τη γλυκιά βλαστήμια της τρομπέτας σου
                                                το μαύρο της φωνής σου.
                                                         
                                                  Μια φωνή τόσο μαύρη
                                                 όσο εγώ είμαι πράσινος,
 

                                   τα λόγια μου δεν θα 'χουν ποτέ αυτή την άνεση
                                         την ευτυχία των χειλιών στα χάλκινα
 

                                      ή των δαχτύλων που γλιστρούν στ' ακόρντα
                                                 όπως φίνα γάντια ιβουάρ.
 

                                            Ο αέρας είναι απαλός με τη τζαζ
                                     και τα μπλουζ τέλεια χαραγμένα στη μνήμη,
 

                                            όλο κι όλο τα λόγια μπορούν,
                                          να γυαλίσουν τα λουστρίνια σου.
 

(Peter Goldsworthy, Ένας λούστρος για τον Λούις Άρμστρονγκ, Reading from Ecclesiastes, μτφ. Σ. Θ.)

     
Στο ποίημα αυτό τον ρόλο της ποίησης ας παίξει η μουσική (του Άρμστρονγκ) και τον ρόλο της φιλοσοφίας η ποίηση (τα “λόγια” του ποιητή). Στη “διαμάχη” μεταξύ των τεχνών πολλές φορές άλλωστε η μουσική θεωρήθηκε πως εκφράζει βαθύτερες και από την ποίηση πραγματικότητες. Ποίηση εναντίον φιλοσοφίας: ένα πανάρχαιο debate. Από εδώ εκπηγάζουν, και με αυτό συγγενεύουν, όλα τα (ψευδεπίγραφα) δίπολα: λόγος και μύθος, επιστήμη και θρησκεία, λογική και συναίσθημα κ.ο.κ. Ωστόσο ο Heidegger προς το τέλος της ζωής του πίστεψε πως με την ποίηση πραγματώνεται αυθεντικά ο άνθρωπος... Είναι γνωστή η εναντίωση του Πλάτωνα στον ποιητή: τον εξορίζει από την ιδανική Πολιτεία του. Και αν μία μάλλον ψυχαναλίζουσα ερμηνεία θέλει τον Πλάτωνα αποτυχημένο τραγωδοποιό στα νιάτα του (εξ ου και η απέχθεια, ως άλλη όψη της επιθυμίας) ο Girard κοιτώντας ακόμη βαθύτερα εντοπίζει την αιτία: o Πλάτων βλέπει στην ποίηση μια σκοτεινή αμφισβήτηση των θεμελίων της πόλης, έτσι που για να την προστατεύσει πρέπει να κάνει τον ποιητή ένα Κάθαρμα, έναν Φαρμακό. Η ποίηση, λοιπόν, ως επανάσταση. Eίτε στρατεύεται φανερά, όπως οι Μπάιρον και Σέλλεϋ, Σολωμός και Κάλβος, Ρίτσος και Μαγιακόφσκι, είτε όχι, ο ποιητής είναι εξ ορισμού ένας επαναστάτης. Ενάντια σε τι επαναστατεί η ποίηση όμως;

***

γνώσεσθε την αλήθεια και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς
(Ιω 8,32)

Εγώ ειμι η οδός και η αλήθεια και η ζωή
(Ιω 14,6)

 

Η ποίηση επαναστατεί ενάντια στην άγνοια, θα διακινδύνευα μιαν απάντηση, στα κατά συνθήκην ψεύδη -εξ ου και o ανταγωνισμός με τη φιλοσοφία: στη μοιρασιά ενός κοινού πεδίου. Η ποίηση είναι ένας τρόπος για να φτάσουμε στη γνώση, και η γνώση αυτή μάς απελευθερώνει από το σκοτάδι, τη δουλεία της άγνοιας. Είναι τόσο όμορφη αυτή η ελευθερία, που πολλοί... απελεύθεροι καθηλώνονται σε αυτήν. Όμως την ελευθερία διευρύνει και δικαιώνει η αγάπη. Στην αγάπη εκχωρούμε εντέλει όλη μας την ελευθερία για να γίνουμε -ω, του θαύματος- ακόμη περισσότερο ελεύθεροι -ελεύθεροι ως όντα και όχι απλώς ανεξάρτητοι ως άτομα. Η ποίηση μας απελευθερώνει από τον εαυτό μας για να μπορούμε ελεύθερα να υποταχτούμε στην αγάπη.  Σύμφωνα δε με μιαν αισθητική ανάγνωση του ως άνω χωρίου που θα πρότεινα, τέχνη, ποίηση (oδός, μορφή) και ζωή (περιεχόμενο) οδηγούν στην αλήθεια, την τέχνη κατεξοχήν, που συνιστά το γεγονός Χριστός: o μεγαλύτερος ποιητής και επαναστάτης...
     
***

 ἐν βυθῷ γὰρ ἡ ἀληθείη
               (Δημόκριτος)            

Η στιγμή της συνειδητοποίησης της αγάπης, της κατάκτησης μιας γνώσης που λάνθανε μέσα μας,  είναι αυτή που γεννά το ποιητικό συμβάν και δημιουργεί την συγκίνηση, χωρίς την οποία δεν υφίσταται το ποιητικό γεγονός. Η ποίηση συν-κινεί, δηλαδή μεταβάλλει, αλλάζει, μεταμορφώνει, αγαπά... Φανερώνει την αλήθεια, την ομορφιά, την καλοσύνη: και αυτή είναι η ύψιστη επαναστατική της πράξη έναντι της φιλοσοφίας. Η αγάπη είναι μια έμπρακτη γνώση. Είναι το μέτρο της τελειότητας που δεν θα κατακτήσουμε ποτέ αλλά που πάντοτε θα μας ωθεί, να αγαπάμε περισσότερο. Aν θέλουμε να μάθουμε, ποια είναι η αλήθεια, πόσο κοντά έχουμε φτάσει στην αλήθεια αυτή ως ποιητές, τότε το μέτρο ας είναι, πόσο πολύ απέχουμε από την αγάπη και πόσο αφήνουμε τη ζωή μας να περνά ανώφελη, ανέγγιχτη από την αγάπη. Στο ποιητικό σώμα, όπως θα  μας πει ο ποιητής, νους και  καρδιά ηχούν αρμονικά, όπως το ντουέτο της Ella Fitzgerald και τoυ Louis Armstrong, συμφιλιώνονται, δημιουργούν: 

[...]
Αλήθεια, δίψα των σοφών, ονειρευτή παρθένα,
που και ποτέ οι στενόμυαλοι δε λαχταρούν για σένα,
κι όνειρ’ αν έχουν, δε θωρούν εσένα στα όνειρά τους,
για μένα είσαι η Ομορφιά! και μόνη αυτή που νιώθω
και μόνη αυτή που κυνηγώ μ’ έναν αιώνιο πόθο
σε στίχους αιθερόπλαστους, νου και καρδιά γεμάτους.
(Κωστή Παλαμά, Η αλήθεια)

 

 

***

(A Shoeshine for Louis Armstrong   
                     

How perfectly                                                           
the gramophone remembers                                      

 

your trumpet's sweet blasphemy                               
the blackness of your voice.                                       
 
A voice as black                                                         
as I am green,                                                             

 

my words will never have this ease,                          
this happiness of lips on the brass                              

 

or fingers slipping on chords,                                     
like cool ivory gloves.                                                

 

The air is slippery with jazz                                       
with perfectly remembered blues,                              

 

and all that words can do,                                           
is shine shine your shoes.)