεί με αλληγορικό, μεταφορικό, συμβολικό λόγο, οικείο στο συναίσθημα και στη φαντασία του ακροατή/αναγνώστη. Εάν τον συγκινήσει, το ιστορικό γεγονός μετουσιώνεται σε αίσθηση και εμπειρία. 

Αιώνες τώρα η Ποίηση υποδηλώνει την ιστορική πραγματικότητα. Αμέτρητα αντίστοιχα ποιήματα έχουν γραφεί ανά τον κόσμο κατά τις  λογοτεχνικές τάσεις  της εποχής τους. Κάθε εποχή, έχει να αναδείξει μεγάλους ποιητές με ιστορική θεματική. Οι πιο πολλές χώρες έχουν ως σύμβολο τουλάχιστον ένα Εθνικό Ποιητή, ιδιαίτερα από τις αρχές του   ρομαντικού 19ου αιώνα  και τη συγκρότηση των εθνικών κρατών. Ως  Εθνικός Ποιητής της χώρας μας θεωρείται από τότε έως σήμερα ο Διονύσιος Σολωμός (1798-1857). Ένα από τα πιο σημαντικά  έργα  του είναι και Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι. 

Πηγή έμπνευσης  του ποιητή είναι ο δραματικός αγώνας  των πολιορκημένων υπερασπιστών του Μεσολογγίου από τους Οθωμανούς και η ηρωική Έξοδός τους.  Η πολιορκία κρατεί ήδη ένα  χρόνο, κάτοικοι και πολεμιστές έχουν εξαντληθεί από τις μάχες, τις αρρώστιες και την ανήλεη πείνα, η πόλη δεν μπορεί πια να αντισταθεί στον εχθρό, οπλαρχηγοί και πρόκριτοι αποφασίζουν να την εγκαταλείψουν και οργανώνουν την ιστορική μυστική έξοδο. Η Έξοδος γίνεται στις 10 Απριλίου του 1826, ξημερώνοντας Κυριακή των Βαΐων. 

ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ (σχεδίασμα Γ')

2
……………………
Μες στα χαράματα συχνά, και μες στα μεσημέρια,                      5        
και σαν θολώσουν τα νερά, και τ’ άστρα σα πληθύνουν,
ξάφνου σκιρτούν οι ακρογιαλιές, τα πέλαγα κι’ οι βράχοι.
«Αραπιάς άτι, Γάλλου νους, βόλι Τουρκιάς, τόπι’ Άγγλου!
Πέλαγο μέγα πολεμά, βαρεί το καλυβάκι
κι’ αλιά! σε λίγο ξέσκεπα τα λίγα στήθια μένουν.                       10          
……………………

Οι πολιορκημένοι και οι μαχητές τους αμύνονται σθεναρά, αλλά η κατάσταση αλλάζει όταν το εχθρικό στρατόπεδο ενισχύεται με υπεράριθμες δυνάμεις κι αμέτρητα κανόνια που βομβαρδίζουν  συνεχώς και τρέμει η γη. 

3
Δεν τους βαραίν’ ο πόλεμος, αλλ’ έγινε πνοή τους,                     1                          
............................
4 
Από το μαύρο σύγνεφο κι’ από τη μαύρη πίσσα,                        1              
……………………………………

τα παλληκάρια τα καλά, μ’ απάνου τη σημαία,                            4   
που μουρμουρίζει και μιλεί και το Σταυρόν απλώνει 
παντόγυρα στον όμορφον αέρα της αντρείας,
……………………………………

Όμως ο εχθρικός κλοιός όλο σφίγγει και πιέζει, η λαβωμένη πόλη ασφυκτιά, όλοι οι δρόμοι επικοινωνίας κι εφοδιασμού έχουν κοπεί, οι άνθρωποι της χάνουν την ελπίδα ενώ ο εχθρός  υπόσχεται να τους χαρίσει τη ζωή, αν παραδοθούν και αλλαξοπιστήσουν  Στην τραγικά κρίσιμη αυτή στιγμή, εμφανίζεται και η Άνοιξη σαν άλλος πειρασμός να τους δειλιάσει.

6
Ο Πειρασμός

Έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη,
κι’ η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκιά της ώρα,
και μες στη σκιά που φούντωσε και κλει δροσιές και μόσχους
ανάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένος.                             
Νερά καθάρια και γλυκά, νερά χαριτωμένα,                                5
                                              
χύνονται μες στην άβυσσο τη μοσχοβολισμένη,
και παίρνουνε το μόσχο της, κι’ αφήνουν τη δροσιά τους,
κι’ ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τους,
τρέχουν εδώ, τρέχουν εκεί, και κάνουν σαν αηδόνια.
Έξ’ αναβρύζει κι’ η ζωή, σ’ γη, σ’ ουρανό, σε κύμα.                  10     
Αλλά στης λίμνης το νερό, π’ ακίνητό ’ναι κι άσπρο,
ακίνητ’ όπου κι’ αν ιδής, και κάτασπρ’ ώς τον πάτο,
με μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξ’ η πεταλούδα,
……………………………..
7
Έρμα ’ν’ τα μάτια, που καλείς, χρυσέ ζωής αέρα.
…………………………
9
Τα σπλάχνα μου κι’ η θάλασσα ποτέ δεν ησυχάζουν,
κι’ όσα άνθια θρέφει και καρπούς τόσ’ άρματα σε κλειούνε.
…………………………
Άνθρωποι απλοί, καθημερινοί, της δουλειάς και του σπιτιού έχουν να αποφασίσουν για τον εαυτό τους αλλά και τις οικογένειες τους, αν θα ζήσουν αλλόπιστοι υπόδουλοι του εχθρού ή θα εγκαταλείψουν νύχτα τα σπίτια και την πόλη τους με όραμα την ελευθερία στη σκιά του θανάτου. ‘Όλοι συμφωνούν. Οι γυναίκες ανάβουν στο σπίτι τη φωτιά, «ακίνητες, αστέναχτες» καίνε όλα  τα «αγαπημένα» τους να πάρουν μαζί τη στάχτη τους. 

 12
Και βλέπω πέρα τα παιδιά και τες αντρογυναίκες
γύρου στη φλόγα π’ άναψαν, και θλιβερά τη θρέψαν
μ’ αγαπημένα πράματα και με σεμνά κρεβάτια,
ακίνητες, αστέναχτες, δίχως να ρίξουν δάκρυ
και γγίζ’ η σπίθα τα μαλλιά και τα λιωμένα ρούχα                       5            
γλήγορα, στάχτη, να φανείς, οι φούχτες να γιομίσουν.

Ο πόθος είναι να περάσουν στα απέναντι αδούλωτα Ελληνικά νησιά
 κι ας καρτεράει ο εχθρός κι ας πέσουν πολεμώντας. 

13
Είν’ έτοιμα στην άσπονδη πλημύρα των αρμάτων
δρόμο να σκίσουν τα σπαθιά, κι’ ελεύθεροι να μείνουν
εκείθε με τους αδελφούς, εδώθε με το χάρο.

14
Μία γυναίκα εις το γιουρούσι:

Τουφέκια τούρκικα σπαθιά!
Το ξεροκάλαμο περνά.

15
Σαν ήλιος οπού ξάφνου σκει πυκνά και μαύρα νέφη,
τ’ όρος βαρεί κατάραχα και σπίτια,  ιδές, στη χλόη.
                             

Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι είναι ένα από τα σπουδαιότερα έργα του Διονυσίου Σολωμού, το οποίο έγραφε και ανασχεδίαζε επί πολλά χρόνια, οπότε κατατάσσεται στην «ώριμη περίοδο» της ζωής του.  Δεν είναι ενιαίο ποίημα, αλλά μια σύνθεση αποσπασμάτων  σε τρία Σχεδιάσματα: Α,Β,Γ. Το Σχεδίασμα Γ’ περιέχει 15 ποιητικά αποσπάσματα. Οι τραγικοί ήρωες του, στο όριο ζωής και θανάτου, επιλέγουν συνειδητά την Έξοδο από τα τείχη της πόλης τους, έτοιμοι να δώσουν τη μάχη σώμα με σώμα με τον εχθρό. Το Μεσολόγγι, τέλος, κυριεύεται από τους πολιορκητές του και καταστρέφεται  ολοσχερώς. 

Είναι ένα κορυφαίο γεγονός ιστορικής σημασίας για τον Ελληνισμό και την Ευρώπη της εποχής. Το καθολικό ιδεώδες της Ελευθερίας κορυφώνεται.  Το φιλελεύθερο πνεύμα του Σολωμού, ωστόσο,  διεισδύοντας στα εσώτερα του επικού γεγονότος, ανακαλύπτει και φέρνει ποιητικά στην  επιφάνεια την υπαρξιακή αξία της ατομικής ελευθερίας. Οι Πολιορκημένοι του Μεσολογγίου είναι Ελεύθεροι και μέσα στην πολιορκία τους.  Υπόδουλοι του εχθρού, αλλά στης ψυχής το βάθος ανεξάρτητοι. Μια εσώτερη έντονη αίσθηση ελευθερίας  υποβάλλει  στον καθένα την ατομική στάση του απέναντι στο φάσμα του θανάτου. Η απόφαση τους για την Έξοδο είναι ατομική τους υπόθεση. Οι μορφές τους σιωπηλές, αποφασισμένες, έτοιμες. Η Ποίηση τις αναγνωρίζει και τις εκφράζει. Είναι εσωτερικό ζήτημα η Ελευθερία, σύμφυτο με την ανθρώπινη ύπαρξη.  

Μάρω Παπαδημητρίου 
© Poeticanet