[Ο ΒΙΑΣΤΗΣ ΠΟΛΕΜΟΣ]

Αρνηθήκαμε, Μίλητε, λατρευτή μας πατρίδα,
των αθέων Γαλατών τον ανίερο έρωτα
και για πάντα σ’ αφήνουμε
               τρεις παρθένες της πόλης σου,
που σε  άδικη μοίρα μάς έσπρωξε
των Κελτών ο βίαιος Άρης.
Γιατί εμείς δεν δεχθήκαμε άνομη ένωση
                               ούτ’ ανόσιο Υμέναιο  
και τον Άδη διαλέξαμε
                      για γαμπρό και προστάτη.[1]

(μετάφραση Τασούλα Καραγεωργίου)

 

Το επίγραμμα της Τεγεάτιδος ποιήτριας Ανύτης (λανθασμένα το αποδίδει η Παλατινή Ανθολογία  σε κάποια Ανύτη Μυτιληναία) αναφέρεται σε ιστορικό γεγονός συνδεδεμένο με τις επιδρομές των Γαλατών που σημειώθηκαν τον 3ο αι. π.Χ.,  πρώτα εναντίον της κυρίως Ελλάδας, οι οποίες αποκρούστηκαν και δεν οδήγησαν σε μόνιμη εγκατάσταση,  και στη συνέχεια εναντίον της Μικράς Ασίας (περί το 278 π.Χ.). Θύμα βάρβαρης λεηλασίας από τα κελτικά αυτά φύλα έπεσε και η ιωνική Μίλητος. Μαρτυρία για τους βιασμούς των γυναικών της Μιλήτου έχουμε και από τον μυθογράφο Παρθένιο (1ος αι. π.Χ.):

«Όταν οι Γαλάτες επέδραμαν στην Ιωνία και εκπορθούσαν τις πόλεις,  καθώς στην Μίλητο τελούνταν την ίδια εποχή τα Θεσμοφόρια και ήταν όλες οι γυναίκες συγκεντρωμένες στο ιερό, το οποίο βρίσκεται πολύ κοντά στην πόλη, κάποιοι αποσπάστηκαν από το βαρβαρικό στράτευμα και διασχίζοντας την περιοχή της Μιλησίας ξαφνικά επιτέθηκαν και άρπαξαν τις γυναίκες.»[2]

 

[ΕΛΛΑΝΙΣ ΚΑΙ ΛΑΜΑΞΙΣ]
 

Η τρισόλβια η Ελλανίς κι η χαρίεσσα  Λάμαξις ήσαν
της πατρίδος τους Λέσβου τα φέγγη.
Μα σαν ήλθεν ο Πάχης μ’ Αθηναίων ολκάδες
και τη γη λεηλάτησε της Μυτιλήνης,
τις δυό κόρες ανόσια πεθύμησε
και τους άντρες των δυό γυναικών δολοφόνησε
 με σκοπό να τις βιάσει.
Τότ’ εκείνες στού Αιγαίου επέσαν τ’ απέραντα βάθη
              και το ρεύμα τις πήρε 

και στο τέλος βρεθήκαν στη γη της ενδόξου Αττικής 
και στον δήμο φανέρωσαν
             τ’αλιτήριου του Πάχητος τα έργα
μέχρις ότου μαζί τους τον έσυραν σε ολέθρια μοίρα θανάτου.
Τέτοια, ω κόρες,  τα βάσανα που ΄χετε πάθει·
στην πατρίδα όμως πάλι γυρίσατε
και στο χώμα της  κείτεσθε για πάντα θαμμένες.
και γλυκιά απολαβή για τους κόπους σας είναι
που σε μνήμα κοινό με τους σύνευνους πλέον κοιμάστε·
σε ανάμνηση της ξακουστής σωφροσύνης.
Γιατί ακόμα και σήμερα οι πάντες υμνούν
τις ομόψυχες δυό ηρωίδες
που υποφέρανε τόσα δεινά για τους άντρες και για την πατρίδα.

(μετάφραση Τασούλα Καραγεωργίου)

 

Πρόκειται για το  πολύστιχο, εξαιρετικά ενδιαφέρον επίγραμμα του ποιητή και ιστορικού Αγαθία, του επονομαζόμενου Σχολαστικού, που γεννήθηκε στη Μύρινα της Μικράς Ασίας και  έζησε στα χρόνια του Ιουστινιανού (περ. 536-582 μ.Χ.).Το επίγραμμα (Παλατινή Ανθολογία, 7.614)   αναφέρεται σε δύο λησμονημένες ηρωικές γυναίκες της Λέσβου, την Ελλανίδα και τη Λάμαξι,  οι οποίες δεν μνημονεύονται από καμιά άλλη αρχαία ή βυζαντινή πηγή.

Στο κείμενο αναφέρεται ένα πρόσωπο ιστορικό, ο Πάχης, συνδεδεμένο με το πραγματικό γεγονός της λεηλασίας της Μυτιλήνης μετά την αποστασία της από την αθηναϊκή ηγεμονία το 427 π.Χ., κατά τη διάρκεια του Αρχιδάμειου πολέμου, της πρώτης δηλαδή φάσης του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-421π.Χ.). Παράλληλα στο επιτύμβιο αυτό αναφέρονται επώνυμα  δύο σύγχρονες του Αθηναίου στρατηγού λέσβιες ηρωίδες,  η Ελλανίς και η Λάμαξις, τα ονόματα και η δράση των οποίων μνημονεύονται για μια και μοναδική φορά στο επίγραμμα και σε κανένα άλλο κείμενο της αρχαίας γραμματείας.

Συγκεκριμένα, ο  Θουκυδίδης  περιγράφει μεν εκτενώς την πολιορκία και δήωση της Μυτιλήνης από τα αθηναϊκά πλοία  που είχαν επικεφαλής τον Πάχητα[3], πουθενά όμως δεν μνημονεύει το περιστατικό με τις δύο γυναίκες, οι οποίες σύμφωνα με τον  Αγαθία αντιστάθηκαν στις άσεμνες επιθυμίες του Πάχητος και υπερασπίστηκαν με αυτοθυσία και αυταπάρνηση τη μνήμη των δολοφονημένων συζύγων τους. Η μοναδική δηλαδή μνεία στις γυναίκες αλλά και στο επεισόδιο  γίνεται από τον Αγαθία, ο οποίος έζησε χίλια και πλέον χρόνια μετά από το ιστορικό γεγονός της λεηλασίας της Μυτιλήνης που ήταν η συνέπεια της αποστασίας της από την αθηναϊκή συμμαχία.

Μήπως λοιπόν πίσω από τους στίχους του Αγαθία μπορούμε να ανασυνθέσουμε  ένα είδος πρώιμης παραλογής στην οποία παρατηρείται σύμφυρση μεταξύ  πραγματικού (ιστορικού) και μυθοπλαστικού στοιχείου;

Παρόμοιο εξάλλου είναι  και το θέμα στο γνωστό τραγούδι του ακριτικού κύκλου «Του Κάστρου της Ωριάς». Στην έκδοση Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού ο Ν. Πολίτης επισημαίνει στο εισαγωγικό του σημείωμα για το αφηγηματικό  αυτό τραγούδι: «Βασιλοποῦλαι ἐπίσης κρημνίζουσιν ἑαυτὰς ἀπὸ τῶν τειχῶν τοῦ ἁλωθέντος φρουρίου, ὅπως μὴ πέσωσιν εἰς χεῖρας τῶν πολεμίων»[4].

Στα δύο επιγράμματα (της Ανύτης του 3ου αι. π.Χ. και του Αγαθία του 5ου αι. μ.Χ.), που παρατέθηκαν παραπάνω, αποδεικνύεται για άλλη μια φορά πως η ποίηση όλων των εποχών συντάσσεται πάντα με τη γυναίκα-θύμα της άλογης βίας του πολέμου και πάντα αναδεικνύει την τόλμη και την αξιοπρέπεια με την οποία υπερασπίζεται την τιμή και το σώμα της.

© Poeticanet