© Poeticanet 

Από τη μια η φιλοσοφία με κύριο κορμό τη φύση του όντος και από την άλλη η ποίηση με την προσεκτική επιλογή των λέξεων για την απόδοση νοήματος και του εσωτερικού αισθήματος. Η ελληνική φιλοσοφία γεννιέται σε ποιητική μορφή καθώς τα περί φύσεως του Παρμενίδη και του Εμπεδοκλή είναι γραμμένα σε ποιητικούς στίχους. Στη συνέχεια όμως διαχωρίζονται, καθώς η φιλοσοφία ακολουθεί τον δοκιμιακό πεζό λόγο που κορυφώνεται με τον Αριστοτέλη. Ο φιλόσοφος Πλάτων, παρότι αποδίδει σε δραματική διαλογική μορφή τη φιλοσοφία του, εκφράζει μεγάλους ενδοιασμούς για κάποια είδη ποίησης και μουσικής, μια συζήτηση που συνεχίζεται ακόμη και στο μεταίχμιο ελληνισμού και χριστιανισμού στην Αλεξάνδρεια του 400, όπου κυριαρχεί η σοφή μορφή της πλατωνικής Υπατίας, η οποία διδάσκει σε ένα ανεξάρτητο θρησκεύματος κύκλο εκλεκτών, μεταξύ των οποίων και ο νεοπλατωνικός  φιλόσοφος και χριστιανός επίσκοπος Κυρήνης Συνέσιος. Εκμυστηρεύεται λοιπόν σε μια επιστολή προς την διδασκάλισσά του τον τρόπο με τον οποίο τον αντιμετωπίζουν οι συγκαιρινοί του, ως έναν παράξενο συνδυασμό φιλοσόφου και ποιητή:

«…μερικοί από αυτούς που φορούν το λευκό ή το σκούρο υποστήριξαν ότι δεν είμαι πιστός στη φιλοσοφία, προφανώς επειδή με θεωρούν επαΐοντα του λεκτικού κάλλους και του ρυθμού, και επειδή έχω την αξίωση να μιλώ για τον Όμηρο και τα ρητορικά σχήματα, λες και αρμόζει στον φιλόσοφο να είναι μισολόγος (δηλ. να μισεί τον λόγο) και να περιεργάζεται μόνο τα θεία ζητήματα.»

Από την Επιστολή 124 του Συνεσίου προς την Υπατία (Επιστολαί Συνεσίου, εν Βιέννη της Αουστρίας, εν τη τυπογραφία Γεωργίου Βεντότου, 1792, μτφρ. δική μου)

Ένα είδος στο οποίο πραγματικά συντονίζονται ο φιλοσοφικός και ποιητικός λόγος είναι οι φιλοσοφικοί λατρευτικοί ύμνοι του Συνεσίου, μέρη του πρώτου ύμνου του οποίου παραθέτω στη συνέχεια. Πρόκειται για τον ύμνο του Συνεσίου προς το Έν, τον πατέρα των θεών, όπου το βάθος του περιεχομένου συνδυάζεται με την γοητεία της ποιητικής έκφρασης:

…Εις τον βασιλέα των θεών πλέκομεν στέφανον, θυσίαν αναίμακτον, σπονδάς εκ ποιητικών στίχων…

…Ω βασιλεύ, συ που είσαι ο πατήρ των πάντων, πατήρ αυτοπάτωρ, προπάτωρ άνευ πατρός, υιός του εαυτού σου, Έν προγενέστερον της Μονάδος, σπέρμα των όντων, κέντρον των πάντων, Νου που προϋπήρξες των ουσιών, ρίζα των αρχέγονων κόσμων, σοφία αψευδής, πηγή Σοφίας, όμμα του ίδιου σου του εαυτού, κυρίαρχε του κεραυνού, αιωνοτόκε, αιωνόβιε, επέκεινα θεών, επέκεινα νοών, Νου νοητέ, γεννήτωρ του Νου, πνευματοεργέ, ψυχοτρόφε, Πηγή των Πηγών, Αρχή των αρχών, Ρίζα των ριζών. Είσαι η Μονάς των μονάδων, ο Αριθμός των αριθμών, η Μονάς και ο αριθμός, ο Νους και το Νοερόν. Είσαι το Νοητόν το προ του νοητού, το Έν και τα πάντα, το Έν δια μέσου των πάντων, το Έν προ των πάντων, η φύσις των νοερών, το θήλυ και το άρρεν…

…Σε υμνεί ακόμη σύμπασα η γενεά των μακάρων, εκείνοι οι οποίοι πέριξ του σύμπαντος, διά μέσου του σύμπαντος, όσοι επί των ουρανίων ζωνών και εκτός των ζωνών ασκούν την σοφήν των εποπτείαν επί των μοιρών του κόσμου… και αυτό ακόμη το γένος των ηρώων οι οποίοι δια μυστικών οδών κατευθύνουν τα έργα των βροτών… Σε υμνούν μακάριε η ευδαίμων Φύσις και τα παράγωγά της, διότι συ είσαι η Φύσις των Φύσεων…

…Διότι δεν είναι θεμιτόν τα κατώτερα μέρη του κόσμου να ερίζουν με τας κορυφάς· παν ό, τι ετάχθη οριστικώς εις τον χορόν των όντων δεν πρόκειται να χαθή· διότι το εν εξαρτάται εκ του άλλου και ούτως τα πάντα απολαμβάνουν. Ο αίδιος κύκλος των ολλυμένων όντων δέχεται από τας πνοάς σου την θερμότητα που τα εμψυχώνει. Δια σου η μητρική Φύσις διοργανώνει τας περιφοράς της…

…Μεθυσθείσα η ψυχή μου ήλθεν εις επαφήν με την πηγήν της γαιώδους δυστυχίας, έπεσα εις την πλεκτάνην, εγνώρισα την πλάνην του Επιμηθέως. Μισώ τους αδιακόπως μεταβαλλόμενους νόμους και σπεύδω προς τν γαμήλιον λειμώνα του Πατρός, τεντώνω τας πτέρυγάς μου που αποστρέφονται τα αμφίβολα δώρα της ύλης… Ουρανία σταγών, διεχύθην επί της γης· επανάφερέ με εις την πηγήν εξ ής προήλθον…

(απόδοση Πέτρου Γκράβιγγερ, ‘Φιλοσοφικοί και λατρευτικοί ύμνοι της Αρχαίας Ελλάδος’, Βιβλιοθήκη Σφιγγός, Αθήνα 1979)

Μάρκος Δενδρινός