Το ότι σε κάθε τέχνη η μορφή και το περιεχόμενο είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους είναι κάτι το αδιαμφισβήτητο. Η μορφή διαμορφώνει τις ιδέες, τις  τελειοποιεί, τις παραδίδει αισθητικά άρτιες στον αποδέκτη. Από την άλλη πλευρά, είναι η δύναμη των ιδεών, η δύναμη του περιεχομένου δηλαδή, που τελικά δίνει αξία και νόημα σε κάθε τέχνη. Κατά τη δική μου τουλάχιστον αντίληψη, μπορώ να συγκινηθώ από ένα κείμενο που μπορεί να μην έχει κατακτήσει σε πληρότητα τα εκφραστικά μέσα του, που θα μπορούσε να έχει μια καλύτερη μορφή, αλλά εκφράζει πραγματικές αγωνίες και βαθύ στοχασμό, αλλά μένω αδιάφορη μπροστά σε ένα ωραίο παιχνίδι λέξεων, σε μια σειρά τεχνασμάτων και μορφών, σε μια έξυπνη περφόρμανς, που όμως είναι «κούφια λόγια» και ανούσιοι εντυπωσιασμοί, που δεν φέρουν δηλαδή κανένα νόημα.

Θα αντιτείνει κανείς ότι με αυτή τη λογική στρέφομαι ενάντια σε κινήματα όπως ο αισθητισμός, που πρέσβευαν την άποψη της «τέχνης για την τέχνη».  Κι όμως όχι.  Δεν μπορώ να περιλάβω τις αισθητιστικές αντιλήψεις σε όσα προείπα, διότι ο αισθητισμός διεπόταν από μια βαθιά ιδέα: την ιδέα της ομορφιάς και της αρμονίας, που αγγίζει πανάρχαιες θεωρήσεις περί του κόσμου και του ανθρώπου. Όπως περιέκλειε και την ιδέα της ηδονής μέσα από την ομορφιά, που επίσης έχει ουσιώδεις προεκτάσεις, αφού ήδη από την ελληνική αρχαιότητα σκοπός της τέχνης είναι η απόλαυση, η αποκόμιση ηδονής μέσα από την επαφή με την αιώνια αρμονία. Όμως ούτε αυτό για το οποίο μιλώ αφορά τους πειραματισμούς κινημάτων όπως ο σουρεαλισμός, γιατί κι εκεί η ανατροπή μορφών και το παιχνίδι μαζί τους κρύβει μια ουσιώδη ιδέα: την πίστη στην απελευθέρωση της φαντασίας και στη δύναμη υποσυνειδήτων ιδεών, που ερχόμενες στην επιφάνεια δρουν επαναστατικά για τη δομή του κόσμου και τον ανθρώπινο ψυχισμό. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, λοιπόν, υποκρύπτονται βαθιοί και διαχρονικοί προβληματισμοί.

Αυτό το φαινόμενο των «κούφιων λόγων» στο οποίο αναφέρομαι είναι μια σύγχρονη τάση πειραματισμού που τείνει να καταλήγει σε ένα επιφανειακό παιχνίδι λέξεων, σε ένα δίχως νοήματα τέχνασμα, που θα  μπορούσαμε να ονομάσουμε «οι λέξεις για τις λέξεις». Αυτή η κατάσταση δεν αφορά μονάχα την Ελλάδα αλλά συνολικά τη διεθνή ποίηση. Αυτά είναι τα απόνερα δομισμού και μεταδομισμού που βλέπουν το έργο τέχνης ως μια δομή ή ως μια αποδόμηση, πιστεύουν δηλαδή ότι μέσα από «τεμάχια» μπορούν να ανακαλύψουν τα νοήματα, όποια και αν θεωρούν ότι υπάρχουν. Αλλά και τα απόνερα διαφόρων άλλων θεωριών, όπως οι θεωρίες ανάγνωσης, όπου το νόημα είναι υποκειμενικό, αφορά τον δέκτη και το τι αυτός θα καταλάβει. Τελικά, κατά αυτές τις απόψεις, δεν υπάρχει κείμενο με συγκεκριμένο νόημα. Ίσως και να μην υπάρχει ανάγκη για νόημα.

Ταιριάζουν όλα αυτά στην εποχή μας: μακριά από το δέος της φύσης, μακριά από την βεβαιότητα ότι υπάρχουν αιώνιες αλήθειες που συνέχουν τον κόσμο, μακριά από την αναζήτηση του υπερβατικού, τα νοήματα περνούν σε δεύτερη μοίρα και όλα μετατρέπονται σε παιχνιδάκια, όλα διέπονται από τον σχετικισμό όσον αφορά το καλό και το κακό, το ωραίο και το άσχημο.

Νομίζω όμως ότι αυτά που μεταφέρω εδώ ως σκέψεις δεν είναι μόνο δικοί μου προβληματισμοί. Ίσως είμαστε αρκετοί που νιώθουμε ότι αυτός ο κύκλος έχει κλείσει και πως ο νέος κύκλος στον οποίο πρέπει να εισέλθουμε είναι μια επιστροφή στις ρίζες, στις ουσιαστικές ιδέες και στην έκφρασή τους, με έναν ανανεωμένο τρόπο. Ας βρούμε ξανά εκείνα που ονομάστηκαν κάποτε «poeta vates» και «ποιητική μανία».

Άννα Γρίβα